Ο Τάκης Τζαμαριάς μιλάει για τις «Φυλές»

Πέντε χρόνια μετά το «Ποιός σκότωσε το σκύλο τα μεσάνυχτα» ο Τάκης Τζαμαργιάς κι ο Μάνος Καρατζογιάννης συναντιούνται ξανά στο πολυβραβευμένο έργο της Νίνα Ρέιν «Φυλές» (Drama Desk Award for Outstanding Play, New York Drama Critics’ Circle Award, Off-Broadway Alliance Award – Best Play, υποψήφιο για Olivier Award), που ανεβαίνει για πρώτη φορά στην Ελλάδα με μια εξαιρετική διανομή.

Η Νίνα Ρέιν, μια νέα δυναμική φωνή του βρετανικού θεάτρου, επεξεργάζεται, με ισορροπία ανάμεσα στο χιούμορ και τη συγκίνησημια σειρά ευαίσθητων θεμάτων: την απουσία ενσυναίσθησης ακόμα κι ανάμεσα στους πιο στενούς ανθρώπινους δεσμούς, τα όρια της λεκτικής επικοινωνίας, την ανάγκη να ανήκεις σε μια φυλή παρά τα όποια αδιέξοδά της. Ο Μπίλυ, αν και εκ γενετής κωφός, έχει μεγαλώσει «φυσιολογικά» μέσα σε μια οικογένεια που έχει κάνει τα πάντα για να αμβλύνει τις συνέπειες της διαφορετικότητάς του. Η εισβολή όμως της Σύλβιας στον μικρόκοσμο της οικογένειας ανατρέπει ό,τι ίσχυε μέχρι τότε. Παρότι o Κρίστοφερ, ο πατέρας της οικογένειας, επιμένει πως «χωρίς τις λέξεις δεν μπορούμε να εκφράσουμε τα συναισθήματά μας», τα μέλη της άλλοτε μέσα από τη γλώσσα κι άλλοτε μέσα από τη σιωπή διεκδικούν τη δική τους φωνή.

Στη θαυμαστή της αυτή αλληγορία η Ρέιν εστιάζει στην περιπλοκότητα της επικοινωνίας μέσα στον μικρόκοσμο της φυλής μας, της ίδιας μας της οικογένειας, στα πιο κοντινά μας άτομα, εκείνα δηλαδή που «αγαπάμε και γνωρίζουμε πιο πολύ». Τελικά ο λόγος μπορεί  να είναι τόσο περιοριστικός όσο η σιωπή; Και  η σιωπή μπορεί να είναι το ίδιο εύγλωττη με το λόγο;

O Τάκης Τζαμαριάς μας μίλησε για αυτό το ιδιαίτερο έργο.

Πείτε μας λίγα λόγια για την παράσταση «Φυλές». Πώς προέκυψε η επιλογή του συγκεκριμένου έργου;

Το έργο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στα ελληνικά από τον ΘΟΚ, σε μετάφραση της  Έρης Κύργια και σκηνοθεσία της Αθηνάς Κάσιου. Η πρόταση ήρθε από τον Μάνο Καρατζογιάννη και το Θέατρο Σταθμός σε μια προσπάθεια να συνεχίσουμε το νήμα της συνεργασίας μας με θεματικό άξονα την ιδιαιτερότητα που ξεκίνησε από την Πάχνη και συνεχίστηκε με το Ποιος σκότωσε τον σκύλο τα μεσάνυχτα.

Η οικογένεια του Μπίλι, όπως κάθε οικογένεια, είναι μια φυλή, με τη δική της μοναδική γλώσσα, τις  δικές της νόρμες και δικούς της εσωτερικούς κανόνες. Μια οικογένεια δυσλειτουργική στις σχέσεις της, αναγνωρίσιμη και οικεία κατά τα άλλα, όπου τα μέλη της συνειδητά ή μη παλεύουν να βρουν τη φωνή τους, κι από την άλλη ο Μπίλλυ διεκδικεί τη δική του φωνή,μέσα από τη σιωπή του, αξιοποιώντας τον κώδικα της νοηματικής.

