Θα παραβιάσει η ΕΕ την ιδρυτική συνθήκη της για να χρηματοδοτήσει εργοστάσια όπλων για την Ουκρανία;

Είναι γνωστό ότι ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει αυτή τη στιγμή τόσο η κυβέρνηση της Ουκρανίας όσο και οι δυτικές κυβερνήσεις που την υποστηρίζουν είναι η έλλειψη πυρομαχικών. Και αυτό γιατί η ιδιαίτερη μορφή που έχει πάρει ο πόλεμος στην Ουκρανία, που ουσιαστικά είναι αυτή ενός πολέμου φθοράς με εκτεταμένη χρήση του πυροβολικού, σημαίνει ότι κάθε πλευρά εξαπολύει χιλιάδες βλήματα προς την άλλη κάθε μέρα.

Και εάν η Ρωσία κατορθώνει να μην έχει πρόβλημα, κυρίως γιατί διαθέτει μεγάλο παραγωγικό βάθος στην πολεμική της βιομηχανία και έτσι μπορεί να μην προβλήματα εφοδιασμού, δεν ισχύει το ίδιο για την ουκρανική πλευρά, όπου υπάρχει ανησυχία ότι ακόμη και με την αυξανόμενη στρατιωτική βοήθεια που έχει από δυτικές κυρίως χώρες. Και η μεγαλύτερη έλλειψη αναμένεται να παρατηρηθεί στα βλήματα των 155 χιλιοστών που είναι αυτά που κατεξοχήν χρησιμοποιούνται στην Ουκρανία.

Και εδώ είναι που αναλαμβάνει δράση η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσα από δύο παράλληλες και συμπληρωματικές πρωτοβουλίες. Όμως, τουλάχιστον η μία από τις δύο είναι πολύ πιθανό να παραβιάζει την ίδια την Συνθήκη της Ένωσης, που απαγορεύει τη χρήση του προϋπολογισμού της ΕΕ για στρατιωτικού σκοπούς.

Δυο πρόσφατες ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες για την υποστήριξη της Ουκρανίας σε πυρομαχικά

Η πρώτη πρωτοβουλία της ΕΕ για να μπορέσει να ενισχύσει στρατιωτικά την Ουκρανία αφορά έναν μηχανισμό που βρίσκεται εκτός προϋπολογισμού της Ένωσης. Αυτός είναι ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός για την Ειρήνη (European Peace Facility – EPF), που αποφασίστηκε με την απόφαση 2021/509 του Συμβουλίου της 22ας Μαρτίου 2021 και σκοπό έχει να χρηματοδοτήσει δράσεις που αφορούν την Κοινή Εξωτερική Πολιτική και την Πολιτική Ασφάλειας και οι οποίες σχετίζονται με την άμυνα και με στρατιωτικές επιχειρήσεις.

Ο συγκεκριμένος μηχανισμός δεν χρηματοδοτείται από τον προϋπολογισμό, αλλά στηρίζεται στην απευθείας συνεισφορά των κρατών μελών κάθε φορά. Ο συνολικός προϋπολογισμός του (όριο δαπάνης) είναι 7.979.000.000 ευρώ για την περίοδο 2021-2027 με την ετήσια «οροφή» δαπανών να κυμαίνεται από 399 εκατομμύρια δολάρια το 2021 σε 1,434 δισεκατομμύρια δολάρια το 2025.

