Μυστικά και αντιφάσεις μιας μετα-φασίστριας

Πράγματι, εκεί βλέπουμε μια οργανωμένη από το κράτος προσωπολατρία. Την καλλιέργεια μιας βαθιάς αίσθησης ιστορικής πικρίας. Την κατήχηση της νεολαίας και τη δαιμονοποίηση του εχθρού. Την προπαγάνδα και τη συνωμοσιολογία. Μια ιδεολογία κυριαρχίας ενός Volk επί ενός άλλου, των Ρώσων επί των Ουκρανών. Μια αισθητική πολεμικού machismo και ηρωικής θυσίας. Και μια πρακτική σκληρής καταστολής στο εσωτερικό και γενοκτόνου βίας στο εξωτερικό.

Αν όμως ο Πούτιν συγκεντρώνει όλα τα χαρακτηριστικά ενός σύγχρονου φασίστα, η Μελόνι τι είναι; «Ο φασισμός στην κλασική του μορφή είχε μια ουτοπική διάσταση, καλλιεργούσε τον μύθο του νέου Ανθρώπου, ήθελε έναν νέο πολιτισμό», λέει στο περιοδικό L’ Obs o ιταλός ιστορικός Εντσο Τραβέρσο, ειδικός για τους ολοκληρωτισμούς, τον ναζισμό και τον αντισημιτισμό. «Ούτε η Μελόνι ούτε η Λεπέν, ούτε καν ο Ορμπαν, δεν θέλει να εγκαθιδρύσει έναν νέο πολιτισμό. Αν θέλαμε να βρούμε έναν πρόγονο της Μελόνι, δεν θα ήταν ο μουσολινικός φασισμός, αλλά ο Βισυσμός».

Ο ιταλός ιστορικός πιστεύει ότι η πολιτική που θα ακολουθήσει η νικήτρια των ιταλικών εκλογών, αν φυσικά αναλάβει τελικά την πρωθυπουργία, δεν θα είναι πολύ διαφορετική από εκείνη των προκατόχων της. Για να παραμείνει στην εξουσία περισσότερο από τον ενάμιση χρόνο που διαρκεί κατά μέσο όρο η θητεία μιας κυβέρνησης σε αυτή τη χώρα, η Μελόνι θα πρέπει να εισπράξει την οικονομική βοήθεια της ΕΕ, και για να το πετύχει αυτό θα πρέπει να εκπληρώσει μια σειρά από προϋποθέσεις. Αυτό που ανησυχεί τον Τραβέρσο είναι η απελευθέρωση του λόγου, που παράγει έργα. Εδώ και δέκα χρόνια έχουν αναβιώσει στην Ιταλία ο ρατσισμός, τα ρατσιστικά εγκλήματα, η σοβαρή ομοφοβική βία. Αυτές οι πρακτικές μπορεί να ριζοσπαστικοποιηθούν και να πολλαπλασιαστούν. Η Μελόνι θα λάβει κάποια θεαματικά μέτρα, όπως η απέλαση παράτυπων μεταναστών και η υποστήριξη οργανώσεων κατά των αμβλώσεων ή διαδηλώσεων κατά των γάμων των ομοφύλων. Αν όμως το παρακάνει, οι εταίροι της θα τη μαζέψουν: η ιταλική βιομηχανία έχει ζωτική ανάγκη από τους μετανάστες.

Τελικά, πώς εξηγείται ότι ένας στους τέσσερις Ιταλούς δεν έχει πρόβλημα να ψηφίσει ένα κόμμα που μπορεί να μην είναι φασιστικό ή νεοφασιστικό, είναι όμως μετα-φασιστικό; «Τα αντιφασιστικά αναχώματα έχουν φθαρεί. Οχι μόνο επειδή οι μεταφασίστες μπόρεσαν να τα καταστρέψουν, αλλά κι επειδή όλες οι πολιτικές δυνάμεις εγκατέλειψαν τον αντιφασιστικό τους λόγο. Ποιος δεν θυμάται τον Λουτσιάνο Βιολάντε, πρώην πρόεδρο της Βουλής και μετέπειτα πρόεδρο του Δημοκρατικού Κόμματος, που χαρακτήρισε «παιδιά του Σαλό» τους φασίστες που έλαβαν μέρος στην Ιταλική Κοινωνική Δημοκρατία του Μουσολίνι (1943-1945), με το επιχείρημα ότι ήταν νεαροί ιδεαλιστές έτοιμοι να θυσιαστούν για την πατρίδα;».