Τι πραγματεύεται το έργο;

Όπως λέει η ίδια η συγγραφέας για το έργο της: Οι Φυλές αφορούν τόσο στο τι σημαίνει να είσαι μέλος μιας φυλής, όσο και για το πώς ακούμε ο ένας τον άλλον, μεταφορικά και κυριολεκτικά. Γύρω από την έννοια της εν-συναίσθησης χτίζεται όλη η παράσταση.

Ποιους προβληματισμούς θίγει;

Η  ενσυναίσθηση και μόνον μπορεί να αποτελέσει τη γεφυροποιό δύναμη επικοινωνίας ανάμεσα στις εκάστοτε φυλές, αλλά και μέσα στα μέλη της  ίδιας της φυλής;

Στο έργο της Νίνα Ρέιν η απουσία της ενσυναίσθησης γίνεται αισθητή στη στείρα αντιπαράθεση της φυλής των ομιλούντων και αυτής  της νοηματικής των κωφών. Μας κάνει να αναρωτηθούμε στο κατά πόσο οι λεκτικοί διαξιφισμοί με τα πλούσια μεταγλωσσικά στοιχεία και το ξόδεμα λέξεών που στηρίζουν  κούφια σχήματα και ιδεολογήματα είναι ικανά να βοηθήσουν τα μέλη κάθε φυλής – οικογένειας να αφουγκρασθούν την αλήθεια και να εκφράσουν την αγάπη τους. Κι από την άλλη πόσο περίπλοκη  και συνάμα περιοριστική μπορεί να γίνει η επικοινωνία στη βουβή ευγλωττία της νοηματικής.

Ποιο είναι το προφίλ των ηρώων;

Οι φυλές στο κωμικό – δραματικό έργο της ΝίναΡέιν,Φυλές, […] είναι οι Εβραίοι, οι διανοούμενοι και οι κωφοί- όπως αυτές γίνονται αντιληπτές μέσα από το φακό της ομιλητικότατης, και συχνά ανταγωνιστικής,Βρεττανό- εβραϊκής οικογένειας.

Ο πατριάρχης αυτής της αντιδραστικής φατρίας είναι ο Κρίστοφερ, ένας ελιτιστής, πολιτικός μη ορθός ακαδημαϊκός και συγγραφέας, που όχι μόνο αρνείται να είναι μέρος τηςεβραϊκής φυλής αλλά επιτίθεται και σ’οποιαδήποτε είδους συμβατικότητα.  Επομένως μένει άναυδος όταν ο γιος του Μπίλι, που είναι εκ- γενετής κωφός, αλλά περιμένουν από αυτόν να διαβάζει τα χείλη τους, φέρνει στο σπίτι, το κορίτσι του, τη Σύλβια, που χάνει την ακοή της και μαθαίνει στο Μπίλι νοηματική και επιπλέον τον γνωρίζει σ’ άλλα μέλη της κοινότητας των κωφών του Λονδίνου. Ο Κρίστοφερ ανταπαντά ότι η κοινότητα των κωφών είναι μια αίρεση «βασισμένη στην αποκλειστικότητα» κι ότι οι κωφοί είναι «οι γαμημένοι μουσουλμάνοι των αναπήρων» και ότι το να κάνεις το ψεγάδι σου το επίκεντρο της προσωπικότητας σου είναι γελοίο.

Πλάι στον άγριο λόγο του Κρίστοφερ, η γυναίκα του Μπεθ,  ο μεγαλύτερος γιός του, Ντάνιελ, που υποφέρει από ακουστικές παραισθήσεις και η κόρη του Ρουθ, μια επίδοξη τραγουδίστρια της όπερας, συμπληρώνουν τις δυναμικές της εξουσίας στην οικογένεια, που θα ανατραπούν κατά τα τη διάρκεια του έργου.

