Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι: «Το πλοίο της αγάπης προσέκρουσε στην καθημερινότητα»

Η απελπισία του μεγάλου Ρώσου ποιητή επισκίασε το τεράστιο ταλέντο του, αλλά συνεχίζει να ζει μέσα από τους στίχους του.

Ο Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι είχε μόλις κλείσει τα 13 του χρόνια όταν διάβασε για πρώτη φορά Μαρξ.

Σύντομα συμμετείχε σε μυστικές συναντήσεις και μοίραζε φυλλάδια του Μπολσεβίκικου Κόμματος. Το 1909 συνελήφθη για τρίτη φορά ως έφηβος και πέρασε έντεκα μήνες στη φυλακή Butyrka. Στη μοναξιά του κελιού 103, ο Μαγιακόφσκι τελειοποίησε το γράψιμο και την τέχνη του.

Photo: Wikimedia Commons

Κουβαλούσε πάντα μαζί του το σαπούνι του

Σύντομα μετά τη φυλάκισή του θα γινόταν γνωστός ως ηθοποιός, θεατρικός συγγραφέας, δημοσιογράφος, σκιτσογράφος, σχεδιαστής, συγγραφέας παιδικών βιβλίων, πολιτιστικός ταραξίας και, πάνω απ’ όλα, ως ποιητής που το βλέμμα του ήταν στραμμένο στο μέλλον.  «Ο στίχος μου θα σας φτάσει/πάνω από τις κορυφές των αιώνων,/πάνω από τα κεφάλια/των κυβερνήσεων και των ποιητών».

«Θυμάμαι όταν ο αδελφός μου βγήκε από τη φυλακή ήμασταν όλοι τόσο ενθουσιασμένοι. Το πρώτο πράγμα που έκανε ήταν να πάει να πλύνει τα χέρια του» είχε θυμηθεί η αδελφή του. Όσοι τον γνώριζαν από κοντά θυμόντουσαν την εμμονή του με την καθαριότητα και το γεγονός ότι κουβαλούσε μαζί του το δικό του σαπούνι.

Η Φρίντα Κάλο και ο Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι / Photo: Public Domain

Ένα ευαίσθητο και προβληματικό παιδί

Ο Μαγιακόφσκι γεννήθηκε στις 7 Ιουλίου 1893 στο Μπαγκντάτι, μια μικρή πόλη της Γεωργίας, όπου ο πατέρας του εργαζόταν ως δασοφύλακας. Στη συντροφιά του πατέρα του, ανάμεσα στα βουνά και στο μουρμουρητό του ποταμού, ανακάλυψε το ρυθμό και τη μουσική των στίχων που θα έγραφε τελικά.

Ήταν όμως ένα ιδιαίτερα ευαίσθητο και κατά καιρούς προβληματικό παιδί που αργούσε να διαβάσει, σύμφωνα με τους βιογράφους του. Ο τραγικός και ξαφνικός θάνατος του πατέρα του από σηψαιμία -από ένα μικρό τσίμπημα με μια σκουριασμένη καρφίτσα- προκάλεσε μεγάλη οδύνη στην οικογένεια του Μαγιακόφσκι. Πιθανόν επίσης να προκάλεσε την τελετουργική του καθαριότητα.

Η οικογένεια μετακόμισε στη Μόσχα και ζούσε με συσσίτια.

Μετά τη φυλακή, εγκατέλειψε το κομμουνιστικό κόμμα και γράφτηκε στη Σχολή Καλών Τεχνών της Μόσχας, όπου γνώρισε τον Ντέιβιντ Μπουρλιούκ, τον καλύτερό του φίλο, «τον πρώτο του δάσκαλο», τον πρώτο που πίστεψε στην ποίησή του και που του πρόσφερε 50 καπίκια την ημέρα για να μπορεί να γράφει και να μην πεινάει.

Photo: Wikimedia Commons

Ξεκινώντας μια φουτουριστική περιπέτεια

Με τον φίλο του Μπουρλιούκ, ξεκίνησε μια περιπέτεια που ονομάστηκε κίνημα του φουτουρισμού, το οποίο απέρριπτε κάθε έργο τέχνης που άγγιζε την αστική τάξη. Το 1912 δημοσίευσαν το «Χαστούκι στο πρόσωπο του δημόσιου γούστου», με κείμενα του Ντέιβιντ Μπουρλιούκ.

Αλεξάντερ Κρούτσενικ, Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι, Βελιμίρ Χλέμπνικωφ. Ο Βασίλι Καμένσκι προσχώρησε, επίσης, σύντομα στην ομάδα. Οι φουτουριστές προκαλούσαν σκηνές δημοσίως και δεν λαμβάνονταν σοβαρά υπόψη από τη ρωσική διανόηση. Οι ποιητικές τους βραδιές ήταν προκλητικές. Φορώντας κίτρινα πουκάμισα, ψηλά καπέλα και μπαστούνια, με τα πρόσωπά τους βαμμένα, διάβαζαν τα ποιήματά τους σε κοινό που ούρλιαζε και τους γιουχάριζε.

