Γιώργος Καλλής: Η ανάγκη μιας κουλτούρας ορίων, μέσα από ένα πολιτικό σχέδιο

«Πρόοδος σήμερα σημαίνει να πατήσουμε το φρένο. Ζούμε σε μια εποχή ορίων, οπότε ήρθε η ώρα να ξαναβρούμε τη δύναμη αλλά και την τέχνη τού να θέτουμε και να ζούμε με τα όριά μας», αποφαίνεται στο βιβλίο του, «Η ελευθερία των ορίων – Από την αρχαία Ελλάδα στην εποχή της κλιματικής αλλαγής», ο καθηγητής Γιώργος Καλλής που κυκλοφορεί από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, σε μετάφραση Άγγελου Φιλιππάτου.

Πρόκειται για ένα κείμενο που δίνει ελπίδα, αισιοδοξία και μια φωτεινή χαραμάδα να αχνοκοιτάξουμε διαφορετικά, από άλλη οπτική γωνία, το μέλλον που φτιάχνουμε αυτή την ίδια στιγμή που ζούμε –και δεν γεννιέται από μόνο του ή ερήμην μας.

Αποτελεί ένα σοφό κάλεσμα να επιστρέψουμε στο μέτρο, αλλά όχι επικίνδυνα: δηλαδή μόνοι μας, ο καθένας από το σπίτι του, ατομικά, απροστάτευτα και χωρίς αποτέλεσμα. Αλλά συλλογικά, με επιτακτική την ανάγκη πολιτικού σχεδίου. Ο συγγραφέας άλλωστε, ως άνθρωπος και επιστήμονας, αναγνωρίζει την ιδιαιτερότητα του μεσογειακού τοπίου που φέρει στην ταυτότητά του αυτό το τόσο αναγκαίο «μέτρο». Κάτι που έχει εκφραστεί απολύτως στην αρχαϊκή του εκδοχή.

Όπως μας θυμίζει ο ίδιος, «Η ρητορική του απεριόριστου και η υπόσχεση της απεριόριστης ελευθερίας συμβαδίζει με την επιβολή αυστηρών ορίων στους αδυνάτους. Στη δημοκρατική Αθήνα όμως οι πολίτες διέθεταν πρωτοφανή ελευθερία και πολιτική ισχύ, ενώ κυριαρχούσε μια κουλτούρα των ορίων» και συνεχίζει πιο κάτω, «Οι πολιτικοί θεσμοί της Αθηναϊκής Δημοκρατίας περιόριζαν επίσης την ανεξέλεγκτη συσσώρευση πολιτικής ή κοινωνικής ισχύος». Ο Γιώργος Καλλής δεν ευαγγελίζεται μια… επιστροφή στην αρχαία Ελλάδα, αλλά προσκαλεί τον αναγνώστη του να διδαχθεί πολλά από τους αρχαίους και τον πολιτισμό των ορίων τους.

Διαβάζοντας τις σκέψεις του καθηγητή, θες να κλείσεις για λίγο τις ψηφιακές «σειρήνες», να πάρεις μια εύλογη απόσταση, να συνειδητοποιήσεις τη θέση σου στον κόσμο, να στοχαστείς για τις πράξεις σου –και κυρίως για τις σκέψεις σου- και άρα να βρεις περιθώριο, τρόπο και την προσωπική σου δύναμη, ώστε να εκφραστείς συλλογικά, να δράσεις και να μην νιώθεις ότι βρίσκεσαι μέσα στην κρεατομηχανή της Ιστορίας που σε αλέθει.