Τον προηγούμενο Μάρτιο οι υπουργοί Εξωτερικών της ΕΕ είχαν συμφωνήσει καταρχήν να προσφέρουν μέσα από αυτόν τον μηχανισμό ένα εκατομμύριο βλήματα πυροβολικού και πυραύλους σε ένα διάστημα 12 μηνών. Όμως, ακολούθησαν αρκετά σκληρές διαπραγματεύσεις για να μπορέσουν τα κράτη μέλη να καταλήξουν σε συγκεκριμένη μορφή. Μια πρώτη αντιπαράθεση, που μάλιστα έφερε σε σύγκρουση τους εκπροσώπους της Γαλλίας και της Πολωνίας, ήταν η επιμονή του Παρισιού ότι οι σχετικές συμβάσεις έπρεπε να περιοριστούν σε εταιρείες από την ΕΕ και όχι σε εταιρείες εκτός ΕΕ, π.χ. από τις ΗΠΑ ή τη Μεγάλη Βρετανία. Η τελική συμφωνία ήταν οι προμήθειες να περιοριστούν σε εταιρείες από την Ευρωπαϊκή Ένωση και τη Νορβηγία, μια χώρα με στενούς δεσμούς με την ΕΕ. Αρκετές χώρες πάντως παραμένουν δυσαρεστημένες, όπως οι χώρες της Βαλτικής και της Ανατολικής Ευρώπης αλλά και η Γερμανία και η Ολλανδία. Η Γερμανία φοβάται ότι επειδή οι γερμανικές εταιρίες εισάγουν πολλά αναγκαία εξαρτήματα από τη Βρετανία, εξαιρεθούν τελικά από τη χρηματοδότηση, που θα έχει συνολικό ύψος ένα δισεκατομμύριο ευρώ.

Η δεύτερη πρωτοβουλία ήρθε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και δεν αφορά τον εκτός προϋπολογισμού Ευρωπαϊκό Μηχανισμό για την Ειρήνη, αλλά τον ίδιο τον προϋπολογισμό. Το σχέδιο παρουσιάστηκε στις 3 Μαΐου από τους εκπροσώπους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και αφορά τη χρήση 500 εκατομμυρίων ευρώ από τον προϋπολογισμό της Ένωσης για να δοθούν ουσιαστικά επιδοτήσεις στην ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία ώστε να μπορέσει να αυξήσει την παραγωγή βλημάτων πυροβολικού και πυραύλων με τελικό αποδέκτη τις ένοπλες δυνάμεις της Ουκρανίας.

Για την Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, οι δύο αυτές πρωτοβουλίες, σε συνδυασμό με τις αποφάσεις των ίδιων των κρατών-μελών να προσφέρουν πυρομαχικά και οπλισμό στην Ουκρανία διαμορφώνει τρεις άξονες ουσιαστικά υποστήριξης της Ουκρανίας από την ΕΕ. Να ένα απόσπασμα των δηλώσεών της:

«Η Ουκρανία αντιστέκεται ηρωικά στον βάναυσο Ρώσο εισβολέα. Κρατάμε την υπόσχεσή μας να στηρίξουμε την Ουκρανία και τον λαό της, για όσο χρειαστεί. Αλλά οι γενναίοι στρατιώτες της Ουκρανίας χρειάζονται επαρκή στρατιωτικό εξοπλισμό για να υπερασπιστούν τη χώρα τους. Η Ευρώπη εντείνει την υποστήριξή της σε τρεις κατευθύνσεις. Πρώτον, τα κράτη μέλη παραδίδουν πρόσθετα πυρομαχικά από τα υπάρχοντα αποθέματά τους, με νέα στήριξη από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ειρήνης ύψους 1 δισεκατομμυρίου ευρώ. Δεύτερον, από κοινού με τα κράτη μέλη, θα προμηθευτούμε από κοινού περισσότερα πυρομαχικά για την Ουκρανία – και διαθέτουμε ένα επιπλέον δισεκατομμύριο ευρώ γι’ αυτό. Και σήμερα, υλοποιούμε το τρίτο σκέλος. Ενισχύουμε και επιταχύνουμε την αμυντική βιομηχανική παραγωγή πυρομαχικών στην Ευρώπη.

Αυτό θα συμβάλει στην προμήθεια περισσότερων πυρομαχικών για την Ουκρανία προκειμένου να υπερασπιστεί τους πολίτες της και θα ενισχύσει επίσης τις ευρωπαϊκές αμυντικές μας ικανότητες. Μαζί με τα κράτη μέλη, θα κινητοποιήσουμε επιπλέον 1 δισεκατομμύριο ευρώ για την αύξηση των ικανοτήτων σε όλη την Ευρώπη. Αυτό αποτελεί κρίσιμο μέρος της στρατηγικής ικανότητας της Ευρώπης να υπερασπιστεί τα συμφέροντα και τις αξίες της και να συμβάλει στη διατήρηση της ειρήνης στην ήπειρό μας.»ι

Το περιεχόμενο του τρίτου άξονα περιλαμβάνεται στην «Πρόταση για έναν Κανονισμό του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την καθιέρωση της Πράξης για την Υποστήριξη της Παραγωγής Πυρομαχικών», που δόθηκε στη δημοσιότητα στις 3 Μαΐου.