Δείτε το βίντεο

Στο κελάρι-μπαρ της Αγίας Πετρούπολης

Η Ρωσίδα ποιήτρια, Άννα Αχμάτοβα, μια από τις κορυφαίες της «Αργυρής Εποχής», θυμήθηκε τον νεαρό Μαγιακόφσκι, ο οποίος μαζί με τους θορυβώδεις συντρόφους του σύχναζε στο Stray Dog, ένα κελάρι-μπαρ όπου συγκεντρώνονταν οι διανοούμενοι της Αγίας Πετρούπολης της εποχής. Ανεξάρτητα από τους ασεβείς τρόπους του, τα ποιήματα του Μαγιακόφσκι επαινέθηκαν από τον Μπλοκ, τον Γκόρκι, τον Πάστερνακ και την Αχμάτοβα.

Το καλοκαίρι του 1915, ο Μαγιακόφσκι είχε μια καθοριστική συνάντηση με το ζευγάρι Λίλια και Όσιπ Μπρικ. Αφιέρωσε στη Λίλια τα πιο όμορφα ποιήματά του σε όλη του τη ζωή («Σύννεφο με παντελόνια», «The Backbone Flute», «Ο άνθρωπος», «Περί αυτού»). Η Λίλια ήταν η μούσα του, και παρόλο που υπήρχαν και άλλες γυναίκες, αυτή ήταν ο μεγάλος του έρωτας. Ο Οσίπ, εκτός από φίλος και εκδότης του, ήταν πιστός σύμμαχος σε κάθε πολιτιστικό εγχείρημα. Η μούσα της ρωσικής avand-garde, o Βολόντια όπως τον αποκαλούσε η ίδια και ο άντρας της, έζησαν μαζί για πάνω από μία πενταετία.

Στη μέση η Λίλια Μπρικ, δεξιά της ο Μαγιακόφσκι και αριστερά διακρίνεται ο Σεργκέι Αϊζενστάιν / Photo: Public Domain

«Να δεχτώ ή να μη δεχτώ; Δεν υπήρχε τέτοιο ερώτημα για μένα… η επανάστασή μου»

Ο συγγραφέας Βίκτορ Σκλόφσκι έγραψε: «Ο Μαγιακόφσκι μπήκε στην επανάσταση όπως θα έμπαινε στο ίδιο του το σπίτι». Ο ποιητής είδε τελικά το όνειρό του από την εφηβεία να γίνεται πραγματικότητα. Από εκείνη τη στιγμή και μετά, δεν θα υπήρχε ανάπαυση γι’ αυτόν. Οι φουτουριστές, ακολουθώντας το σύνθημα του Μαγιακόφσκι – «οι δρόμοι τα πινέλα μας, οι πλατείες οι παλέτες μας» – ήταν αυτοί που συνεργάστηκαν με τη νέα κυβέρνηση.

Ο Μαγιακόφσκι μετατράπηκε σε μια μονομελή μπάντα.  Τον έβρισκε κανείς να επιχειρηματολογεί σε συσκέψεις για το πώς να οργανώσει τις τέχνες στη Σοβιετική Ένωση, να γράφει ποίηση για προπαγανδιστικές αφίσες ή να επισκέπτεται εργοστάσια.

Ο «ποιητής της επανάστασης» συνεισέφερε σε εφημερίδες και περιοδικά, έγραψε σενάρια και εργάστηκε ως ηθοποιός σε ταινίες όπως «Not For Money Born», «The Lady and The Hooligan» (που μπορείτε να δείτε online) και «Fettered by Film», όπου συμπρωταγωνιστούσε η Λίλια Μπρικ. Μέχρι τότε η έβδομη τέχνη απολάμβανε μεγάλη δημοτικότητα στη Ρωσία.

Ο Μαγιακόφσκι συμπαθούσε τον Μπάστερ Κίτον και τον Τσάπλιν. Ο αμερικανικός κινηματογράφος τον γοήτευε επειδή είχε δημιουργήσει μια μοναδική γλώσσα. Με διάθεση να κάνει «ό,τι είναι απαραίτητο», συνεργάστηκε με τον εξαιρετικό φωτογράφο και καλλιτέχνη Αλεξάντερ Ροντσένκο και πρωτοστάτησαν σε ένα νέο είδος γραφικής τέχνης και σε μια ιδιόρρυθμη μορφή επικοινωνίας του κομμουνιστικού μηνύματος. Το εμβληματικό τους έργο μιμείται συχνά σήμερα. Οι ισχυρές, μελαγχολικές φωτογραφίες του Ροντσένκο με τον Μαγιακόφσκι είναι από τις πιο εμβληματικές φωτογραφίες της εποχής και μια εντυπωσιακή οπτική μαρτυρία του μαγνητισμού του Μαγιακόφσκι.

