Σχέσεις Εκκλησίας – Κράτους: Θα γίνει επιτέλους η σοβαρή συζήτηση χωρίς συντηρητικές αναδιπλώσεις;

Μέχρι τώρα είδαμε κυρίως τους συμβολισμούς. Η νέα κυβέρνηση θέλησε να δώσει στίγμα ότι επανέρχεται σε μια καλύτερη σχέση με την Εκκλησία της Ελλάδας. Η ορκωμοσία της κυβέρνησης έγινε με θρησκευτικό όρκο, ενώ μετά από καιρό είχαμε και στη Βουλή μια κοινοβουλευτική πλειοψηφία που επεδίωξε την ευλογία κατά την πανηγυρική έναρξη της νέας Συνόδου της Βουλής. Αντίστοιχα, η νέα υπουργός Παιδείας κ. Νίκη Κεραμέως έσπευσε να δώσει έμφαση στο ότι θα είναι και θρησκευμάτων.

Άλλωστε, εδώ και καιρό η Νέα Δημοκρατία είχε αποφασίσει να κρατήσει μια γραμμή που δεν την έφερνε σε αντιπαράθεση με την Εκκλησία. Αυτό φάνηκε στον τρόπο που υιοθέτησε τη στάση της Ιεραρχίας ως προς την απόρριψη του σχεδίου συμφωνίας για τη μισθοδοσία των κληρικών και την εκκλησιαστική περιουσία, αλλά και στην απορριπτική θέση που πήρε σε νομοσχέδια όπως αυτό για την ταυτότητα φύλου.

Ας μην ξεχνάμε, ότι υπάρχουν αρκετοί μέσα στην ίδια τη ΝΔ που θέλουν να δίνουν το πολιτικό στίγμα ότι στην διακυβέρνηση επέστρεψε επιτέλους η «Δεξιά του Κυρίου».

Η Εκκλησία σε συντηρητική αναδίπλωση;

Όλα αυτά συνέπεσαν και το σχετικό θόρυβο που προκλήθηκε από την απόφαση της Εκκλησίας ουσιαστικά να καθιερώσει μια ημέρα κατά των αμβλώσεων και μάλιστα με τον τίτλο «Ημέρα του αγέννητου παιδιού», που παραπέμπει και στις ανάλογες καμπάνιες που κάνουν οι συντηρητικοί κύκλοι στις ΗΠΑ, με την υποστήριξη και θρησκευτικών οργανώσεων. Το γεγονός ότι αυτό έγινε ύστερα από πρόταση ενός «κινήματος», του «Αφήστε με να ζήσω», που έχει χαρακτηριστεί υπερσυντηρητικό, κάνει τα πράγματα μάλλον χειρότερα.

Προφανώς και η Εκκλησία δεν άλλαξε θέση για τις αμβλώσεις. Έχει μια πάγια αντίθεση στις αμβλώσεις και έτσι είχε αντιμετωπίσει το θέμα εξαρχής ήδη από τη δεκαετία του 1980 όταν στο πλαίσιο των μεταρρυθμίσεων του οικογενειακού δικαίου που είχε φέρει η κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου και οι οποίες ουδέποτε έκτοτε αμφισβητήθηκε.

Μέχρι τώρα η Εκκλησία καταδίκαζε από θέμα αρχής, αλλά δεν έθετε θέμα κατάργησης της νομιμοποίησης των αμβλώσεων. Τώρα, δοκιμάζει να υιοθετήσει λογικές που παραπέμπουν σε εκ νέου άνοιγμα του θέματος με τη λογική της «καμπάνιας».

Σημαίνει αυτό ότι υπάρχουν κύκλοι στην Εκκλησία που θα πιστεύουν ότι ωρίμασαν οι συνθήκες για να δοκιμάσουν να αναιρεθούν ρυθμίσεις που όπως και να το δεις κανείς από θεσμική πλευρά αποτέλεσαν πρόοδο;

Κάτι τέτοιο θα ισοδυναμούσε με συντηρητική αναδίπλωση σε μια περίοδο όπου το επίδικο είναι ο σεβασμός προς τις θρησκευτικές πεποιθήσεις να συνδυάζεται με την επέκταση και κατοχύρωση δικαιωμάτων και τον παραπέρα εκσυγχρονισμό του δικαίου που αφορά την οικογένεια αλλά και τις έμφυλες σχέσεις και ταυτότητες.

