Η δύναμη του χαρίσματος

Μπορεί μια προσωπικότητα, με ιδιαίτερη λάμψη και ικανότητες, να φέρει σε πέρας ακανθώδη ζητήματα δίχως διαφορετικά εφόδια απ’ όσους προσπάθησαν προηγουμένως; Παίζει τόσο ρόλο το προσωπικό χάρισμα κάποιου ώστε κοινωνίες να κινητοποιηθούν προς την κατεύθυνση ενός νέου πεπρωμένου;

Το ζήτημα είναι τεράστιο και προκαλεί συζητήσεις και σε κλειστούς ακαδημαϊκούς κύκλους. Πρόσφατο τεύχος του περιοδικού των αποφοίτων του Πανεπιστημίου του Cambridge, το «CAM», ήταν αφιερωμένο στη διερεύνηση αυτού ακριβώς του ζητήματος. Με αναφορές σε συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα και τον ρόλο προσώπων με λάμψη και πειθώ, μια σειρά σοβαρών ακαδημαϊκών δασκάλων αναζήτησε κανόνες και διαδικασίες που δυνατόν να ορίζουν τον ρόλο χαρισματικών προσωπικοτήτων στη διαμόρφωση κρίσιμων ιστορικών εξελίξεων. Αλλά και για την πορεία μας, σαν κοινωνίες ανθρώπων, στο μέλλον.

O Μαχ Βέμπερ πρώτος μίλησε για χάρισμα στην άσκηση της εξουσίας. Επιμένοντας πως τέτοιοι ηγέτες θα μπορούσαν να αναλάβουν σε δύσκολες ώρες. Σύμφωνα με τον καθηγητή Πολιτικής Σκέψης Duncan Kelly, του Τμήματος Πολιτικών και Διεθνών Σπουδών του Cambridge, για τον Βέμπερ το χάρισμα έχει άμεση σχέση με την άσκηση πολιτικού ελέγχου και είναι αδύνατη η επιτυχής παρουσία στην πολιτική δίχως αυτή την ικανότητα. Ο Βεμπερ, όμως, επιμένει πως τελικά όλες οι πορείες στην πολιτική, χαρισματικές ή όχι, καταλήγουν σε αποτυχιά!

Για τον δρ. Sander van der Linden, επίκουρο καθηγητή Κοινωνικής Ψυχολογίας και διευθυντή του Εργαστηρίου Κοινωνικών Αποφάσεων του Cambridge, όλοι οι χαρισματικοί ηγέτες μοιράζονται κάποια κοινά χαρακτηριστικά – όπως ελκυστικότητα, ιδιοσυγκρασία, επιβλητική φωνή κι οπτική διεισδυτικότητα. Εχουν κάποιο ισχυρό όραμα που το μοιράζονται δυναμικά: όπως η ομιλία «Εχω ένα όνειρο» του Martin Luther King. Κυριαρχούν κυρίως σε περιόδους κοινωνικών κρίσεων διότι «προσφέρουν απλές λύσεις σε πολυσύνθετα προβλήματα».

Μεγάλος είναι κι ο ρόλος των λέξεων. Κάποιες που μέχρι πρόσφατα είναι κοινές ή αδιάφορες, ξαφνικά γίνονται πανίσχυρες και δυναμικές. Η λογοτεχνία διδάσκει πολλά από αυτά. Τα έργα του Henry James δείχνουν τη δύναμη του χαρίσμαστος. Που μπορεί όμως και να το «μάθει» κάποιος.

Σύμφωνα με την καθηγήτρια Hatice Gunes του Τμήματος Υπολογιστών και Τεχνολογίας του ίδιου Πανεπιστημίου, στη Ρομποτική και τη Μηχανική Εκμάθηση υπάρχουν δυνατότητες που χαρισματικά στοιχεία μιας προσωπικότητας μπορούν να προβληθούν μέσα από ηλεκτρικά δίκτυα και να συνθέσουν τη συμπεριφορά ενός ρομπότ. Το στοίχημα είναι η εξασφάλιση μιας ισορροπίας ανάμεσα στη δική μας εξέλιξη και την ανάπτυξη των μηχανών. Κι όχι η αντικατάστασή μας από αυτές.