50 χρόνια προσφοράς

Μέσα στα σκοτεινά χρόνια της χούντας, με τη σπάθα της λογοκρισίας να πετσοκόβει κάθε πνευματική ή καλλιτεχνική προσπάθεια ή πρωτοβουλία που δεν συμφωνούσε με την αισθητική και ιδεολογική (τρομάρα τους!) άποψη του Λαδά (που ήταν υπεύθυνος για την πνευματική ζωή του τόπου!), αφού είχα δυσμενώς εξοριστεί ως καθηγητής στο Κρανίδι και αφού παραιτήθηκα από το Δημόσιο, εργαζόμουν σε ένα ιδιωτικό σχολείο στην Ηλιούπολη με πολύ άξιους συναδέλφους. Εκεί με «ανακάλυψε» ο Αντώνης Μωραΐτης που είχε ιδρύσει και διηύθυνε το γνωστό ιδιωτικό εκπαιδευτήριο. Με είχε συστήσει ο φίλος, αείμνηστος Κωστής Σκαλιόρας, παλιός μαθητής του σχολείου και τότε κριτικός κινηματογράφου στον «Ταχυδρόμο». Ετσι, τον Σεπτέμβριο του 1970 βρέθηκα ως καθηγητής στη Σχολή Μωραΐτη. Αν μπορούσα, θα ευχόμουν σε κάθε νέο δάσκαλο να ανοίξει η τύχη τις θύρες της και να βρεθεί σε ανάλογο περιβάλλον. Ο Αντώνης Μωραΐτης υπήρξε φιλόλογος, υπήρξε φοιτητής του μεγάλου Ιωάννη Συκουτρή, μέλος του ολιγάριθμου σεμιναρίου του, συμφοιτητής με τον σπουδαίο φιλόλογο και ειδικό στην Επτάνησο Γιώργο Αλισανδράτο, που τον βρήκα συνάδελφο στη Σχολή! Ο Μωραΐτης ήταν καθηγητής στη Σχολή Μπερζάν, που είχε σύζυγο την αδελφή του μεγάλου σκηνοθέτη Δημήτρη Ροντήρη. Οταν έφυγαν και οι δύο από τη ζωή άτεκνοι, ο Μωραΐτης αγόρασε την άδεια λειτουργίας και εγκαινίασε μια εκπαιδευτική πορεία που λάμπρυνε την εκπαίδευση. Ας σκεφτεί κάποιος πως από τη Σχολή του έφυγε ως φιλόλογος, για να αναδειχθεί στο Παρίσι σε μεγάλο πνευματικό κεφάλαιο για τον τόπο μας, ο μέγας ιστορικός Νίκος Σβορώνος!

Ο Αντώνης Μωραΐτης αναδείχτηκε πρωτοπόρος και στη γλωσσική εκπαιδευτική ιδεολογία, αφού η διδασκαλία, οι δημόσιες εκδηλώσεις και τα σχολικά εγχειρίδια ήταν όλα διατυπωμένα στη Δημοτική, χρόνια πριν, επί Παπανούτσου και Γεωργίου Παπανδρέου, εισαχθεί η Δημοτική, πρώτα στο δημοτικό σχολείο το 1965.

Γυναίκα του αδελφού της μητέρας μου και πρώτη μου δασκάλα στα χρόνια της Κατοχής ήταν η Αντιόπη Γεωργαλά που, μαζί με τη Μεταλληνού, είχαν εφαρμόσει το Σύστημα Ντεκρολί στην εκπαίδευση. Εγώ μπήκα στην εκπαίδευση με το μικρό τυπογραφείο της θείας μου, μαθαίνοντας τη γλώσσα σε «οικοδομικό σύστημα» στοιχείων.