Τα ανοιχτά ζητήματα για τη σχέση Εκκλησίας και Κράτους

Την ίδια στιγμή τα ζητήματα που αφορούν τις σχέσεις Εκκλησίας και Κράτους παραμένουν ανοιχτά.

Πρώτα από όλα υπάρχουν τα ζητήματα που αποτέλεσαν την ατελέσφορη τελική διαπραγμάτευση ανάμεσα στο υπουργείο Παιδείας και την Ιεραρχία της Εκκλησίας της Ελλάδος.

Σε πείσμα μιας εικόνας ότι όλα αυτά ήταν μια αυθαίρετη πρωτοβουλία της προηγούμενης κυβέρνησης για να δώσει εικόνα «χωρισμού Εκκλησίας – Κράτους» στην πραγματικότητα ήταν ζητήματα που παραμένουν ανοιχτά.

Με αυτό εννοούμε ότι τόσο το θέμα της κατοχύρωσης της μισθοδοσίας και της εργασιακής σχέσης των κληρικών όσο και το θέμα της εκκλησιαστικής περιουσίας αποτελούν ζητήματα που δεν έχουν βρει την οριστική θεσμική τους μορφή και αποτελούν ανοιχτά προβλήματα τόσο για την πλευρά της Πολιτείας όσο και για την ίδια την Εκκλησία εδώ και αρκετές δεκαετίες.

Μπορεί να απορρίφθηκε η συγκεκριμένη λύση, εξαιτίας της ανασφάλειας του κατώτερου κλήρου αλλά και της επιθυμία μερίδας της ιεραρχίας να μην λυθούν τέτοια θέματα εντός της προεκλογικής εκστρατείας, ωστόσο αυτό δεν αναιρεί την ανάγκη να συνεχιστεί αυτή η συζήτηση και να βρεθεί μια πάγια θεσμική λύση.

Αυτό φάνηκε να υπογραμμίζει και ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμος Β΄ στην Ιερά Σύνοδο της Ιεραρχίας όταν τόνισε ότι: «Τα βήματα που έχουν γίνει μέχρι τώρα μαρτυρούν ότι διαπιστώνεται μεν ένας σημαντικός βαθμός ωρίμανσης πολλών εκ των ζητημάτων, παρά τα τυχόν λάθη που έχουν γίνει τόσο σε διαδικαστικό όσο και σε επικοινωνιακό επίπεδο, φυσικά και από μένα τον ίδιο, υπάρχει όμως αρκετός δρόμος μπροστά μας και υπάρχει ρεαλιστική δυνατότητα, για να φτάσουμε σε μία φερέγγυα συμφωνία, ένα ολοκληρωμένο θεσμικό συμβόλαιο με ευρεία συναίνεση στην κοινωνία, συνοχή και ενότητα στο εσωτερικό της Εκκλησίας μας, διασφάλιση στους κληρικούς μας και στα στελέχη μας και φυσικά ενίσχυση του αυτοδιοικήτου της Εκκλησίας μας».

Αλλά και η αρμόδια υπουργός κ. Νίκη Κεραμέως υπογράμμισε, μετά τη συνάντησή της με τον Αρχιεπίσκοπο ότι ««Η πρόθεση της κυβέρνησης είναι να ξεκινήσει άμεσα η επανέναρξη του διαλόγου προκειμένου να συζητήσουμε όλα τα ζητήματα μεταξύ Πολιτείας – Εκκλησίας, πάντοτε με σεβασμό στους διακριτούς ρόλους»

Υπενθυμίζουμε ότι πέραν των ζητημάτων αυτού του διαλόγου εξακολουθεί να υπάρχει το ανοιχτό θέμα της συζήτησης για τον εκσυγχρονισμό του μαθήματος των Θρησκευτικών στα σχολεία. Η Εκκλησία έχει διαφωνήσει μέχρι τώρα με όλες τις προσπάθειες το μάθημα να αποκτήσει ένα χαρακτήρα που να το φέρνει πιο κοντά στην ίδια την πραγματικότητα της ελληνικής κοινωνίας, ως προς τις θρησκευτικές πεποιθήσεις, όμως κάποια στιγμή θα πρέπει να υπάρξει ένα αναλυτικό πρόγραμμα που να απαντά στις σύγχρονες ανάγκες.