Photo: YouTube

«Αριστερό Μέτωπο των Τεχνών»

Το 1923, ο Μαγιακόφσκι και ο Όσιπ Μπρικ ίδρυσαν το LEF, το περιοδικό του κινήματος «Αριστερό Μέτωπο των Τεχνών». Ο Μαγιακόφσκι εξακολουθούσε να έχει χρόνο να αφιερώσει στην ποίησή του. Έγινε καταλύτης της καλλιτεχνικής πρωτοπορίας και διεπιστημονικός καλλιτέχνης πριν καν εφευρεθεί η έννοια.

Το 1925 δημοσίευσε το διάσημο, εκτενέστατο ποίημά του «Βλαντιμίρ Ίλιτς Λένιν», για να τιμήσει τον θάνατο του ηγέτη της Ρωσικής Επανάστασης. Από τον Ιούλιο έως τον Οκτώβριο του ίδιου έτους, περιόδευσε στην Ευρώπη, το Μεξικό, την Κούβα και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι εμπειρίες του συγκεντρώθηκαν στο βιβλίο «Η ανακάλυψη της Αμερικής μου», το οποίο περιλαμβάνει το διάσημο ποίημά του «Γέφυρα του Μπρούκλιν».

«Βάζοντας το τακούνι μου στο λαιμό του δικού μου τραγουδιού»

Η είδηση του θανάτου του ποιητή Σεργκέι Εσένιν τον επηρέασε βαθιά. Στις 27 Δεκεμβρίου 1925, ο Εσένιν έκοψε τις φλέβες του και με το ίδιο του το αίμα έγραψε ένα ποίημα που κατέληγε: «Δεν υπάρχει τίποτα καινούργιο στο να πεθαίνεις τώρα/ αν και το να ζεις δεν είναι πιο καινούργιο».

Ο Μαγιακόφσκι είχε τα σκαμπανεβάσματά του με τον Εσένιν, αλλά τον θαύμαζε. Στο ποίημά του για το ρέκβιεμ, ««Στον Σεργκέι Εσένιν», ο Μαγιακόφσκι του απάντησε: «Δεν είναι δύσκολο να πεθάνεις./Το να φτιάξεις μια ζωή/είναι μακράν πιο δύσκολο».

Παραδόξως, ο Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι φάνηκε να επιλέγει τον ίδιο δρόμο πέντε χρόνια αργότερα.  Η επίσημη εκδοχή ήταν ότι αυτοκτόνησε εξαιτίας μιας δυστυχισμένης ερωτικής σχέσης.  Φημολογούνταν επίσης ότι η μυστική υπηρεσία τον είχε σκοτώσει εξαιτίας του ολοένα και πιο ατομικιστικού χαρακτήρα των γραπτών του και ότι οι φίλοι του Λίλιαν και Όσιπ Μπρικ τον κατασκόπευαν για λογαριασμό των αρχών.

To μανιφέστο του Ρωσικού Φουτουρισμού / Photo; YouTube

Βαθιά απογοητευμένος

Δεν μπορεί να παραβλεφθεί ότι, από το 1930, οι εκκαθαρίσεις του Στάλιν είχαν ως στόχο τους διανοούμενους. Επιπλέον, είναι επίσης αλήθεια ότι ο ποιητής περνούσε δύσκολες στιγμές. Ήταν βαθιά απογοητευμένος από την πορεία της σοβιετικής πολιτικής και από την κριτική που του ασκούσε η αδυσώπητη Ρωσική Ένωση Προλετάριων Συγγραφέων (RAPP).

Τα τελευταία του θεατρικά έργα, «Ο κοριός» και «Το λουτρό», είχαν αποτύχει πλήρως. Στις 9 Απριλίου 1930, κατά τη διάρκεια μιας συνάντησης με φοιτητές του πανεπιστημίου, είχε αποδοκιμαστεί και είχε δεχτεί αγενείς επιθέσεις.

Οι συνθήκες του θανάτου του Μαγιακόφσκι εξακολουθούν να καλύπτονται από μυστήριο: Στις 14 Απριλίου 1930, ο ποιητής προφανώς αυτοπυροβολήθηκε στο διαμέρισμά του στη Μόσχα. Δύο ημέρες νωρίτερα είχε γράψει ένα σημείωμα: «Όπως λένε/το περιστατικό έκλεισε/το πλοίο της αγάπης/το ναυάγησε η καθημερινή ζωή».

Όσο και αν τον θαύμαζαν, όσο και αν τον μισούσαν, το υπερβολικό πάθος του για την ποίηση που εκλαμβανόταν ως επαναστατική πράξη δεν κρύβει το γεγονός ότι ο Μαγιακόφσκι ήταν ένας άνθρωπος τρομερά εύθραυστος. Άρα βαθιά γοητευτικός.

*Ο Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι γεννήθηκε στις 19 Ιουλίου του 1893, στο Μπαγκντατί της Γεωργίας και πέθανε στις 14 Απριλίου του 1930, στη Μόσχα.