Οταν το 1970 βρέθηκα καθηγητής στο Ψυχικό, μόλις είχε ανεγερθεί στη θέση της παλιάς Βίλας Ισαΐα το σημερινό σχολικό συγκρότημα, με πρόσοψη – μωσαϊκό του Γιάννη Μόραλη. Συνυπήρξα με συναδέλφους, όπως ο Γρηγόρης Σηφάκης, ο Νίκος Χουρμουζιάδης, ο Χρήστος Γιανναράς, ο Γιάννης Δάλλας που από τη Σχολή Μωραΐτη βρέθηκαν σπουδαίοι δάσκαλοι στα Πανεπιστήμια. Εγώ, έχοντας θητεία με τον Ροντήρη (Ελλάδα, Αμερική, Ευρώπη) στο θέατρο, εκτός από τα φιλολογικά μαθήματα, ανέλαβα τις θεατρικές ομάδες και ήδη από το 1971 ανέβασα «Ηλέκτρα», «Μικρή μας πόλη» του Ουάιλντερ, την «Αντάρα στ’ Ανάπλι» του Θεοτοκά (σε πανελλήνια πρώτη!) και μονόπρακτα του Σκούρτη. Να θυμίσω πως οι πρεμιέρες γίνονταν με θεατές, όχι μόνο τους γονείς, αλλά και την αφρόκρεμα της πνευματικής ζωής και με την εμφανέστατη παρουσία της Αστυνομίας! Τα άλλα χρόνια, ο Τάσος Λιγνάδης (κριτικός θεάτρου τότε) και ο Χρήστος Σαμουηλίδης, θεατρικός συγγραφέας, καθηγητές και οι δύο στη Σχολή Μωραΐτη, ανέλαβαν τους θεατρικούς ομίλους του σχολείου. Τουλάχιστον δέκα μαθητές των παραστάσεων είναι σήμερα σημαντικοί πρωταγωνιστές του ελληνικού θεάτρου.

Το 1972 (φέτος κλείνουν 50 χρόνια) ο Μωραΐτης, ρισκάροντας στο τυραννικό καθεστώς τη λειτουργία του σχολείου, ίδρυσε την «Εταιρεία Σπουδών» και σε νεοκλασικό κτίριο της οδού Σίνα σημαντικοί πνευματικοί άνθρωποι έδιναν σειρές μαθημάτων. Υπεύθυνος σπουδών ο Κωστής Σκαλιόρας. Πρώτος ομιλητής, ο Αλέξης Μινωτής και στη συνέχεια σε δημόσιο διάλογο με μένα. Πρώτος ομιλητής σειράς μαθημάτων, η αφεντιά μου, με θέμα «Ο χαρακτήρας του πατέρα στο παγκόσμιο θέατρο» – από τον Δαρείο των «Περσών» και τον πατέρα μέσα στο βαρέλι στο έργο του Μπέκετ «Το τέλος του παιχνιδιού». Σε δέκα δίωρα μαθήματα, βεβαίως, το ελληνικό θέατρο, από την «Ερωφίλη» του Χορτάτση έως τον Καμπανέλλη. Στην «Εταιρεία Σπουδών» δίδαξαν τότε ο Ι. Θ. Κακριδής, ο Νίκος Χουρμουζιάδης, ο Γρηγόρης Σηφάκης, ο Εμμανουήλ Κριαράς, ο Αλέξανδρος Αργυρίου, η Μαρίνα Λαμπράκη – Πλάκα, ο Μάριος Πλωρίτης, ο καθηγητής Ψυχιατρικής Κώστας Στεφανής (είχα μαθητές και τα τρία παιδιά του, οι δύο σήμερα γνωστοί ψυχίατροι και η κόρη του, καθηγήτρια και σκηνοθέτις του κινηματογράφου), ο Τίτος Πατρίκιος, ο Βασίλης Κρεμμυδάς, ο Αλέξης Δημαράς, ο Γιώργος Σαββίδης, ο Γιάννης Μπακογιαννόπουλος. Θυμάμαι πως, κάνοντας ειδικά σεμινάρια σε στενό κύκλο ενδιαφερομένων, παρών απροκάλυπτα ήταν και πολιτικό στέλεχος της Ασφάλειας. Ενας, μάλιστα, μετείχε στη διαδικασία και έθετε και ερωτήσεις, όχι πάντα για να με παγιδεύσει!

