Δεκεμβριανά: Πότε αποφάσισε η ηγεσία του ΚΚΕ να δώσει μάχη μέσα στην Αθήνα

Ένας ακόμη πρωταγωνιστής μίλησε. Η φωνή του έρχεται από τον τάφο. Γιατί από χρόνια έχει εγκαταλείψει τον κόσμο μας. Πρόλαβε όμως ένας ερευνητής να τη μαγνητοφωνήσει και τώρα την αφήνει να ακουστεί, συναρπαστική και αποκαλυπτική, μεταφέροντάς μας σε μιαν εποχή συγκλονιστική.

Πρόκειται για τον Γιάννη Ιωαννίδη, ανώτατο ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ, που στην Κατοχή και τα Δεκεμβριανά, σαν δεύτερος (οργανωτικός) γραμματέας του κόμματός του, υπήρξε πανίσχυρη προσωπικότητα, ένας από τους ανθρώπους οι οποίοι βάλαν τη σφραγίδα τους στα γεγονότα εκείνων των χρόνων (1940-1945), τα οποία βαραίνουν ακόμη στη μοίρα μας.

«Ο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 9.9.1976, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Οι παλιοί που δράσαν στην Αντίσταση γνώρισαν τον κοντόχοντρο διοπτροφόρο κομμουνιστή με την ψυχρή φυσιογνωμία και τη σιωπηλή δραστηριότητα. Μετά τον εμφύλιο πόλεμο κατέφυγε στα Ανατολικά κράτη, όπου και πέθανε. Αλλ’ ο ιστορικός Αλ. Παπαπαναγιώτου τού πήρε μια μακρότατη αφήγηση μαγνητοφωνημένη, η οποία αφού δημοσιεύθηκε σε ημερήσια εφημερίδα —την «Αυγή»— τώρα θα κυκλοφορήσει σε βιβλία.

Αν η απόδοσή της είναι ακριβής, η φωνή του Γιάννη Ιωαννίδη είναι πολύτιμη για τη γενιά που έζησε τα κοσμοϊστορικά εκείνα γεγονότα, αλλά και για τις νεότερες, που θέλουν και πρέπει να μάθουν.

[…]

Θα χρησιμοποιήσουμε τη φωνή του για να δώσει μιαν απάντηση στα μεγάλα, αγωνιώδη ερωτηματικά που βασανίζουν ακόμη την Αριστερά και όλο τον απειροπληθή αντιστασιακό κόσμο. Η τεράστια εκείνη μάζα των Ελλήνων που πίστευε ότι η εξουσία τής ανήκει φυσιολογικά και δημοκρατικά μετά την απελευθέρωση ακόμη δεν μπορεί να συνειδητοποιήσει πώς επί τριάντα τόσα χρόνια βρίσκεται υπό τον ζυγό των αντιπάλων της.

[…]

«Ο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 9.9.1976, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο Ιωαννίδης υπογραμμίζει ότι ναι μεν με τη Συμφωνία της Καζέρτας ο ΕΛΑΣ δεν μπορούσε να μπει στην Αθήνα, μετακίνησε όμως τις δυνάμεις του, ώστε να είναι έτοιμος να επιπέσει μόλις χρειασθεί στην πρωτεύουσα, στην οποία και εισήγαγε άφθονο οπλισμό.

Όσον αφορά το Δεκέμβρη και το γιατί έδωσε τη μάχη το ΕΑΜ – ΚΚΕ, ο Ιωαννίδης εξηγεί: Δεν είχε αποφασίσει η ηγεσία του ΚΚΕ να μην τη δώσει. Και όταν είδε πως οι Άγγλοι έταξαν τελεσιγραφική προθεσμία ως τις 10 Δεκεμβρίου να παραδώσει ο ΕΛΑΣ τα όπλα του, αποφάσισε να δράσει. Η απόφαση λήφθηκε τη 17 Νοεμβρίου 1944 και όχι μετά το αιματηρό συλλαλητήριο της 3ης Δεκεμβρίου, όπως πιστευόταν ως τώρα. Αλλά ομολογεί ότι η διεξαγωγή της μάχης έγινε κατά τον πιο ολέθριο και ακατανόητο τρόπο.