Το πρόβλημα με τη Συνθήκη της Ένωσης

Όμως, υπάρχει ένα πρόβλημα με τη χρήση χρημάτων του προϋπολογισμού της ΕΕ για την επιδότηση των βιομηχανιών που παράγουν στρατιωτικό εξοπλισμό.

Και αυτό γιατί η ίδια η Συνθήκη της Ένωσης βάζει περιορισμούς στις δαπάνες που αφορούν τέτοιες προμήθειες.

Στο Κεφάλαιο 2 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση, του «καταστατικού χάρτη» ουσιαστικά της ΕΕ, με τίτλο «Ειδικές διατάξεις για την κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας», στο άρθρο 41(2) αναφέρεται ρητά ότι:

«Οι λειτουργικές δαπάνες τις οποίες συνεπάγεται η εφαρμογή του παρόντος κεφαλαίου βαρύνουν επίσης τον προϋπολογισμό της Ένωσης, πλην των δαπανών που οφείλονται σε ενέργειες που έχουν στρατιωτικές συνέπειες ή συνέπειες στην άμυνα και των περιπτώσεων όπου το Συμβούλιο λαμβάνει ομόφωνα διαφορετική απόφαση.

Στις περιπτώσεις που οι δαπάνες δεν καταλογίζονται στον προϋπολογισμό της Ένωσης, αυτές βαρύνουν τα κράτη μέλη σύμφωνα με την κλείδα ακαθάριστου εθνικού προϊόντος, εκτός εάν το Συμβούλιο λάβει ομόφωνα διαφορετική απόφαση. Όσον αφορά τις δαπάνες που οφείλονται σε ενέργειες που έχουν στρατιωτικές συνέπειες ή συνέπειες στην άμυνα, τα κράτη μέλη οι αντιπρόσωποι των οποίων στο Συμβούλιο, προέβησαν σε τυπική δήλωση δυνάμει του άρθρου 31, παράγραφος 1, δεύτερο εδάφιο, δεν υποχρεούνται να συμβάλουν στην χρηματοδότησή τους.».

Αυτό το «πλην των δαπανών που οφείλονται σε ενέργειες που έχουν στρατιωτικές συνέπειες ή συνέπειες στην άμυνα»  θεωρείται ότι ουσιαστικά απαγορεύει στην ΕΕ να χρησιμοποιήσει χρήματα του προϋπολογισμού για να επιδοτήσει τις αμυντικές βιομηχανίες για να παράγουν περισσότερα πυρομαχικά.

Ο ίδιος ο Ευρωπαίος Επίτροπος για την εσωτερική αγορά, Τιερί Μπρετόν δήλωσε ότι «η ανάλυσή μας είναι ότι η πρόταση είναι πλήρως συμβατή με τη συνθήκη» και ότι «το να επενδύουμε στην άμυνά μας θα μας βοηθήσει να υπερασπιστούμε τη δημοκρατία μας. Και αυτό είναι που πρέπει να πούμε στους συμπολίτες μας». Ωστόσο άλλοι διπλωμάτες στην ΕΕ υποστηρίζουν ότι οι συνθήκες ρητά απαγορεύσουν την χρηματοδότηση για οπλικά συστήματα. Και δεν είναι χωρίς σημασία ότι ο Μπρετόν είναι Γάλλος, δηλαδή εκπροσωπεί μια χώρα με ισχυρή αμυντική βιομηχανία που θα ήθελε να δει να χορηγούνται αυτές ακριβώς επιδοτήσεις. Μάλιστα το τελευταίο διάστημα ο Μπρετόν πραγματοποίησε περιοδεία επισκεπτόμενος τις αμυντικές βιομηχανίες της ΕΕ.