Έρπης γεννητικών οργάνων: ένας ύπουλος επισκέπτης

Τι είναι ο έρπητας των γεννητικών οργάνων: Μια ενοχλητική δερματοπάθεια; Ένα ατυχές παραλειπόμενο της ερωτικής πράξης; Ή μήπως το πλέον διαδεδομένο πλην παραγνωρισμένο σεξουαλικώς μεταδιδόμενο νόσημα για το οποίο δεν υπάρχει ούτε εμβόλιο ούτε οριστική θεραπεία και απαλλαγή;

Σε ποσοστό περίπου 80% ο έρπητας των γεννητικών οργάνων προκαλείται από τον ιό του απλού έρπητα τύπου 2 (HSV-2 – Herpes Simplex Virus). Στις υπόλοιπες περιπτώσεις ενοχοποιείται ο ιός του απλού έρπητα τύπου 1 (HSV-1) ο οποίος είναι υπεύθυνος για τον έρπητα των χειλέων και συνήθως μεταδίδεται με στοματογεννητική επαφή. Οι δύο ιοί μοιάζουν, με τον HSV-2 να είναι πιο επιθετικός.

Ο ιός μεταδίδεται πολύ εύκολα με την άμεση επαφή με τις χαρακτηριστικές δερματικές βλάβες. Με τον ίδιο τρόπο κάποιος μπορεί να μεταδώσει το ιό μέσω των χεριών του σε άλλες περιοχές του σώματος, πχ από τα γεννητικά όργανα στο πρόσωπο ή στα μάτια.

Πολλές φορές όμως υπάρχει ενεργός λοίμωξη χωρίς να φαίνονται οι χαρακτηριστικές δερματικές βλάβες. Έτσι, συχνά προσβάλλεται κάποιος από τον ιό ερχόμενος σε επαφή με κάποιον χωρίς ορατό πρόβλημα. Έχει επίσης υποστηριχτεί ότι είναι δυνατόν να μεταδοθεί και διαμέσου αντικειμένων όπως πετσέτες, εσώρουχα, τουαλέτες αλλά αν πράγματι συμβαίνει κάτι τέτοιο, είναι μάλλον σπάνιο.

Εκδηλώσεις
Όταν κάποιος μολύνεται με HSV για πρώτη φορά (πρωτολοίμωξη), τα αρχικά συμπτώματα παρουσιάζονται μετά από δύο έως επτά ημέρες και διαρκούν συνολικά δύο ή τρεις εβδομάδες. Σε αυτά μπορεί να συμπεριλαμβάνονται κνησμός, αίσθημα καύσου ή άλγος στην περιγεννητική περιοχή και κολπικές εκκρίσεις στις γυναίκες.

Μετά από μερικές ημέρες, εμφανίζονται και οι δερματικές βλάβες στα σημεία εισόδου του ιού: πέος, αιδοίο, κόλπος, περιπρωκτική περιοχή αλλά και τράχηλος της μήτρας, ουρήθρα και αλλού. Αρχικά πρόκειται για μικρές ερυθρές βλατίδες («σπυράκια») που εξελίσσονται σε φυσαλίδες, για να σπάσουν κάποια στιγμή καταλείποντας μια επώδυνη πληγή. Μετά από μερικές ημέρες σχηματίζεται μια «κρούστα», που τελικά πέφτει και η πληγή επουλώνεται χωρίς να αφήνει ουλή.

Η πρωτολοίμωξη συχνά συνοδεύεται και από συστηματικές εκδηλώσεις όπως πυρετός, κεφαλαλγία, μυϊκά άλγη και διογκωμένους βουβωνικούς λεμφαδένες. Ωστόσο, αυτά τα συμπτώματα απουσιάζουν στις υποτροπές της νόσου, που γενικά είναι πιο ήπιες. Γιατί όμως υποτροπιάζει ο έρπης και δεν ιάται όπως τόσες άλλες λοιμώξεις;

Μετά την πρωτολοίμωξη ο ιός μεταναστεύει διαμέσου των νεύρων σε νευρικά κύτταρα του νωτιαίο μυελό όπου και παραμένει αδρανής. Δεν έχει ακόμη διευκρινιστεί τι είναι αυτό που ενεργοποιεί ξαφνικά τον ιό και αρχίζει πάλι να πολλαπλασιάζεται για να επιστρέψει στο δέρμα ακολουθώντας την αντίστροφη πορεία. Υπάρχουν πάντως κάποιες συνθήκες που φαίνεται να το ευνοούν: έκθεση στο κρύο, λοιμώξεις με υψηλό πυρετό, στρες, καταστολή του ανοσοποιητικού και άλλα.

Όπως προαναφέρθηκε, οι εκδηλώσεις στην υποτροπή είναι πιο ήπιες και διαρκούν περίπου μια εβδομάδα. Συνήθως προηγούνται ορισμένα πρόδρομα συμπτώματα που μπορεί να είναι πιο ενοχλητικά και από την ίδια τη νόσο, όπως κνησμός, άλγος ή αίσθημα καύσου στην περιοχή όπου πρόκειται να εμφανιστεί. Είναι δυνατόν κάποιος να παρουσιάσει μόνο μία ή δύο υποτροπές σε όλη του τη ζωή, υπάρχουν όμως άνθρωποι που υποφέρουν πολλές φορές το χρόνο.

Επιπλοκές και κίνδυνοι
Πέρα από τη συνήθη πορεία που περιγράφτηκε, σε ορισμένες περιπτώσεις η λοίμωξη μπορεί να έχει αρκετά πιο σοβαρές επιπτώσεις. Αυτό συμβαίνει κυρίως σε ανθρώπους με ανοσολογική ανεπάρκεια, όπως οι πάσχοντες από AIDS. Οι λοιμώξεις σε αυτούς τους ασθενείς είναι πιο βαριές και επίμονες, ενώ συχνά παρουσιάζονται νευρολογικές επιπλοκές και απειλητικές για τη ζωή καταστάσεις όπως είναι η μηνιγγίτιδα.

Άλλη σημαντική περίπτωση είναι οι έγκυες γυναίκες. Αν η πρωτολοίμωξη συμβεί κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, σε σπάνιες περιπτώσεις μπορεί να μεταδοθεί στο έμβρυο και να απειλήσει τη ζωή του. Πιο συχνή είναι η μετάδοση του HSV στο νεογνό κατά το φυσιολογικό τοκετό όταν υπάρχει ενεργός λοίμωξη στην περιοχή. Χωρίς θεραπεία περίπου τα μισά από αυτά νεογνά θα πεθάνουν από εγκεφαλίτιδα ή ηπατική νέκρωση και για το λόγο αυτό συνιστάται καισαρική τομή. Πάντως, δεν υφίσταται κανένας κίνδυνος όταν δεν υπάρχει ενεργός λοίμωξη.

Οι γυναίκες διατρέχουν επίσης αυξημένο κίνδυνο να προσβληθούν από καρκίνο του τραχήλου στο μέλλον, κυρίως όταν συνυπάρχει και ο ιός του ανθρώπινου θηλώματος (HPV).

Τέλος, κάθε ασθενής μπορεί να προσβληθεί από ερπητική λοίμωξη στον οφθαλμό (ερπητική κερατίτιδα) αν δεν προσέχει και μολυνθεί με τα ίδια του τα χέρια. Πρόκειται για μια ιδιαίτερα επώδυνη επιπλοκή, η οποία μετά από πολλές υποτροπές δημιουργεί ουλές στον κερατοειδή με μόνιμες επιπτώσεις στην όραση.

Διάγνωση – θεραπεία
Με βάση το ιστορικό, την εντόπιση και την εικόνα της βλάβης ο ιατρός δεν δυσκολεύεται να θέσει τη διάγνωση. Ωστόσο, είναι φρόνιμο να αναζητά κανείς ιατρική συμβουλή το συντομότερο για δύο λόγους: κατά πρώτο λόγο, διευκολύνει τη διάγνωση καθώς στα αρχικά στάδια η εικόνα είναι χαρακτηριστική και κατά δεύτερο, τα διαθέσιμα φάρμακα είναι σαφώς πιο αποτελεσματικά όταν χορηγούνται νωρίς. Πάντως υπάρχουν κάποιες εργαστηριακές εξετάσεις που μπορούν να βοηθήσουν στην διάγνωση όταν υπάρχουν δυσκολίες. Είναι μάλιστα δυνατόν να ταυτοποιηθεί ο ένοχος ιός (HSV-1 ή HSV-2) αλλά αυτό έχει μόνο ακαδημαϊκό ενδιαφέρον.

