Δερματίτιδα εξ επαφής: Αναζητώντας τον ένοχο

Είναι συχνό φαινόμενο πολλοί άνθρωποι να ανακαλύπτουν ξαφνικά ‘κοκκινίλες’ με έντονη φαγούρα. Αν εντοπίζεται στα αυτιά θα μπορούσε να αποδοθεί στα σκουλαρίκια ή αν είναι στο καρπό να ενοχοποιείται το ρολόι. Σκεφτήκατε όμως ότι για την δερματίτιδα στο λαιμό φταίει το βερνίκι των νυχιών ή ότι θα μπορούσε να προκληθεί από ένα σπίρτο; Όλα αυτά αποτελούν παραδείγματα δερματίτιδας εξ επαφής.

Πρόκειται για μια πολύ συχνή πάθηση που ευθύνεται για το 50% περίπου του συνόλου των επαγγελματικών νοσημάτων (εκτός ατυχημάτων). Είναι μια τοπική φλεγμονή του δέρματος που προκαλείται από την επίδραση κάποιας εξωτερικής ουσίας στο δέρμα.

Η περιοχή που προσβάλλεται εμφανίζει διάχυτη ερυθρότητα και απολέπιση και συνοδεύεται από κνησμό. Συχνή είναι παρουσία οιδήματος (πρηξίματος) και μικρών φουσκαλών. Αν η κατάσταση παραταθεί, το δέρμα γίνεται ξηρό και ρωγμώδες.

Η δερματίτιδα εξ επαφής διακρίνεται σε δύο μεγάλες κατηγορίες ανάλογα με τον υπεύθυνο μηχανισμό: την αλλεργική και την τοξική.

Πρωτοπαθής τοξική δερματίτιδα εξ επαφής

Η πρωτοπαθής τοξική δερματίτιδα εξ επαφής προκαλείται από την άμεση βλαπτική επίδραση συγκεκριμένων ουσιών στην εξωτερική στιβάδα του δέρματος και δεν υπεισέρχεται αλλεργικός μηχανισμός.

Μεγαλύτερη ευαισθησία εμφανίζεται στα ατοπικά άτομα, δηλαδή αυτά που συχνά πάσχουν από έκζεμα, άσθμα κλπ., καθώς και στις γυναίκες.

Ο καθένας μπορεί να αναπτύξει αυτήν την μορφή δερματίτιδας αν εκτεθεί στη κατάλληλη ουσία για ικανό χρονικό διάστημα. Έτσι, πχ ένα οξύ οπωσδήποτε θα προκαλέσει έντονη φλεγμονή σε οποιονδήποτε έρθει σε επαφή με αυτό. Ηπιότερες ερεθιστικές ουσίες όπως σαπούνια και απορρυπαντικά απαιτούν μεγαλύτερες συγκεντρώσεις και πιο μακροχρόνια έκθεση.

Η πρωτοπαθής τοξική δερματίτιδα εξ επαφής ευθύνεται για το 80% των δερματοπαθειών στο χώρο εργασίας. Συνηθέστερα αίτια είναι καθαριστικές ουσίες, διαλύτες, αλκοόλ, ορυκτέλαια, πετρέλαιο, τσιμέντο, κόλλες, διάφορα οξέα και αλκάλεα κ.ά.

Στο σπίτι, η πιο χαρακτηριστική περίπτωση είναι η ‘δερματίτιδα των νοικοκυρών’. Πρόκειται για εξάνθημα που ξεκινάει χαρακτηριστικά κάτω από το δακτυλίδι και επεκτείνεται στην άνω επιφάνεια του δέρματος του χεριού ενώ η παλάμη δεν εμφανίζει αλλοιώσεις.

Οφείλεται στην επανειλημμένη έκθεση στο νερό και τις καθαριστικές ουσίες (συμπεριλαμβανομένου του απλού σαπουνιού). Εκτός από τις νοικοκυρές, αποτελεί συχνό επαγγελματικό νόσημα των κομμωτριών, των νοσοκόμων, των μαγείρων και των καθαριστριών. Μέγιστης σημασίας σε αυτές τις περιπτώσεις είναι η αποφυγή έκθεσης στο νερό για ικανό χρονικό διάστημα.

Aλλη περίπτωση που απαντάται στο σπίτι είναι η δερματίτιδα εκ σπαργάνων που εμφανίζεται στην περιοχή της πάνας και οφείλεται στην παρατεταμένη επαφή του δέρματος με τα ούρα. Η διατήρηση στεγνής επιδερμίδας λύνει το πρόβλημα.

