Ο λαμπρός και σκοτεινός κλαυθμός

Ακόμα λίγες μέρες θα κυκλοφορεί η μιντιακή νεκρική πομπή. Η Ελισάβετ βρίσκεται στο πολυήμερο μεταίχμιο, παράγοντας άπειρα κείμενα και φωτορεπορτάζ. Ο πλανήτης θρηνεί με αδιάφορη λύπη, με μια φθαρμένη πόζα κλαυθμού. Η χαμηλή ιστορία ανθεί. Κηδεύεται η Ελισάβετ ή η μοναρχία;

Η Βρετανία βγάζει ειδήσεις ακόμα και με τον αναχρονισμό της. Πώς είναι δυνατόν μια προωθημένη κοινωνία να ζει αυτή την καθήλωση; Η χώρα πρωτοπόρος του καπιταλισμού, η χώρα της εμπορικής, αποικιοκρατικής, πολιτιστικής επέκτασης να ζει ζαρωμένη σε μια τέτοια πανάκριβη σύμβαση; Ισως η πιο εύστοχη διαπόμπευση αυτού του αναχρονισμού να είναι το πορτρέτο της Ελισάβετ που δημιούργησε ο Λούσιαν Φρόιντ.

Πολύ μικρό σε διαστάσεις, (αντίθετα με το μνημειακό τυπικό των αυλικών ζωγράφων), με «ταλαιπωρημένη φόρμα», ήτοι πλασμένη μέχρι να αισθανθεί ο καλλιτέχνης ότι έχει ελέγξει την εικόνα. Ισχυρά περιγεγραμμένες, προσδιορισμένες σκιές και φώτα (ένας σκληρός κώδικας της ζωγραφικής του μοντέρνου κινήματος,), να η καθαρή δομή που ξεσκίζει τον θεσμικό κλασικισμό και την ανατομική καθαρολογία. Το πορτρέτο της μεγαλειοτάτης δεν άρεσε γιατί «δεν της μοιάζει». Διαπρεπείς πολιτιστικοί κειμενογράφοι παρομοίασαν το έργο με «σκύλο σε εγκεφαλικό επεισόδιο» ή πρόσωπο «διαφήμισης χαπιών δυσκοιλιότητας».

Στην πραγματικότητα δεν άρεσε γιατί το αλλήθωρο μαζικό βλέμμα καταλαβαίνει μόνο τα «πόστερ», τις εικονογραφικές αναπαραστάσεις, ρετουσαρισμένες στο photoshop. Ο λαός δεν θέλει την αμφιβολία, την πτύχωση, τη φθορά, δεν αντέχει την αβεβαιότητα στην αφήγηση, στην πινελιά, δεν ανέχεται τη σκιά στη ζωή του ειδώλου. Η σταρ των θανάτων, η Ελισάβετ, με τη φυγή της κληροδοτεί μια παρατεταμένη «εκτέλεση» των επιγόνων, των διαδόχων. Ηδη ο καημένος ο Κάρολος (κατά τις ταμπλόιντ γραφές) έχει πρησμένα χέρια, χύνει τα μελάνια, εκνευρίζεται, άρα κάτι απειλεί τη λαμπρή λαϊκή φαντασίωση. Κάτι σκιάζει το αυτοκρατορικό μέλλον.

Η τέως βιομηχανική χώρα της χρηματιστηριακής και ανταλλακτικής επινοητικότητας (ήτοι η χώρα της παραγωγικής απροσδιοριστίας) δεν αντέχει την κάμψη των ακίνητων συμβόλων. Μπορεί να στοχάζεται με τη μεγάλη μουσική σκηνή που επί δεκαετίες αναπτύσσει, μπορεί να θεμελιώνεται στη μεγάλη ζωγραφική, στους δραστικούς πολεοδομικούς ανασχεδιασμούς του Λονδίνου, στην ιδιοφυή μουσειακή πολιτική, στο καταπληκτικό σύγχρονο θέατρο, στο χορόδραμα, δεν αντέχει όμως χωρίς τα ποπ σύμβολα. Η Ελισάβετ αναδεικνύεται στην πιο ευφάνταστη κενολογία.

Πολιτικά εξηγούνται πολλά. Και το Brexit, και ο Μπόρις Τζόνσον, η σειρά των εξαιρετικά μέτριων πρωθυπουργών και πολιτικών ηγετών (με την εξαίρεση ίσως του Γκόρντον Μπράουν, που όμως πήρε μικρό μερίδιο από τον χαμαιλέοντα Μπλερ). Η σημαντική χώρα σαν να μην έχει ανάγκη, σαν να αποποιείται το μεγάλο, το σημαντικό.

Ο μακρύς εικονογραφικός θάνατος της Ελισάβετ ίσως «ενοχληθεί» από έναν άλλο, περιθωριακό πλέον, θάνατο. Ο Ζαν Λικ Γκοντάρ, η σημαντική προσωπικότητα που αναπροσανατόλισε την κινηματογραφική αντίληψη, αποτελεί έναν εκπρόσωπο της μειοψηφίας στο βασίλειο του κάτω κόσμου (όχι του Αδη, αλλά της υποκουλτούρας). Πόσοι πια τον ξέρουν, πόσοι μπορούν να λυπηθούν για ένα εκπρόσωπο του ανάποδου κόσμου;

Η Ελισάβετ υπερ-εκπροσωπεί όλες τις κατηγορίες. Ολες τις κοινωνικές διαστρώσεις. Και οι άλλες σημαντικές, για μας, απώλειες δεν μπορούν να ανταγωνιστούν τη «σούπερ σταρ» απώλεια. Η Ειρήνη Παπά, ο Κώστας Καζάκος, ο Δημήτρης Παντερμαλής, αυτό το πυκνό θανατικό σημαντικών προσωπικοτήτων γίνεται αφανές μπροστά στη σκιερή λάμψη του Μπάκιγχαμ.

Αν ξαναδιαβαστούν με προσοχή το νεανικό έργο του Φρίντριχ Ενγκελς «Η κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία» του 1844-45 μαζί με τον «Πολιτισμό της μεταβιομηχανικής Δύσης» του Ντάνιελ Μπελ και το «Μεταμοντέρνο» του Φρέντρικ Τζέιμσον, ίσως γίνουν κατανοητές ορισμένες πλευρές του σύγχρονου πολιτιστικού, πολιτικού δράματος.