Ο Ανταμ Τουζ έχει μια άλλη εξήγηση. Το μεγάλο επίτευγμα του κόμματος της Μελόνι, λέει ο άγγλος ιστορικός σε ένα podcast με τον υποδιευθυντή του Foreign Policy Κάμερον Αμπάντι, είναι ότι κατάφερε να δραπετεύσει από τα ταξικά γκέτο και να διευρύνει πολύ την εκλογική του βάση. Οποιοσδήποτε δεξιά του κέντρου αντιμετωπίζεται ως δυνάμει ψηφοφόρος του. Το μήνυμα προς τους μετριοπαθείς είναι ότι «φυσικά δεν είμαστε απόγονοι του φασισμού». Την ίδια στιγμή, όμως, ανώτατα στελέχη του κόμματος κλείνουν το μάτι στους ακραίους συμμετέχοντας σε επετειακές εκδηλώσεις για την Πορεία του Μουσολίνι προς τη Ρώμη (από την οποία συμπληρώνονται στις 27 Οκτωβρίου ακριβώς εκατό χρόνια). Εδώ, η Μελόνι διαφέρει από τον Ορμπαν, ο οποίος παίρνει σαφώς τις αποστάσεις του από τους ούγγρους δεξιούς που έλαβαν μέρος στο Ολοκαύτωμα.

Aπό την άλλη πλευρά, τα Αδέλφια της Ιταλίας έχουν να αντιμετωπίσουν δύο μεγάλες αντιφάσεις. Η μία είναι ότι υποστηρίζουν την αύξηση των γεννήσεων, αλλά ο βασικός κορμός των ψηφοφόρων τους ανήκει στην ηλικιακή κατηγορία 35 ως 64 ετών. Οι νεότεροι Ιταλοί, στους οποίους  θα μπορούσε θεωρητικά να έχει απήχηση μια εκστρατεία για μια σφύζουσα ιταλική κοινωνία, προτιμούν το Δημοκρατικό Κόμμα και τα Πέντε Αστέρια.

Η άλλη αντίφαση είναι ότι η Μελόνι από τη μια είναι εθνικίστρια κι από την άλλη εμφανίζεται, έστω και για συμφεροντολογικούς λόγους, να υποστηρίζει την Ευρωπαϊκή Ενωση. Για να είμαστε δίκαιοι, σημειώνει ο Τουζ, ο φασισμός πάντα είχε αυτή την ομαδική διάσταση. Το 1936 συγκροτήθηκε μια συμμαχία μεταξύ της φασιστικής Ιταλίας, της ναζιστικής Γερμανίας και της αυτοκρατορικής Ιαπωνίας εναντίον των λαϊκών μετώπων που έχτιζε η Κομμουνιστική Διεθνής. Το Ολοκαύτωμα ήταν μια σύμπραξη των ευρωπαίων αντισημιτών και φασιστών εναντίον των Εβραίων. Στη Νέα Δεξιά της δεκαετίας του 1980 βλέπουμε την ίδια τάση, μια έμφαση στην κοινή ευρωπαϊκή κληρονομιά έναντι του ισλαμικού κόσμου. Και είναι εντυπωσιακό ότι η Μελόνι, αντίθετα με τον Μπερλουσκόνι ή τη Λέγκα, είναι πιστή σε αυτή την κληρονομιά. Αλλος ένας λόγος που θα γίνει σύντομα αποδεκτή στα ευρωπαϊκά σαλόνια.

Η ανάγκη της συναίνεσης

Γεννημένος στο Λονδίνο, ο Τουζ διδάσκει σήμερα ιστορία και διευθύνει το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια. Το αστείο με τα Αδέλφια της Ιταλίας, επισημαίνει στη συζήτησή του με τον Κάμερον Αμπάντι, είναι ότι θέλουν να μετατρέψουν το σύστημα της χώρας τους σε προεδρικό παρόλο που οι ίδιοι είναι προϊόν της κοινοβουλευτικής πολιτικής. Το επιχείρημά τους είναι ότι έτσι θα απελευθερωθεί η δημόσια σφαίρα, ότι δηλαδή η κοινή γνώμη θα μπορεί να εκφράζεται ελεύθερα αντί η βούλησή της να υπόκειται σε υπόγειες συμφωνίες μεταξύ των κομμάτων. Η Ιταλία, όμως, έχει μια σειρά από διαρθρωτικά προβλήματα που μεταφράζονται σε χαμηλή ανάπτυξη και που, για να αντιμετωπιστούν, απαιτούν ευρεία συναίνεση για την εφαρμογή μακροπρόθεσμων προγραμμάτων. Το τελευταίο που χρειάζεται δηλαδή αυτή τη στιγμή η χώρα είναι μια «συγκατοίκηση» αμερικανικού ή γαλλικού τύπου.