Αλλεργική δερματίτιδα εξ επαφής

Η αλλεργική δερματίτιδα εξ επαφής διαφέρει από την τοξική στο ότι απαιτείται προηγούμενη ευαισθητοποίηση ενός προδιατεθιμένου ατόμου σε ένα αλλεργιογόνο ποικίλης αντιγονικής ισχύος. Αυτό συμβαίνει είτε με μία μόνο επαφή είτε με πολύχρονη έκθεση στον συγκεκριμένο παράγοντα.

Αφού λοιπόν ‘εκπαιδευθεί’ το ανοσοποιητικό σύστημα στην αναγνώριση του αντιγόνου, η επαφή με αυτό οποιαδήποτε χρονική στιγμή στο μέλλον θα έχει σαν αποτέλεσμα την πρόκληση αντίδρασης επιβραδυνόμενης ευαισθησίας και δερματίτιδας εντός 48-72 ωρών.

Σημειώνεται ότι πολλές ουσίες μπορούν να προκαλέσουν τόσο αλλεργική, όσο και τοξική δερματίτιδα εξ επαφής. Κυριότεροι ενοχοποιητικοί παράγοντες είναι:

• Μέταλλα – Ένα από τα συχνότερα αίτια είναι το νικέλιο. Χρησιμοποιείται ευρέως σε πολλά μεταλλικά προϊόντα όπως κοσμήματα, κουμπιά, φερμουάρ, κόπιτσες κ.ά.. Αντίστοιχη θα είναι και η εντόπιση της δερματίτιδας: στα αυτιά εξαιτίας των σκουλαρικιών, κάτω από την κόπιτσα του στηθόδεσμου ή του κουμπιού, στο καρπό κάτω από το λουράκι του ρολογιού κλπ.

Η ευαισθητοποίηση μπορεί να γίνει ακόμα και από την ίδια τη βελόνα που χρησιμοποιείται για το τρύπημα των αυτιών και για το λόγο αυτό συνίσταται να είναι ανοξείδωτη και να αποφεύγονται τα σκουλαρίκια που περιέχουν νικέλιο τουλάχιστον τις τρεις πρώτες εβδομάδες μετά το τρύπημα. Η αλλεργική αντίδραση στο νικέλιο αυξάνεται με την εφίδρωση, άρα και το καλοκαίρι.

• Φυσικό Καουτσούκ – Εκδηλώνεται κυρίως σε αυτούς που φοράνε ελαστικά γάντια, όπως το ιατρικό και παραϊατρικό προσωπικό. Επίσης το λάστιχο που περιέχεται στα περισσότερα εσώρουχα μπορεί να προκαλέσει αντίδραση ενώ εκδηλώσεις στα πόδια παρατηρούνται πολλές φορές εξαιτίας του καουτσούκ που χρησιμοποιείται στην κατασκευή των υποδημάτων. Τέλος, δερματίτιδα μπορεί να προκληθεί και από το λατέξ των προφυλακτικών.

Λύση σε αυτές τις περιπτώσεις είναι η χρήση γαντιών και προφυλακτικών από βινύλιο, εσωρούχων με τεχνητές ελαστικές ίνες και δερμάτινα παπούτσια.

• Βαφές μαλλιών – Ορισμένοι άνθρωποι εμφανίζουν ευαισθησία στην ουσία PPD που περιέχεται στις μόνιμες βαφές μαλλιών. Περίπου το 25% από αυτούς εμφανίζουν ανάλογη ευαισθησία και στις ημιμόνιμες βαφές. Η πλειονότητα αυτών των περιπτώσεων μπορεί να καταφύγει στη χρήση χρωμοσαμπουάν, χέννας και μεταλλικών βαφών.

Μερικοί ευαισθητοποιημένοι στην PPD παρουσιάζουν διασταυρούμενη ευαισθησία σε χρωστικές που χρησιμοποιούνται στα ενδύματα και δεν ανέχονται σκούρα χρώματα. Τέλος, 25% είναι αλλεργικοί σε ορισμένα τοπικά αναισθητικά.

• Χρώμιο – Περιέχεται στο τσιμέντο, το δέρμα, μερικά σπίρτα, χρώματα, κ.ά. Η επαγγελματική έκθεση είναι συχνή σε οικοδόμους, οξυγονοκολλητές και σε πολλές βιομηχανίες. Χρωμιούχα άλατα χρησιμοποιούνται στην κατεργασία του δέρματος των παπουτσιών ενώ ακόμα και ο καπνός ορισμένων σπίρτων ή η στάχτη τους μπορούν να προκαλέσουν αντίδραση.
• Καλλυντικά – Αρώματα, λοσιόν, κρέμες, προϊόντα μακιγιάζ μπορούν να προκαλέσουν δερματίτιδα εξ επαφής με ενόχους συνήθως την αρωματική ουσία ή το συντηρητικό που περιέχουν. Κατά συνέπεια, η επιλογή προϊόντων χωρίς άρωμα και με διαφορετικό η καθόλου (σπάνιο) συντηρητικό είναι η λύση.

Παραλλαγή της δερματίτιδας εξ επαφής είναι η φωτοαλλεργική δερματίτιδα κατά την οποία η υπεριώδης ακτινοβολία αλληλεπιδρά σε ορισμένα αρώματα και αντηλιακά με αποτέλεσμα την πρόκληση δερματίτιδας.

Τα βερνίκια των νυχιών αποτελούν ιδιαίτερη περίπτωση, καθώς δύσκολα ενοχοποιούνται αφού δεν αντιμετωπίζουν πρόβλημα τα ίδια τα νύχια αλλά οι περιοχές του σώματος που έρχονται σε επαφή με αυτά, όπως το πρόσωπο και ο θώρακας.

• Φάρμακα – Ενοχοποιούνται τοπικά εφαρμοζόμενα φάρμακα με κυριότερο το ευρέως χρησιμοποιούμενα αντιβιοτικό νεομυκίνη (σε κρέμα, σπρέι, κολλύριο). Ακολουθούν τα τοπικά αντισταμινικά που χρησιμοποιούνται πχ σε νυγμούς εντόμων και με μικρότερη συχνότητα τοπικά αναισθητικά (πχ σε αιμορροΐδες). Επίσης, μερικοί εμφανίζουν αλλεργία σε έκδοχα (συντηρητικά) των κολλυρίων και στα τοπικά επιθέματα βραδείας αποδέσμευσης (πχ νιτρογλυκερίνης, νικοτίνης κλπ).
• Φυτά – πολλά φυτά ενοχοποιούνται ανάλογα με τη γεωγραφική περιοχή: κισσός, χρυσάνθεμα, τουλίπες αλλά και κρεμμύδι, σκόρδο, ελιά κ.ά.

Πώς ανευρίσκεται ο ένοχος;

Η υποψία για τη διάγνωση και το αίτιο της δερματίτιδας εξ επαφής καθοδηγείται από το λεπτομερές ιστορικό και την κατανομή του εξανθήματος. Ο ακριβής προσδιορισμός γίνεται με τη βοήθεια της επιδερμιδικής δοκιμασίας (patch test).

Σύμφωνα με αυτή, ο δερματολόγος ή αλλεργιολόγος τοποθετεί ελάχιστη ποσότητα 30 αλλεργιογόνων σε ισάριθμους μικρούς δίσκους τους οποίους εφαρμόζει με υποαλλεργική ταινία στην πλάτη του ασθενούς. Τα αποτελέσματα αξιολογούνται σε 48 και 72 ώρες και διαπιστώνεται από την τοπική φλεγμονή σε ποιο αλλεργιογόνο υπήρξε αντίδραση. Η εξέταση μπορεί να επαναληφθεί με διαφορετικά αλλεργιογόνα αν τα αποτελέσματα είναι αρνητικά.

Εναλλακτική επιλογή είναι το RAST test κατά το οποίο με μια εξέταση αίματος ανιχνεύεται η ύπαρξη αντισωμάτων έναντι συγκεκριμένων αντιγόνων. Πλεονεκτεί ως προς την αντικειμενικότητα, την άνεση του ασθενούς και τη δυνατότητα διεξαγωγής και στην οξεία φάση της δερματίτιδας αλλά η επιδερμιδική δοκιμασία θεωρείται πιο ευαίσθητη εξέταση σε έμπειρα χέρια.

Αντιμετώπιση

Στην οξεία φάση η δερματίτιδα εξ επαφής αντιμετωπίζεται όπως κάθε άλλη δερματίτιδα: κορτικοστεροειδής κρέμες, αλοιφές, ενυδάτωση και ενδεχομένως αντισταμινικά. Πρωταρχικής σημασίας όμως είναι η αποφυγή της έκθεσης στον ένοχο παράγοντα, ειδικά στην οξεία φάση αλλά και στο αόριστο μέλλον.

Η μόνιμη απομάκρυνση της ένοχης ουσίας είναι βέβαιο ότι θα απαλλάξει τον πάσχοντα οριστικά από τα ενοχλήματα. Επειδή όμως η ανακάλυψη της ουσίας ή της προέλευσής της δεν είναι πάντα εύκολη, απαιτείται πολύ καλή συνεργασία με τον ιατρό και πολλές φορές αρκετή υπομονή.

health.in.gr