Με αφορμή την οργανική κωφότητα του Μπίλλυ που αναζητά τη φωνή του σε μια φυλή που του την αρνείται για να μην είναι διαφορετικός και περιθωριοποιηθεί. Και που όταν την ανακαλύπτει με τη βοήθεια της Σύλβιας  στην κοινότητα των κωφών, υψώνει το ανάστημά του, προβάλλει το αίτημά του για επικοινωνία και συγκρούεται με την οικογένειά του. Ή μήπως την κωφότητα του Ντάνιελ και της Ρουθ των μεγαλύτερων αδελφών του, που παρά τις δυνατότητές τους και  τα προσόντα τους βιώνουν τον εγκλωβισμό τους στα αδιέξοδα των ερωτικών τους σχέσεων και επαγγελματικών τους προσδοκιών. Η μήπως αυτήν των γονιών τους, του Κριστόφερ και της Μπεθ που παγιδευμένοι σε αυτάρεσκες εμμονές και ιδεολογήματα αρνούνται να αποδεχτούν την ήττα των ρητορικών επιχειρημάτων τους για την κοινότητα των κωφών ως φυλή. Αποδοκιμάζουν την κοινότητα των κωφών,  όταν κι η δική τους οικογένεια δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια μικρογραφία αυτής της κοινότητας. Ή τελικά την οδύνη στην επερχόμενη κωφότητα της Σύλβιας;

Σίγουρα η Ρέιν δεν έγραψε άλλο ένα έργο για κωφούς, αλλά για την περιπλοκότητα της επικοινωνίας μέσα στον μικρόκοσμο της φυλής μας , της ίδιας μας της οικογένειας με τα άτομα που αγαπούμε και γνωρίζουμε πιο πολύ. Παρότι η οικογένεια του Κριστόφερ είναι οικογένεια ακαδημαϊκών και το κεντρικό της ζήτημα σε ερευνητικό και επιστημονικό επίπεδο είναι η γλώσσα και παρότι ο πατέρας διακηρύττει πως:  αν δεν έχουμε λέξεις δεν μπορούμε να εκφράσουμε τα συναισθήματά μας,  τα μέλη της άλλοτε σιωπηλά κι άλλοτε κραυγάζοντας   διεκδικούν τη φωνή τους.

Τελικά ο λόγος μπορεί  να είναι τόσο περιοριστικός όσο η σιωπή κι ότι η σιωπή μπορεί να είναι το ίδιο εύγλωττη με το λόγο.

Τι αναφορές έχει στο σήμερα;

Το διαφορετικό μέσα στο διαφορετικό. Η οργανική κωφότητα ρίχνει φως στη λειτουργική κωφότητα όλων μας, που το μόνο που μας νοιάζει είναι να ακουσθούμε εμείς και μόνον εμείς, δεν μπαίνουμε ποτέ στη θέση του άλλου.

Το έργο ξεκινά από τη φυλή της οικογένειας αλλά δεν περιορίζεται σε αυτήν, αναφέρεται σε κάθε κοινωνική και πολιτική ομάδα- φυλή που περιχαρακωμένη στη δική της κοσμοαντίληψη, προκειμένου να διατηρήσει το status της δεν θέλει να γκρεμίσει τα προστατευτικά τείχη της για να επικοινωνήσει με άλλες.

Ποια είναι η σκηνοθετική προσέγγιση που ακολουθήσατε;

Επικεντρώθηκα κυρίως στη ψυχογραφία των ηρώων του έργου και στις προκείμενες σχέσεις τους, καθώς και στις αλλαγές που υφίστανται αυτές στο πέρασμα του χρόνου

Ποιο είναι το μήνυμα που θέλετε να έχει πάρει ο θεατής όταν δει την παράσταση;

Να ευαισθητοποιηθεί ως προς το άλλο, το αλλότριο, το ξένο, το διαφορετικό

Ποια είναι η αγαπημένη σας σκηνή; 

Η σκηνή της αντιπαράθεσης ανάμεσα στο λόγο και στη νοηματική

Πείτε μας μια αγαπημένη φράση από το έργο και τι σημαίνει για σας.

Πέρασα τη ζωή μου προσπαθώντας να καταλάβω εσάς, τώρα εσείς πρέπει να καταλάβετε εμένα. Η φράση αυτή χτυπάει καμπανάκι στη συνείδησή μου για το αν πραγματικά προσπαθώ να ακούω τους άλλους ή είμαι απλώς έτοιμος να πω τα δικά μου. Μα προσπαθώ να αφουγκράζομαι την ανάγκη των άλλων.