Ο έρπης δεν θεραπεύεται. Υπάρχουν όμως ορισμένα ιοστατικά φάρμακα που βοηθούν στην καταστολή της ενεργής λοίμωξης. Το πιο γνωστό από αυτά είναι η ακυκλοβίρη, το περίφημο Zovirax, που πράγματι έφερε επανάσταση στη δύσκολη μάχη κατά των ιών. Νεότερη είναι η βαλακυκλοβίρη (Valtrex) ενώ άλλα χρησιμοποιούμενα φάρμακα είναι η φοσκαρνέτη και η φαμκυκλοβίρη.

Στον έρπητα των γεννητικών οργάνων συνιστάται η λήψη χαπιών. Η χρήση αλοιφής έχει μέτρια δραστικότητα στα πρωτογενή επεισόδια και πολύ περιορισμένη στις υποτροπές. Η έγκαιρη φαρμακευτική αγωγή μειώνει τα συμπτώματα, τη διάρκεια και τη μεταδοτικότητα της λοίμωξης αλλά όχι τη συχνότητα των υποτροπών. Αν οι υποτροπές γίνουν συχνές (πάνω από μία το μήνα), ο ιατρός μπορεί να συστήσει την προληπτική λήψη φαρμάκων σε μικρότερες δόσεις. Σε βαριές λοιμώξεις προτιμάται η ενδοφλέβια χορήγηση.

Τι μέτρα πρέπει να λάβει ο ασθενής
Πέρα από τις συμβουλές του ιατρού, ο ίδιος ο ασθενής μπορεί να βοηθήσει περαιτέρω τον εαυτό του λαμβάνοντας κάποια απλά μέτρα:

Να διατηρεί καθαρή και στεγνή την προσβεβλημένη περιοχή προκειμένου να μην επιμολυνθεί.
Να χρησιμοποιεί κρύα επιθέματα στο δέρμα ώστε να απομακρύνονται οι εφελκίδες αλλά και να ανακουφίζεται.
Να μην ακουμπάει τις βλάβες.
Να πλένει συχνά τα χέρια του, ιδιαίτερα όταν έρχονται σε επαφή με την πληγή.
Να αποφεύγει τη σεξουαλική επαφή όταν υπάρχει ενεργός λοίμωξη και να περιμένει μέχρι να εξαφανιστεί τελείως.
Να χρησιμοποιεί προφυλακτικό.

Η υιοθέτηση υπεύθυνης στάσης στο σεξ έχει ιδιαίτερη σημασία. Πέρα από την μετάδοση του HSV, η ύπαρξη μιας μικρής πληγής δημιουργεί άριστες συνθήκες μετάδοσης και του ιού HIV που προκαλεί το AIDS. Η χρήση προφυλακτικού ακόμη και όταν δεν υπάρχει εμφανής βλάβη είναι επιβεβλημένη καθώς, όπως προαναφέρθηκε, είναι δυνατόν ακόμη και σε αυτή την περίπτωση να υπάρχει ενεργός μεταδοτική λοίμωξη.

Δυστυχώς όμως, ούτε το προφυλακτικό μπορεί να προσφέρει απόλυτη προστασία γιατί δεν μπορούμε ποτέ να είμαστε σίγουροι ότι καλύπτει εξολοκλήρου την περιοχή όπου θα εκδηλωθεί η νόσος ή που θα έρθει σε επαφή με αυτή.

Η λύση θα δοθεί στο μέλλον καθώς η αποκωδικοποίηση του γενετικού υλικού των ερπητοϊών δίνει τη δυνατότητα στους επιστήμονες να εντοπίσουν δυνητικούς στόχους για νέα φάρμακα και παράλληλα να χρησιμοποιήσουν συστατικά του ιού για να αναπτύξουν ένα αποτελεσματικό και ασφαλές εμβόλιο. Μέχρι όμως να συμβεί αυτό η υγεία μας, σωματική, ψυχική και ερωτική, είναι στα χέρια μας.

health.in.gr