Στην ενδοχώρα της Κεντρικής Εύβοιας, βορείως της κωμόπολης των Ψαχνών και σε μικρή απόσταση από το χωριό Μακρυμάλλη, χτισμένη στην πλαγιά ενός λόφου, βρίσκεται η μονή Μακρυμάλλης.

Εξαιτίας των αλλεπάλληλων καταστροφών που υπέστη στο διάβα του χρόνου η αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου μονή, δε σώθηκαν γραπτές μαρτυρίες για την πρώιμη ιστορική φάση της. Ως εκ τούτου, όσα αναφέρονται στην περίοδο εκείνη στηρίζονται στην προφορική και μόνο παράδοση.

Σύμφωνα με αυτήν, κτήτορες της μονής υπήρξαν δύο αδέλφια που είχαν εκεί κοντά τις καλύβες των ποιμνίων τους. Κάθε βράδυ οι δύο βοσκοί έβλεπαν ένα μυστηριώδες φως σε ένα βράχο. Όταν πήγαν τελικά στο σημείο εκείνο, βρήκαν την εικόνα της Παναγίας. Την έφεραν στις καλύβες τους και έχτισαν ένα πρόχειρο προσκυνητάρι, όπου τοποθέτησαν την εικόνα και άναβαν μπροστά της το καντήλι.

Αργότερα οι δύο βοσκοί απαρνήθηκαν τα εγκόσμια, έγιναν μοναχοί και ίδρυσαν τη μονή, περί το 12ο αιώνα. Μάλιστα, κατά την επικρατέστερη τουλάχιστον εκδοχή, η μονή οφείλει ακριβώς την ονομασία της στα μακριά μαλλιά των κτητόρων της.

Αξιόλογες είναι οι σωζόμενες τοιχογραφίες στην κόγχη του Ιερού Βήματος, καθώς και αρκετές εικόνες του τέμπλου, που χρονολογούνται από το 1882. Στη βιβλιοθήκη της μονής φυλάσσονται έργα θρησκευτικού και ιστορικού περιεχομένου.