ΤΟ ΜΗΝΥΜΑ της Λαογραφίας για τη διαβίωση των Ελλήνων επί Τουρκοκρατίας ως προς την Αθληση είναι σαφές, και κάθε άλλο παρά μονοσήμαντο. Είναι μεγάλος ο αριθμός των εξαίρετων ανθρώπων του πνεύματος που ασχολήθηκαν διαχρονικά με την «Αθληση του 21». Από τον Ρήγα Φεραίο και τον Κλοντ Φοριέλ (1777-1844) – βέβαια ο Νικόλαος Πολίτης είναι ο μεγάλος πυλώνας της ελληνικής λαογραφίας – και στη συνέχεια στον 19ο και στον 20ό αιώνα μέχρι σήμερα. Ιδιαίτερη μνεία αξίζει να γίνει στον καθηγητή Σωματικής Αγωγής του Πανεπιστημίου των Ιωαννίνων Κων. Τσιαντά για τη συστηματική και ενδελεχή ερευνητική συγγραφή τριών βιβλίων (1970-1980). Σε όλους το υλικό προσφέρεται από τη λαϊκή παράδοση, το δημοτικό τραγούδι, τα έθιμα αλλά και επώνυμων αθλητών-αγωνιστών με τα εντυπωσιακά κατορθώματά τους.

ΠΕΡΙΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ από την αστείρευτη βρυσομάνα της παράδοσης, το δημοτικό τραγούδι μέχρι τα αυτοσχέδια αγωνίσματα στις λαϊκές γιορτές, βλέπουμε να σχηματοποιείται η Αθληση στα χρόνια της σκλαβιάς ως εργαλείο επιβίωσης. Ενας συνδυασμός σωματικής άσκησης και προσδοκίας της πολυπόθητης λευτεριάς.

ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ στάδια και γυμναστήρια είχαν ρημάξει, αλλά στο πλάτωμα μπροστά στην εκκλησιά του χωριού, στ’ αλώνια και στα λημέρια των κλεφτόπουλων η πηλάλα (το τρέξιμο), το πήδημα (άλμα) στες τρεις – και όχι στις τρεις – δρασκελιές, το λιθάρι, το πάλεμα, το άλμα πάνω από τις ράχες πέντε ή και περισσότερων αλόγων, το δικίμι (στην Κύπρο) και φυσικά η σκοποβολή κάλυπταν το αγωνιστικό πρόγραμμα.

Ο ΡΗΓΑΣ στον πρόλογο του δράματος που είχε μεταφράσει, του ιταλού αββά Μεταστάσιου «Ολύμπια» Βιέννη 1797, συνδέει τα αρχαία Ολύμπια με τα λαϊκά αγωνίσματα στα χωριά του Βελεστίνου. «Λάβετε θέσεις» εν όψει επερχόμενου μεγάλου αγώνα. Οπως γράφει ο Κ. Τσιαντάς «τη μέρα οι κλέφτες την περνούν στο λημέρι που είναι και ο χώρος όπου μπορούμε να παρακολουθήσουμε αθλητική άσκηση των κλεφτών για την ανταπόκριση στις απαιτήσεις της σκληρής πολεμικής δοκιμασίας». Και ο σοφός λαογράφος Δημήτρης Λουκάτος αναφέρει ότι «οι Ελληνες της Τουρκοκρατίας καλλιεργώντας τα αθλήματα ασκήθηκαν για τον αγώνα της ανεξαρτησίας». Και το δημοτικό τραγούδια διαλαλεί: «Βγήκαν να παίξουν τα σπαθιά, να ρίξουν το λιθάρι. Ποιος έχει στήθος μάρμαρο και χέρια σιδερένια να πάμε να παλέψουμε στα μαρμαρένια αλώνια…».

Headlines