Ο Bunuel για «Το Φάντασμα της ελευθερίας»

Από μια συνεργασία μου με τον Μαρξ! Η πρώτη φράση του Κομμουνιστικού Μανιφέστου λέει: «Ένα φάντασμα πλανάται πάνω απ’ την Ευρώπη…» Όσο για μένα, βλέπω την ελευθερία σαν φάντασμα που όλο προσπαθούμε να το πιάσουμε κι όλο μας ξεφεύγει, αφήνοντας στα δάκτυλά μας μια υγρασία ομίχλης…

Είστε σκεπτικός, βλέπουμε, σε σχέση με την ελευθερία…

Ναι. Σε κάποιες στιγμές της Ιστορίας, ο λαός οδηγήθηκε στην απόρριψη της ιδέας της ελευθερίας. Η κραυγή που ακούγεται στην αρχή της ταινίας («Ζήτω οι αλυσίδες!»), είναι κάτι που ο ισπανικός λαός, όντως φώναξε στη διάρκεια της κατοχής απ’ τα ναπολεόντεια στρατεύματα. Προτιμούσε τις μοναρχικές αλυσίδες απ’ τα ατομικά δικαιώματα και μια κάποια ελευθερία που του πρόσφερε η Γαλλική Επανάσταση.

Τα περάσματα από τη μια περιπέτεια στην άλλη, θυμίζουν πόρτες που ανοίγουν η μια μετά την άλλη.

Πολύ σωστά. Νομίζω ότι υπάρχει ένας σουρεαλιστικός πίνακας με συνεχόμενες πόρτες που ανοίγουν. Το σκέφτηκα τώρα που χρησιμοποιήσατε αυτή τη μεταφορική εικόνα. Ναι: κάθε επεισόδιο ανοίγει σ’ ένα άλλο επεισόδιο, κάθε χαρακτήρας οδηγεί σε κάποιον άλλο, και θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε έτσι ad infinitum. Η ταινία δε θα τελείωνε ποτέ.

Γιατί αυτή η διάλεξη για τα ήθη της Πολυνησίας στην Αστυνομική σχολή;

Δεν έχω πατήσει ποτέ το πόδι μου σε Αστυνομική Σχολή. Είπα, λοιπόν, μέσα μου: με τι μπορεί να μοιάζει: Η πρώτη εικόνα που μας έρχεται στο νου, είναι κάποιοι χωροφύλακες στα θρανία τους που ακούν τον καθηγητή, κοιτούν τον μαυροπίνακα, κάνουν μεταξύ τους αστεία και σκανδαλιές. Πρέπει ο καθηγητής να μιλά για κάτι, κι εγώ τον έβαλα να μιλά για ανθρωπολογία. Κάνει έναν μικρό πρόλογο για τις διαφορές στα ήθη ανάμεσα στις χώρες, για να δείξει πως κάτι που σε μια χώρα θεωρείται κακό, σε μια άλλη είναι καλό – και το αντίθετο. Η διάλεξη του μου χρησιμεύει ως πρόλογος για την επόμενη σκηνή, όπου καλλιεργημένοι άνθρωποι αφοδεύουν στα φανερά και τρώνε στα κρυφά: το αντίθετο απ’ ότι κάνουμε στην πραγματικότητα – δεν είν’ έτσι; Αφοδεύουμε μόνοι μας αλλά τρώμε συντροφιά. Ποιος, όμως, μπορεί να βεβαιώσει ότι αυτό που σήμερα θεωρείται φυσιολογικό και ευπρεπές, δε θα γίνει κάποια μέρα το αντίθετο; Εγώ σας λέω ότι και το να τρως είναι απωθητικό θέαμα: ανοίγεις το στόμα, βάζεις το φαγητό, μασάς, τρέχουν τα σάλια. Γιατί κάνουμε την αφόδευση μια μοναχική και μυστική πράξη.

Ξαναβρίσκουμε την παρουσία των ζώων – και μάλιστα, με τρόπο ανησυχητικό.

Πράγματι, στο όνειρο του Jean-Claude Brialy εμφανίζονται ένας κόκορας και μια στρουθοκάμηλος. Δεν είναι όνειρο, αλλά μια ενδιάμεση κατάσταση μεταξύ ύπνου και ξύπνου. Τα ζώα είναι πλάσματα γεμάτα ζωή, που σου δίνουν χαρά. Κάποιες φορές, όμως, δε λέω, μπορεί να σε ανησυχήσουν.

Ξαναβλέπουμε τη στρουθοκάμηλο στο τέλος. Η ταινία κλείνει με το βλέμμα της στραμμένο προς το θεατή.

Κατά τη γνώμη μου, είναι η καλύτερη στιγμή της ταινίας… το κεφάλι του πουλιού, το περίεργο, σχεδόν γυναικείο βλέμμα του, οι σγουρές βλεφαρίδες του, και το ηχητικό φόντο: μπάντες, πυροβολισμοί, κραυγές. Είναι, νομίζω, τρομακτικό.

Είπαν για τον Bunuel:
«Το να δουλεύεις με τον Buñuel ήταν ευτυχία»
Jean-Claude Carrière
«Οι προφήτες του κινηματογράφου είναι λίγοι και μοναχικοί. Και πιο χαρακτηριστικός απ’ όλους, ο Ισπανός Buñuel»
Tony Richardson
«Ο Buñuel είναι ένας εύθυμος πεσιμιστής. Δεν παραδίνεται στην απελπισία αλλά είναι σκεπτικιστής… Σαν τους συγγραφείς του 18ου αιώνα, ο Buñuel μας διδάσκει πώς να αμφισβητούμε…»
Francois Truffaut
«Ο Buñuel είναι μια από αυτές τις φιγούρες του παγκόσμιου κινηματογράφου, που θα παραμένει για πάντα στο παγκόσμιο σινεμά»
Carlos Saura
«Τον έχουν αποκαλέσει τα πάντα: προδότη, αναρχικό, διεστραμμένο, συκοφάντη, εικονοκλάστη. Αλλά τρελό δεν τον αποκαλούν. Και πράγματι, την τρέλα απεικονίζει στις ταινίες του αλλά όχι τη δική του…. δείχνει την τρέλα του πολιτισμού, το μεγαλύτερο κατόρθωμα του ανθρώπου μετά από δέκα χιλιάδες χρόνια εξευγενισμού»
Henry Miller