Ο πειρασμός της «Δεξιάς του Κυρίου»

Στο χώρο της ευρύτερης Κεντροδεξιάς υπάρχει πάντοτε ο πειρασμός να ακολουθηθεί μια πολιτική κατεύθυνση που να υπογραμμίζει την αναφορά στην Ορθοδοξία και την αντίληψη της «Δεξιάς του Κυρίου». Και όντως θα μπορούσε να πει κανείς ότι ο κοινωνικός συντηρητισμός, η Ορθοδοξία και ο αντικομμουνισμός αποτέλεσαν βασικές ορίζουσες της ιστορικής διαδρομής της ελληνικής δεξιάς. Όμως, εξίσου ισχύει ότι η σταδιακή αποστασιοποίηση από αυτό τον σαφή αλλά και συνάμα στενό ορίζοντα όρισε αυτό που συνηθίσαμε να ονομάζουμε σύγχρονη κεντροδεξιά σε αντιδιαστολή με την μετεμφυλιακή δεξιά.

Με αυτή την έννοια, τίθεται ένα ερώτημα, ιδίως τώρα που εξαντλήθηκαν οι απαιτήσεις της προεκλογικής περιόδου, εάν θα υπάρξει μια τέτοια μετατόπιση, που όμως, όπως και να το δει κανείς, θα αφίσταται από μια «κεντρώα» ή «φιλελεύθερη» τοποθέτηση.

Το μέλλον της Ορθοδοξίας σε έναν κόσμο που αλλάζει

Σε πείσμα μιας εικόνας περί μιας διωκόμενης Εκκλησίας, η Ορθοδοξία παραμένει μια σημαντική θρησκευτική αναφορά για μεγάλο μέρος των κατοίκων της χώρας μας. Άλλωστε, το θρησκευτικό φαινόμενο επιδεικνύει αντοχή σε όλη τη διάρκεια της ύστερης νεωτερικότητας (κατ’ άλλους μετανεωτερικότητας) και αυτό δεν αφορά μόνο τη χώρα μας. Οι στατιστικές δείχνουν ότι παραμένει η σαφώς πλειοψηφική θρησκευτική τοποθέτηση και ότι αναγνωρίζεται και ως πλευρά του ευρύτερου πολιτισμικού φορτίου της νεοελληνικής εθνικής ταυτότητας.

Την ίδια στιγμή η ελληνική κοινωνία αλλάζει σταθερά τις τελευταίες δεκαετίες. Αλλάζει ως προς τη σύνθεσή της, συμπεριλαμβανομένη της εισδοχής σημαντικού αριθμού μεταναστών. Αλλάζει ως προς τις κοινωνικές και πολιτισμικές πρακτικές. Αλλάζει ως προς τις μορφές διαπροσωπικών και κοινωνικών σχέσεων. Μέχρι τώρα οι αλλαγές δεν έχουν διακυβεύσει το ρόλο της Εκκλησίας, όμως  σίγουρα έχουν τροποποιήσει τους όρους με τους οποίους εντάσσεται στην κοινωνική ζωή, κάτι που φυσικά δεν είναι πρωτόγνωρό αλλά αντίθετα είναι σταθερό στοιχείο της ίδιας της ιστορικής της διαδρομής.

Στην πραγματικότητα, ήταν μια ικανότητα της Εκκλησίας να προσαρμόζεται σε νέες συνθήκες και έστω και εν μέρει να τις ακολουθεί που μπορεί να το εξηγήσει αυτό. Αντίθετα, εάν θελήσει να συγκρουστεί με έναν ευθύ τρόπο με τις ίδιες τις δυναμικές της κοινωνίας τότε τα πράγματα μπορούν να πάρουν άλλες κατευθύνσεις. Η εμπειρία της σύγκρουσης για την αναγραφή του θρησκεύματος στις ταυτότητες είναι από αυτή την άποψη πάντοτε διδακτική.