Στο ερώτημα γιατί, αφού ηττήθηκε μέσα στην Αθήνα ο ΕΛΑΣ, δεν συνέχισε τον πόλεμο στην ύπαιθρο Ελλάδα με τον γνώριμό του ανταρτοπόλεμο, ο Ιωαννίδης απαντά: Γιατί πήραμε το γνωστό τηλεγράφημα του Δημητρώφ —μέσω του Σπυριδόνωφ— από τη Μόσχα, που μας προειδοποιούσε ότι δεν πρέπει να υπολογίζουμε στην παραμικρή βοήθεια απ’ έξω. Γιατί οι δυνάμεις μας στην Αθήνα είχαν ουσιαστικά διαλυθεί. Όταν βλέπεις στρατιώτες να φεύγουν, δεν τους σταματάς. Γιατί ρώτησα τον Θόδωρο Μακρίδη πόσον καιρό θέλει να ανασυγκροτηθεί ο ΕΛΑΣ και μου είπε ένα μήνα. Στο μεταξύ όμως θα είχαμε πάθει συμφορές. Γιατί είχαμε εφόδια σε πυρομαχικά και τροφές για τον ΕΛΑΣ το πολύ για 6 μήνες. Και μετά; Είχαμε προειδοποιηθεί από τον Δημητρώφ να μην ελπίζουμε σε ανανέωσή τους.

Προσθέτει όμως: Δώσαμε λοιπόν εντολή να γίνει συμφωνία ειρήνης στη Βάρκιζα. Αλλά η αντιπροσωπεία μας —στην οποία συμμετείχαν Σιάντος και Παρτσαλίδης— να την υπογράψει μόνον υπό τον όρο να δοθεί γενική αμνηστία. «Εκείνοι όμως υπέγραψαν χωρίς να δοθεί αμνηστία, χωρίς να μας ρωτήσουν».

Όπως στο Λίβανο, όπως στην Καζέρτα, έτσι και στη Βάρκιζα παρουσιάζεται αυτή η παράδοξη αλληλουχία που οι αντιπρόσωποι του ΚΚΕ παραβιάζουν τις εντολές και πάντοτε με ριζικές υποχωρήσεις.

Εδώ περίπου σταματά η μαρτυρία-απολογία του Γιάννη Ιωαννίδη. Ο καθένας θα τη δει με το δικό του πρίσμα και κριτήριο. Αυτό όμως που διαπιστώνει ο καθένας είναι η σωρεία των λαθών που έκανε μια ηγεσία η οποία βρέθηκε απότομα στο στρόβιλο της υψηλής πολιτικής, την οποία αγνοούσε τελείως, αλλά και η ατυχής για το ελληνικό λαϊκό – αντιστασιακό κίνημα συγκυρία. Τα τοπικά εντάσσονται στα γενικά. Και αποτελούσε ιστορική ανάγκη η τοπική προσαρμογή των ελληνικών συνθηκών στις γενικότερες αδυσώπητες ιστορικές ανάγκες που γεννούσε ο παγκόσμιος εκείνος πόλεμος. Αυτό είναι το πιο καθοριστικό στοιχείο της ελληνικής τραγωδίας του 1940-1945.

*Άρθρο που αφορούσε τα απομνημονεύματα του Γιάννη Ιωαννίδη, ηγετικού στελέχους του ΚΚΕ επί Κατοχής και Δεκεμβριανών. Έφερε τον τίτλο Ένας μορφασμός ανατρέπει τη «γραμμή» και είχε δημοσιευτεί στον «Ταχυδρόμο» που είχε κυκλοφορήσει στις 9 Σεπτεμβρίου 1976.

Ο Γιάννης Ιωαννίδης

Ο Ιωαννίδης είχε καταθέσει τις αναμνήσεις του για τα ταραχώδη εκείνα χρόνια στο πλαίσιο ενός εκτενέστατου διαλόγου που είχε με ένα μελετητή της συγκεκριμένης περιόδου, τον Α. Παπαπαναγιώτου (οι συνομιλίες των δύο ανδρών είχαν λάβει λίγους μήνες αργότερα τη μορφή βιβλίου που είχε κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις «Θεμέλιο» και έφερε τον τίτλο «Γιάννης Ιωαννίδης: Αναμνήσεις – Προβλήματα της πολιτικής του ΚΚΕ στην Εθνική Αντίσταση 1940-1945»).

Ο Γιάννης Ιωαννίδης

Ο παλαίμαχος αγωνιστής του κομμουνιστικού κινήματος Γιάννης Ιωαννίδης, γνωστός στην κρίσιμη δεκαετία του ’40 ως «μπαρμπα-Γιάννης», υπήρξε ο οργανωτικός εγκέφαλος του ΚΚΕ. Απεβίωσε ως πολιτικός εξόριστος στο Βουκουρέστι τον Αύγουστο του 1967, σε ηλικία 67 ετών.

Στην κεντρική φωτογραφία του παρόντος άρθρου, οδοφράγματα στην Αθήνα το Δεκέμβριο του 1944 (πηγή: Βούλα Θεοχάρη Παπαϊωάννου, Μουσείο Μπενάκη).