Οι γυναίκες του Πατριωτικού Πολέμου

Υποπτεύομαι πως αν η Σβετλάνα Αλεξίεβιτς δεν είχε τιμηθεί το 2015 με το Βραβείο Νομπέλ, το βιβλίο αυτό δύσκολα θα κυκλοφορούσε στα ελληνικά. Είναι σημαντικό που το αναγνωστικό κοινό της χώρας μας το γνωρίζει μεταφρασμένο εξαιρετικά από την Ελένη Μπακοπούλου. Αλλά και η διεθνής απήχησή του είναι επίσης πρόσφατη. Το Ο πόλεμος δεν έχει πρόσωπο γυναίκας εκδόθηκε το 1985 σε λογοκριμένη μορφή και σημείωσε τεράστια επιτυχία, αφού πούλησε πάνω από 2.000.000 αντίτυπα στην τότε Σοβιετική Ενωση. Επρεπε να καταρρεύσει η Σοβιετική Ενωση για να εκδοθεί το 2002 στην οριστική του μορφή περιλαμβάνοντας όχι μόνο τα όσα έκοψε η λογοκρισία αλλά και όσα η συγγραφέας, για «ευνόητους» λόγους, δεν είχε παλαιότερα συμπεριλάβει.

Πολυφωνικό «μυθιστόρημα»

Σύμφωνα με το Βήμα είναι το πρώτο βιβλίο της Αλεξίεβιτς στο οποίο εφαρμόζει τη μέθοδό της για εκείνο που ονομάζει πολυφωνικό μυθιστόρημα. Πλήθος φωνές συνθέτουν τον αφηγηματικό καμβά διαμορφώνοντας το χρονικό μιας τρομερής εποχής.

Το θέμα είναι ασυνήθιστο: η Αλεξίεβιτς συνθέτει μαρτυρίες γυναικών του σοβιετικού στρατού που έλαβαν μέρος στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τον Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο όπως τον αποκαλούν οι Ρώσοι. Ο πόλεμος αυτός «δεν είχε πρόσωπο γυναίκας» για δύο λόγους: πρώτον, επειδή ως τότε δεν είχε καταγραφεί η ας πούμε γυναικεία πλευρά του, το πώς τον βίωσαν και θα τον περιέγραφαν οι γυναίκες που βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή, και, δεύτερον, επειδή δεν ειπώθηκε τίποτε για τις επιπτώσεις του στην ψυχολογία και στη συμπεριφορά τους στη μεταπολεμική τους ζωή.

Ενα εκατομμύριο γυναίκες, νεαρά κορίτσια οι περισσότερες, υπηρέτησαν στον σοβιετικό στρατό κατά τη διάρκεια του Μεγάλου Πολέμου. Ως αντάρτισσες, ως ελεύθεροι σκοπευτές, ως οδηγοί αρμάτων, ως σκαπανείς, τραυματιοφορείς, νοσοκόμες, τυφεκιοφόροι, πολυβολητές – σε κάθε σχεδόν ειδικότητα. Πολλές κατατάχθηκαν ως εθελόντριες, κάποιες μάλιστα κρύβοντας την πραγματική τους ηλικία. Εμαθαν τον πόλεμο και έζησαν τον θάνατο πριν καταλάβουν τι είναι η ζωή. Και κάποιες, όταν ο πόλεμος είχε τελειώσει, αισθάνονταν όχι ότι γέρασαν, αλλά πως ήταν μεγαλύτερες από την πραγματική τους ηλικία.

Οι αφηγήσεις είναι σύντομες, καίριες, απαλλαγμένες από «συναισθηματισμούς», γιατί τα όσα έζησαν τις ξεπερνούσαν. «Μου φαίνεται ότι έχω ζήσει δυο ζωές – μια αντρική και μια γυναικεία…» λέει η Στανισλάβνα Πετρόβνα Βόλκοβα, που ήταν ανθυπολοχαγός, διοικήτρια διμοιρίας σκαπανέων. Και ακόμα: «Αν ρωτήσετε τι χρώμα έχει ο πόλεμος, θα σας πω: το χρώμα του χώματος. Για τον σκαπανέα… Μαύρο, κίτρινο, το αργιλώδες χρώμα του χώματος…».