Η «Εταιρεία Σπουδών», που ως σωματείο είχε πρώτο πρόεδρο τον Νίκο Χουρμουζιάδη, αξέχαστο φίλο, είχε μέλη πολλούς καθηγητές της Σχολής – τον Ματθαίο Μουντέ, τον Κώστα Μανιαδάκη, τη Στέλλα Μαραγκουδάκη, τη Ναυσικά Μάργαρη, τον Μιχάλη Μερακλή και προσωπικότητες της επιστήμης και των γραμμάτων, όπως ο πρώτος Πρόεδρος της Δημοκρατίας Μιχαήλ Στασινόπουλος, ο Παντελής Πρεβελάκης, ο καθηγητής Χρ. Χαλκιάς, ο Εμμανουήλ Κάσδαγλης, ο Θανάσης Χατζόπουλος, η Ελισάβετ Κοτζιά, η Νίκη Μαρωνίτη, ο Τ. Σακελλαρόπουλος, η Λίζυ Τσιριμώκου. Εγώ ανέλαβα και συνέλεξα μεταφράσεις κλασικών θεατρικών έργων που παίχθηκαν και δεν εξεδόθησαν και δημιουργήθηκε ένα κόρπους πενήντα μεταφράσεων από έργα του Σαίξπηρ, του Γκαίτε, του Σίλλερ, του Πιραντέλο, του Μπέκετ, του Ανούιγ κ.ά. και, βέβαια, αρχαίων τραγικών και του Αριστοφάνη.

Ηταν εμπειρία αξέχαστη και πολύτιμη στην καθημερινή σχολική πράξη να συνομιλώ και να βαθαίνω τις γνώσεις με συναδέλφους διαφόρων ειδικοτήτων: τους αδελφούς μαθηματικούς Σπύρο και Νίκο Παπαδιονυσίου, τον επίσης μαθηματικό Δημήτρη Χατζή, τον χημικό Γιώργο Λόγγο, τον φυσιογνώστη Αριστείδη Γεωργιάδη, τον γλύπτη Γιάννη Λιοπυράκη (τον πρώτο υπότροφο των Κρατικών Υποτροφιών), τον σημαντικό θεολόγο και ποιητή Ματθαίο Μουντέ, τους φιλολόγους Κώστα Μανιαδάκη, Λόλα Μητσούλη, Νίκη Ζαχαρίου, τον μαθηματικό, μέγα υπερρεαλιστή ποιητή Εκτορα Κακναβάτο, τον γυμναστή και προπονητή ομάδων μπάσκετ Αντώνη Λάνθιμο και πολλούς άλλους. Αναφέρομαι στους συναδέλφους που βρήκα και συνυπήρξαμε. Πώς να εξαντλήσω μια σπουδαία ομάδα που συνέχισαν και μας διαδέχθηκαν.

Εξάλλου ενδεικτικά αναφέρω και ορισμένους από τους εκατοντάδες μαθητές που πέρασαν από την τάξη μου: τους ηθοποιούς Αννίτα Δεκαβάλλα, Μυρτώ Αλικάκη, Αθανασία Καραγιαννοπούλου (μετέπειτα αξιολογότατη σκηνοθέτιδα), τον κινηματογραφιστή Σωτήρη Γκορίτσα, τον στιχουργό Νίκο Μωραΐτη, τη ραδιοφωνική και μουσική παραγωγό και διευθύντρια σήμερα του ραδιοφωνικού σταθμού «Αθήνα 9.84» Μαργαρίτα Μυτιληναίου, τη σημαντική σκηνογράφο και ενδυματολόγο Φωτεινή Δήμου που διαπρέπει στο εξωτερικό, με έδρα την Αγγλία, την ηθοποιό – μεταφράστρια – ερευνήτρια Ευαγγελία Ανδριτσάνου, τον καθηγητή Θεατρολογίας Πλάτωνα Μαυρομούστακο, τον οικονομολόγο Αλέξη Πατέλη, τους κατέχοντες σήμερα υπουργικό θώκο Θόδωρο Σκυλακάκη και Νικόλα Γιατρομανωλάκη, τη σκηνοθέτιδα και διευθύντρια του Ελληνικού Φεστιβάλ Κατερίνα Ευαγγελάτου, τον συνταγματολόγο Κωνσταντίνο Μποτόπουλο, τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Λίνο Σισιλιάνο, τον πρόεδρο του «ΜΕΡΑ25» Γιάνη Βαρουφάκη και τόσους άλλους που κάνουν διεθνή επαγγελματική καριέρα σε Ευρώπη και Αμερική.

Είναι συνταρακτικό για έναν δάσκαλο που είχε την τιμή να ακούσει τις πρώτες καλλιτεχνικές ανησυχίες των εφήβων μαθητών του.