H ρωσική «Νοσταλγία» του Αντρέι Ταρκόφσκι στους κινηματογράφους

Η NEW STAR θα προβάλλει από 30 Ιουλίου στους κινηματογράφους το αριστούργημα του Ρώσου δημιουργού Αντρέι Ταρκόφσκι, «ΝΟΣΤΑΛΓΙΑ». Μια ταινία για τη ρωσική νοσταλγία, γι’ αυτή την ψυχική κατάσταση που αποτελεί ιδιομορφία του έθνους και επηρεάζει κάθε Ρώσο που βρίσκεται μακριά από την πατρική του γη. Για την έλλειψη δυνατότητας να ζεις, για την απουσία ελευθερίας. Η ψυχολογική κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο ξενιτεμένος σκηνοθέτης κατά τα γυρίσματα της Νοσταλγίας αντικατοπτρίζεται έμμεσα στην ψυχή του πρωταγωνιστή της ταινίας. O Andrei, – που συμπτωματικά (;) το όνομά του είναι ίδιο με εκείνο του σκηνοθέτη – αισθάνεται έντονα τη νοσταλγία για την οικογένεια και την πατρίδα του. Το σώμα του βρίσκεται στην Ιταλία, αλλά το μυαλό του χιλιόμετρα μακριά, στη Ρωσία και την οικογένειά του. Η νοσταλγία τον οδηγεί σε μια άρνηση κάθε προσπάθειας να γνωρίσει τη νέα χώρα και να προσεγγίσει την κουλτούρα της. Τα όμορφα τοπία της, τα πολιτιστικά μνημεία της, του φαίνονται βαρετά. Ο ήρωας της Νοσταλγίας υποφέρει από έλλειψη δυνατότητας να είναι φίλος, να είναι φιλικός με όλο τον κόσμο. Ωστόσο βρίσκει ένα φίλο που υποφέρει το ίδιο με αυτόν, είναι ο τρελός ο Ντομένικο. Νοιώθει πως μοιράζεται μαζί του υπαρξιακές ανησυχίες που ο υπόλοιπος «πολιτισμένος» κόσμος μοιάζει να αγνοεί.

Τι σημαίνει Νοσταλγία για τον Ταρκόφσκι:

Ο ίδιος ο Ταρκόφσκι έλεγε ότι η Νοσταλγία είναι ένα ολοκληρωτικό απόλυτα συναίσθημα. Για να το πούμε αλλιώς, μπορεί κανείς να νιώθει Νοσταλγία μένοντας στη χώρα του, δίπλα στους δικούς του. Παρά την ύπαρξη ενός ευτυχισμένου σπιτιού, μιας ευτυχισμένης οικογένειας, ο άνθρωπος μπορεί να υποφέρει από Νοσταλγία, απλά και μόνο επειδή νιώθει ότι η ψυχή του είναι περιορισμένη, ότι δεν μπορεί να απλωθεί όπως θα το ήθελε.

Η Νοσταλγία είναι αυτή η αδυναμία μπροστά στον κόσμο, αυτός ο πόνος να μην μπορείς να μεταδώσεις την πνευματικότητά σου στους άλλους ανθρώπους. Είναι το κακό που χτυπά τον ήρωα της Νοσταλγίας: πονάει γιατί δεν μπορεί να έχει φίλους, γιατί δεν μπορεί να επικοινωνήσει μαζί τους. Αυτό το πρόσωπο λέει: «πρέπει να γκρεμίσουμε τα σύνορα», για να μπορέσει όλος ο κόσμος να ζήσει ελεύθερα την πνευματικότητά του, χωρίς συγκρούσεις. Πονά γενικότερα, για τον απροσάρμοστο στη σύγχρονη ζωή χαρακτήρα του. Δεν μπορεί να νιώθει ευτυχισμένος μπροστά στη μιζέρια του κόσμου. Παίρνει πάνω του αυτή τη συλλογική μιζέρια και θέλει να ζήσει απελευθερωμένος σε σχέση με τον κόσμο. Το πρόβλημά του έχει έντονη σχέση με τη συμπάθεια, δεν μπορεί να ενσαρκώσει απόλυτα αυτό το ολίσθημα με τους άλλους ανθρώπους, αλλά δεν φτάνει σε αυτό απόλυτα.