«Μια περιπέτεια, χωρίς τέλος, δεν είναι περιπέτεια»

Έχουμε τόσο ανάγκη τη συγκρότηση που μας δίνει η αφήγηση, ως παρηγοριά, παραμυθία. Μας θυμίζει το βιβλίο ότι όλες μας οι ιστορίες έχουν αρχή, μέση και τέλος, όπως και η δική μας και δεν αποτελούν ένα ατέρμονο πέταγμα στο διαρκές εμπρός όπως ψευδαισθητικά μας «υπόσχεται» αυτή τη στιγμή η ακατάσχετη εξέλιξη της τεχνολογίας. Η τόσο απλή φράση του «Μια περιπέτεια, χωρίς τέλος, δεν είναι περιπέτεια», βρίσκει αντίκρισμα αυτή τη στιγμή τόσο στη μη ύπαρξη πολιτικών για την προστασία του πλανήτη στην πράξη και επί της ουσίας με αποτέλεσμα απτό, όσο και στην ελληνική «περίπτωση» των διαδεχόμενων συνεχών καταστροφών, οικολογικά και σε τόσα άλλα επίπεδα, οικονομικά, κοινωνικά, ελευθεριών. Ο Γιώργος Καλλής τονίζει «Τα όρια είναι απαραίτητα για την ελευθερία, τη δικαιοσύνη και τη βιωσιμότητα».

Ζώντας το πόσο δυναμικά είναι τα όρια και τι διαπραγμάτευση χρειάζεται κάθε φορά, αντιλαμβανόμαστε ότι το χαοτικό της ψηφιακής παράπλευρης ζωής μας που μας κατακλύζει και βιώνεται τόσο κατά μόνας τραυματικά, ο μόνος τρόπος να χαλιναγωγηθεί, είναι συνολικά, θεσμικά, πολιτικά.

Αυτή τη στιγμή ο ψυχολογικός αντίκτυπος είναι σαρωτικός, ο κόσμος μονώνεται πίσω από όρια πολύ κλειστά, προσωπικά, φόβου, προκειμένου να αντιμετωπίσει αυτή τη διαρκώς αυξανόμενη αβεβαιότητα και ανασφάλεια. Μια διαφορετική γνώμη μπορεί να κλονίσει τον κόσμο του, να διαταράξει το σύστημα ελέγχου του, να τον αποπροσανατολίσει και άρα αποβάλλει αμέσως με κάθε δυνατό τρόπο αυτό το… Άλλο, το έξω απ’ αυτόν, το ιδιαίτερο, το αλλιώτικο.

Η μοναξιά που πλήττει τον σύγχρονο άνθρωπο που εγκλωβίζεται στα διαρκώς πολλαπλασιαζόμενα ψηφιακά «κελιά», των «ακοινώνητων» μέσων κοινωνικής δικτύωσης, των διασκέψεων, των εικονικών ομάδων και πάει λέγοντας, ο μόνος τρόπος να αντιμετωπιστεί είναι πολιτικά. Οφείλει να το διεκδικήσει, γιατί είναι απόρροια των οικονομικών εξελίξεων, της άκρατης ανάπτυξης. Η οποία βλέπουμε πού μας οδηγεί μέχρι στιγμής, ή μήπως όχι;

Ποιος είναι ο συγγραφέας

Ο Γιώργος Καλλής (Αθήνα 1972), οικονομολόγος της οικολογίας και πολιτικός οικολόγος, είναι καθηγητής στο Ινστιτούτο Περιβαλλοντικής Επιστήμης και Τεχνολογίας του Αυτόνομου Πανεπιστημίου της Βαρκελώνης – ICREA (Καταλανικό Ίδρυμα Ερευνών και Προηγμένων Μελετών). Διδάκτορας περιβαλλοντικής πολιτικής του Πανεπιστημίου Αιγαίου και απόφοιτος των πανεπιστημίων Universitat Pompeu Fabra της Βαρκελώνης (MSc στα οικονομικά) και Imperial College του Λονδίνου (MSc στη μηχανική περιβάλλοντος και πτυχίο χημείας), πριν από την έναρξη –το 2010– της καθηγεσίας του στη Βαρκελώνη εργάστηκε στην ερευνητική ομάδα Energy and Resources του Πανεπιστημίου Μπέρκλεϋ της Καλιφόρνιας. Εκτός από την Ελευθερία των ορίων (Limits – Why Malthus Was Wrong and Why Environmentalists Should Care, Stanford University Press 2019), έχει εκδώσει το βιβλίο The Case for Degrowth (Polity Press 2020).

Ακολουθεί μια συζήτηση με τον συγγραφέα από το κανάλι στο You tube των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης: