Η Αντιγόνη, η Ύβρις και το αμείλικτο σήμερα

Από την αρχαιότητα στο σήμερα με όχημα τον κορυφαίο ποιητικό λόγο του Σοφοκλή και τον φιλοσοφικό στοχασμό του Κορνήλιου Καστοριάδη. Η παράσταση «ΑΝΤΙΓΟΝΗ, μία Ύβρις», που παρουσιάζει η Ομάδα7 από τις 4 Νοεμβρίου και κάθε Κυριακή και Δευτέρα στο Booze Cooperativa, είναι ένα ταξίδι που ενώνει το πριν με το τώρα και το μετά.

Στο  κέντρο μίας σκηνικής εγκατάστασης με έντονη την παρουσία οπτικοακουστικών μέσων, τρεις γυναίκες ερμηνεύτριες (Μαίρη Λούση, Βίκυ Μαστρογιάννη και Δανάη Σπηλιώτη) μοιράζονται όλους τους ρόλους της ομώνυμης τραγωδίας του Σοφοκλή, παρεμβάλουν τις προσωπικές τους απόψεις και εμπειρίες και επεμβαίνουν στη σκηνική δράση. Σ’ αυτόν τον κλειστό κύκλο ενός σάπιου οικονομικού κέντρου εξουσίας τα δεκαπέντε πρόσωπα του χορού μπορούν να φτάσουν μόνο διαμεσολαβημένα, μέσα από μια οθόνη, για να διαπραγματευτούν, να διεκδικήσουν ή να αρνηθούν τη δική τους ατομική ευθύνη.

Η Βίκυ Μαστρογιάννη, η ψυχή της Ομάδας7 και σκηνοθέτιδα της παράστασης, μιλάει στο in.gr για την αξία της «Αντιγόνης» στο σήμερα, τα ερωτήματα που θέτει η παράσταση, τη σημασία του μαζί, αλλά και τον ρόλο της τέχνης στη σύγχρονη κοινωνία.

Τι είναι αυτό που θεωρείτε ότι ξεχωρίζει την «Αντιγόνη» του Σοφοκλή από τις άλλες τραγωδίες;

Ο Κορνήλιος Καστοριάδης έγραψε πως  «η Αντιγόνη του Σοφοκλή είναι μια κορυφή της δημοκρατικής πολιτικής σκέψης και στάσης, που αποκλείει και καταδικάζει το μόνος φρονείν, στο οποίο αναγνωρίζει την έμφυτη ύβρη των ανθρώπων, και απαντά σε τούτη με τη φρόνηση». Με βάση αυτόν τον προβληματισμό σε σχέση με την ύβρη που μπορεί να διαπράττουμε όσο «φρονούμε» μόνοι, αποξενωμένοι και με γνώμονα το ατομικό συμφέρον και μόνο, ξεχώρισα την συγκεκριμένη τραγωδία κι αποφάσισα να εργαστώ πάνω της. Βέβαια, η εργασία αυτή πέρα από την μετάφραση που έκανα, με οδήγησε και σε δρόμους πολύ μακρύτερα από τον κόσμο της αρχαιότητας, μιας και ο στόχος μου ήταν να γίνει μια παράσταση που εφόσον διατηρεί την διαχρονικότητα των στοχασμών που θέτει ο Σοφοκλής, μπορεί να μιλήσει και για το σήμερα.

Πώς λειτουργεί η «Αντιγόνη» στο σήμερα;

Από την μια μεριά, εννοείται πως λειτουργεί σαν ένα μνημείο. Είναι μια αξεπέραστη τραγωδία που μιλάει και θα μιλάει σε όλους τους ανθρώπους που έχουν μια στοιχειώδη γνώση και αποδοχή της δημοκρατίας ως ένα δίκαιο πολίτευμα. Από την άλλη μεριά, σε μαύρες περιόδους βαθύτατου εκφασισμού που πλησιάζουν εφιαλτικά πια, είναι ήδη στην Ευρώπη, πολλά από τα θέματα που τίθενται στην Αντιγόνη δεν είναι καθόλου αυτονόητα, όπως για παράδειγμα, αν ο άνθρωπος έχει το δικαίωμα να αντιδράσει σε αυτό που θεωρεί άδικο ή είναι τελεσίδικα υπόδουλος σε κάθε μορφής οικονομική και ολιγαρχική εξουσία. Η παράσταση που ετοιμάσαμε διερευνά αυτές ακριβώς τις αντιθέσεις και τις συνεπακόλουθες συγκρούσεις που φέρνουν και, με αυτόν τον τρόπο, νιώθουμε πως είναι επικίνδυνα επίκαιρη.

Τι είναι ακριβώς το «Αντιγόνη, μία Ύβρις»; Δώστε μας μία αίσθηση αυτού που θα δούμε επί σκηνής…

Ένα ταξίδι που προσπαθεί να ενώσει το παρελθόν με το παρόν και το μέλλον. Θέσαμε σε εμάς τους ίδιους κάποια ερωτήματα: Πώς θα δρούσαν οι ήρωες της «Αντιγόνης» αν είχαν πρόσβαση στην σύγχρονη τεχνολογία; Πως θα ήταν το παλάτι του Κρέοντα σήμερα;, Θα ήταν μέσα σε ένα μέγαρο κάποιας πολυεθνικής ίσως; Με ποιον τρόπο θα εμφανιζόταν ο Χορός, ως σύμβολο του κοινωνικού συνόλου σε ένα τέτοιο περιβάλλον; Έτσι προέκυψε μια σκηνική εγκατάσταση με οπτικοακουστικά μέσα κάθε είδους. Παράλληλα, προέκυψε μια ιδιόμορφη διανομή με τρεις γυναίκες ερμηνεύτριες να μοιράζονται όλους τους ρόλους, αλλά και να παρεμβάλουν τις προσωπικές τους απόψεις και εμπειρίες. Σ’ αυτόν τον κλειστό, ίσως και φαύλο, κύκλο της σύγχρονης «πολιτισμένης» εξουσίας, ο Χορός μπορούσε να φτάσει μόνο διαμεσολαβημένα, μέσα από μια οθόνη, μόνο μέσα από ένα βίντεο. Τα ηχητικά περιβάλλοντα μπορούσαν να φλερτάρουν με τον θόρυβο και να δημιουργούν μια ομιχλώδη και πολυσήμαντη ατμόσφαιρα ενώ η όποια αξίωση για αληθινό διάλογο μπορούσε να χαθεί μέσα στην ασυνεννοησία των παράλληλων μονολόγων.

Πώς δουλέψατε στις πρόβες για να γίνει πραγματικότητα η παράσταση;

Με οργανωμένους αυτοσχεδιασμούς που είχαν σκοπό την ανάδειξη προσωπικού υλικού από τους ηθοποιούς, παράλληλο με τον άξονα της τραγωδίας, και ικανό να εκφράσει σήμερα τις προσωπικές θεωρήσεις μας. Ο πειραματισμός και η έρευνα ήταν ο βασικός άξονας και ζητούμενο σε όλους τους συντελεστές. Να εκφραστεί τελικά μέσα από την παράσταση η προσωπική οπτική του καθένα μας.

Στο δελτίο τύπου υπάρχει η ερώτηση: «Πώς θα δρούσαν οι ήρωες της “Αντιγόνης” αν έρχονταν στο σήμερα και έβλεπαν ειδήσεις;» Τι απαντάτε εσείς σε αυτό;

Αυτό θα το δείτε στην παράσταση. Εκείνο που μπορώ να πω είναι ότι θα καλούνταν να πάρουν θέση, να διαλέξουν στρατόπεδο και να αντιμετωπίσουν αυτήν την περίεργη και αντιφατική πραγματικότητα που αντιμετωπίζουμε κι εμείς. Θα είχαν σίγουρα να απαντήσουν και πάλι μετά από τόσες χιλιάδες χρόνια στα ίδια ερωτήματα: Οφείλω να αντιδράσω απέναντι στην αδικία; Επιτρέπεται να αμφισβητήσω την εξουσία; Και, τέλος, η αντίσταση και η αμφισβήτηση αυτή θα φέρει μεγαλύτερη δικαιοσύνη και ελευθερία ή θα οδηγήσει σε κάτι ακόμα ζοφερότερο;

Πώς πιστεύετε ότι πρέπει να προσεγγίζεται σήμερα σκηνικά και ερμηνευτικά το είδος της αρχαίας τραγωδίας;

Δεν έχω ιδέα. Αυτό που γνωρίζω είναι ότι στην αρχαιότητα ήταν ένα λαϊκό θέαμα, το οποίο ήταν επικαιρικό. Κάτω από αυτήν την οπτική, θεωρώ ότι ο κάθε δημιουργός, ο κάθε σκηνοθέτης μπορεί να βρει τον δικό του τρόπο για να μιλήσει για τον σύγχρονο κόσμο στο σύγχρονο κοινό. Δεν υπάρχει κάποιο «πρέπει» στην τέχνη.

Ποιος θεωρείτε ότι πρέπει να είναι ο ρόλος του θεάτρου στη σύγχρονη κοινωνία;

Ο ρόλος της τέχνης γενικά και άρα και του θεάτρου είναι ζωτικής σημασίας για το πολιτισμικό αποτύπωμα μιας κοινωνίας. Είναι ανάγκη ανθρώπινη, όπως είναι η τροφή και ο έρωτας. Είναι βασικός μοχλός εξέλιξης του πολιτισμού και συνεπώς και του ίδιου του ανθρώπου.  Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο όλοι όσοι είναι στα κέντρα εξουσίας και λήψης αποφάσεων οργανωμένα και σταδιακά,απ’ την αρχή του χρόνου, απαξιώνουν και προσπαθούν να ελέγξουν την πολιτισμική παραγωγή, να την κρατήσουν σε ένα επίπεδο τέτοιο που δεν θα μπορέσει ποτέ να αποτελέσει κίνδυνο. Ο κοιμισμένος μπροστά στην τηλεόραση πολίτης είναι υπάκουος, α- πολις. Αυτός είναι και ο λόγος που στον χώρο της τέχνης δεν πληρώνονται οι καλλιτέχνες αλλά οι μεσάζοντες, οι πωλητές.

Τι θα αλλάζατε εσείς στο υπάρχον θεατρικό τοπίο στην Ελλάδα;

Χώροι που ανήκουν στο Δημόσιο να δοθούν σε νέους καλλιτέχνες, ομάδες που είναι εκτός των μεγάλων παραγωγών, σε ανθρώπους που δεν έχουν πρόσβαση σε ιδιωτικά ή δημόσια κονδύλια. Και αυτοί οι χώροι να είναι όλοι όσοι μένουν αχρησιμοποίητοι και νεκροί, έτσι ώστε μια τέτοια διαδικασία να μην αποτελέσει την αφορμή για το στήσιμο ενός ακόμα κυκλώματος, από το οποίο θα υπάρξουν αποκλεισμοί. Αλλά όλα αυτά είναι όμορφα όνειρα, που μπορούμε μόνο να τα συζητάμε χαμηλόφωνα μέσα στο πολιτικοκοινωνικό σκοτάδι που μας περιβάλλει Αν γίνουν τέτοια πράγματα, προφανώς θα έχει ήδη έρθει το πρωινό που θα ζούμε μια αληθινή επανάσταση.