Στο Φεστιβάλ Καννών του 1983 η ταινία απέσπασε:

· το Bραβείο Καλύτερης Σκηνοθεσίας (Andrei Tarkovski)
· το Bραβείο FIPRESCI (Andrei Tarkovski)
· το Βραβείο Οικουμενικής Επιτροπής (Andrei Tarkovski)
· Υποψηφιότητα για Χρυσό Φοίνικα

…αυτή η νοσταλγία του χαμένου Παραδείσου, η νοσταλγία «του πριν», η νοσταλγία της μήτρας, η νοσταλγία της αρχέγονης μυθικής ρίζας της φιλοσοφικής σκέψης… η νοσταλγία του Θεού που τον ενταφίασε οριστικά ο Νίτσε, η νοσταλγία του κομμένου αφαλού που συνεχίζει να στάζει αίμα, όλες αυτές οι νοσταλγίες που συνιστούν τη Νοσταλγία. Β. Ραφαηλίδης

«… η ταινία αποπνέει μια μυστικιστική ομορφιά… αντικατοπτρίζει την ένταση μεταξύ εσωτερικού και εξωτερικού κόσμου…» Chris Dashiell – CineScene

Σ’ αυτή την δραματική ταινία του Tarkovsky, ιταλικής παραγωγής του 1983 είναι εμφανής η επιρροή από το ψυχόδραμα του Bergman. Ο κεντρικός ήρωας, επηρεασμένος από τη συνάντηση με τη νεαρή Eugenia και τον παράφρονα Domenico, οδηγείται προς την ατομική κάθαρση.

Σκηνοθεσία: Andrei Tarkovsky
Σενάριο: Andrei Tarkovsky, Tonino Guerra
Μουσική: Μπετόβεν, Βέρντι, Βάγκνερ, Ντεμπισί
Φωτογραφία: Giuseppe Lanci
Παίζουν: Oleg Yankovskiy, Erland Josephson, Domiziana Giordano, Patrizia Terreno κ.α.
Διάρκεια:125′

Υπόθεση: O Andrei (Oleg Yankovskiy) ταξιδεύει στην Ιταλία συνοδευόμενος από τη νεαρή μεταφράστρια Eugenia (Domiziana Giordano) ψάχνοντας στοιχεία για τη ζωή ενός Ρώσου συνθέτη του 18ου αιώνα, του Pavel Sosnovsky, που είχε ζήσει μέρος της ζωής του σ’ αυτή τη χώρα. Ο Andrei νοσταλγεί τη σύζυγό του που έχει μείνει πίσω και την πατρίδα του. Αναπτύσσει μια ταραχώδη σχέση με τη νεαρή γυναίκα που τον συνοδεύει, με την οποία μάλιστα στην αρχή της ταινίας φαίνεται πως ίσως γίνουν ζευγάρι… χωρίς ωστόσο να αναπτύσσουν μεταξύ τους οικειότητα ή σαρκική επαφή. Στα λουτρά της Αγίας Αικατερίνης, συναντούν τον Domenico (Erland Josephson) έναν περιθωριοποιημένο μεσήλικα, που η τοπική κοινωνία θεωρεί παράφρονα μετά την αποκάλυψη ότι κρατούσε έγκλειστη την οικογένειά του για πολλά χρόνια. Ο πρωταγωνιστής της ταινίας γοητεύεται από την προσωπικότητα του Domenico με τον οποίο ανακαλύπτει πως μοιράζονται κοινές υπαρξιακές ανησυχίες.

Η έννοια του χωροχρόνου στο έργο του Tarkovsky:

O σκηνοθέτης πίστευε πως «ο κινηματογράφος λειτουργεί στην έννοια του χρόνου, όχι γιατί αναπτύσσεται σε αυτόν… είναι η σταθεροποίησή του, η συντήρησή του για πάντα, η κάθε ταινία είναι ένα μωσαϊκό χρόνου… Καμιά άλλη τέχνη δεν το καταφέρνει αυτό, παρά μόνο ο κινηματογράφος…»

Πετυχαίνει τη σύνδεση του χώρου και χρόνου στη δουλειά του κυρίως μέσω των εικόνων από τη μνήμη και τα όνειρα των πρωταγωνιστών που επιδέξια τα συνδέει με το «εδώ» και το «τώρα» της πραγματικότητας. Χαρακτηριστική είναι η σκηνή στη Νοσταλγία που ενώ ο Andrei πέφτει να κοιμηθεί στο δωμάτιο του ξενοδοχείου μόνος του, διακρίνουμε στο ίδιο κρεβάτι ύστερα από λίγο ξαπλωμένη τη γυναίκα του που στην πραγματικότητα βρίσκεται στη Ρωσία. Έχουμε ήδη μεταφερθεί με μεγάλη σκηνοθετική μαεστρία στον ονειρικό κόσμο του πρωταγωνιστή και με την ίδια επιδεξιότητα ο Tarkovsky θα μας επαναφέρει στην πραγματική διάσταση, όταν ο ήρωας θα ξυπνήσει και πάλι μόνος στο δωμάτιό του.

Συνέντευξη του Αντρέι Ταρκόφσκι

Κριτικές για την ταινία

entertainment.in.gr