Ρομπέρτο Κοσάκ: Ο «Όσκαρ Σίντλερ» της Λατινικής Αμερικής

To όνομά του Ρομπέρτο Κοσάκ. Ένας Αργεντινός που τελικά ταύτισε τη ζωή του με τη Χιλή. Στη Νότιο Αμερική είναι γνωστός ως «Όσκαρ Σίντλερ της Λατινικής Αμερικής» και αυτό γιατί κατάφερε να σώσει από την δικτατορία του Πινοτσέτ εκατοντάδες, αν όχι χιλιάδες, αντιφρονούντες.

Γεννήθηκε στην Αργεντινή το 1942. Ο πατέρας είχε μεταναστεύσει εκεί από την Ουκρανία στα τέλη του 19ου αιώνα. Πατέρας, μητέρα και 12 παιδιά μετακόμισαν στα περίχωρα του Μπουένος Αϊρες στις αρχές της δεκαετίας του 1950 με το όνειρο μιας καλύτερης ζωής.

Σπούδασε μηχανικός, παντρεύτηκε νέος και χώρισε νέος. Στα τέλη της δεκαετίας του 1960 αποφάσισε να υλοποιήσει το παιδικό του όνειρο να γνωρίσει καλύτερα τον κόσμο. Τον είχε δει από τους άτλαντες και τα βιβλία που «καταβρόχθιζε» στο βιβλιοπωλείο που δούλευε μικρός.

To 1968 είδε την ευκαιρία στην Διακυβερνητική Επιτροπή για την Ευρωπαϊκή Μετανάστευση (ICEM, Intergovernmental Committee for European Migration), ο οποίος ζητούσε προσωπικό για το γραφείο του στην Αργεντινή.

* Ο ICEM ιδρύθηκε το 1951 με στόχο να βοηθήσει εκτοπισμένους του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Σήμερα λέγεται Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης (IOΜ) και έχει 165 χώρες-μέλη και τελεί υπό την αιγίδα του ΟΗΕ.

Δούλεψε σκληρά για να αποδείξει την αξία του στον ICEM, έμαθε αγγλικά, εκπαιδεύτηκε στη Δυτική Γερμανία, στη Γενεύη και το Λονδίνο προτού πάρει μετάθεση για τη Χιλή.

Στη χώρα της Νοτίου Αμερικής έφτασε το 1972 στα χρόνια που πρόεδρος ήταν ο Σαλβαδόρ Αλιέντε. Ο ίδιος φαίνεται να έβλεπε καθαρά αυτό που θα ερχόταν ένα χρόνο αργότερα: η δικτατορία του Πινοτσέτ.

Από την 11η Σεπτεμβρίου 1973 άρχισε ο τρόμος στη Χιλή: διώξεις, συλλήψεις, βασανιστήρια και θάνατοι δεκάδων χιλιάδων αντιφρονούντων.

Υπολογίζεται ότι μεταξύ 1973-1978 συνελήφθησαν 70.000 αντιφρονούντες, από τους οποίους περίπου οι μισοί βασανίστηκαν και 3.500 δολοφονήθηκαν.

«Ο Κοσάκ ήταν αποφασισμένος να κάνει κάτι. Είχε την αίσθηση ότι ο Οργανισμός στον οποίο εργαζόταν θα μπορούσε να προσφέρει προστασία» θυμάται η χήρα του Σίλβια.

Και πράγματι, αυτό έκανε: χρησιμοποιώντας την επιρροή ακόμα και σε πρόσωπα του καθεστώτος, τη χαρισματική του προσωπικότητα, αλλά και τις γνωριμίες του σε πρεσβείες χωρών της Δύσης στη χιλιανή πρωτεύουσα, κατάφερε να σώσει από τα βασανιστήρια και τον βέβαιο θάνατο αντιφρονούντες.

* Ένας από τους πλέον γνωστούς συμμάχους του σε αυτή την προσπάθεια ήταν ο πρεσβευτής της Σουηδίας στο Σαντιάγκο, Χάραλντ Έντελσταμ (1913-1989). Στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου είχε βοηθήσει τους Εβραίους να φύγουν από τη Νορβηγία στη Σουηδία. Τη δεκαετία του 1970 βρέθηκε να υπηρετεί στη Χιλή του Πινοτσέτ.

Κατάφερε να σώσει Κουβανούς διπλωμάτες από την ίδια τους την πρεσβεία την οποία πολιορκούσε ο Πινοτσέτ: μπήκε με μια λευκή σημαία στο κτίριο, λίγο προτού σπάσουν την πύλη τα τεθωρακισμένα και έβγαλε έξω τους διπλωμάτες. Στη συνέχεια κοιμήθηκε στο κτίριο για να προστατεύσει Χιλιανούς που καταζητούνταν από το καθεστώς.

Προφανώς, μέχρι τα τέλη του 1973 είχε χαρακτηριστεί persona non grata και απελάθηκε από τη Χιλή.

Ο Κοσάκ έσωσε πολλούς. Δεν ήταν λίγες οι φορές που στο σαλόνι του σπιτιού του υπήρχαν αξιωματικοί του καθεστώτος, τους οποίους διασκέδαζε και στη σοφίτα, κρυμμένοι δεκάδες αντιφρονούντες.

«Έπαιζε πάντα με τη φωτιά» θυμάται ένας συνεργάτης του. Ο ίδιος συνεργάτης τον ρώτησε τι άλλο επάγγελμα θα ήθελε να κάνει στη ζωή του και ο Κοσάκ απάντησε: «Ηθοποιός στο θέατρο».

Έφυγε από τη Χιλή το 1979 και έγινε επικεφαλής του Γραφείου του ICEM για τη μετανάστευση στη Λατινική Αμερική.

Το 1992 η κυβέρνηση της Χιλής τού απένειμε την ύψιστη τιμή -σε επίπεδο μεταλλίου- και πολλά χρόνια αργότερα την ιθαγένεια.

Είχε όμως να δώσει και μια ακόμα μάχη: αυτή με τον καρκίνο. Αρκετά χρόνια μετά επέστρεψε στο Μπουένος Αϊρες για θεραπεία.

Η σύζυγός του θυμάται ακόμα τη σκηνή κατά την άφιξή τους στο αεροδρόμιο. Η ουρά στα διαβατήρια για τους Αργεντινούς ήταν μικρή, αλλά η αντίστοιχη για τους κατόχους άλλων διαβατηρίων μεγάλη.

Εκείνος πήγε στην άλλη ουρά, γιατί ήταν πλέον κάτοχος χιλιανού διαβατηρίου. Ήταν μια κίνηση συμβολική, αλλά και τόσο ουσιαστική για τον ίδιο.

Mία από τις τελευταίες συζητήσεις του Κοσάκ με τη σύζυγό του έγινε σε ένα ταξί του Μπουένος Άιρες, ενώ πήγαιναν για θεραπεία σε νοσοκομείο.

Ήταν Σεπτέμβριος του 2015. Στο ραδιόφωνο οι ειδήσεις έλεγαν για το προσφυγικό δράμα στη Μεσόγειο. «Αν ήμουν νέος, θα πήγαινα εκεί» είπε στη γυναίκα του. Ο Κοσάκ πέθανε εκείνο τον Σεπτέμβριο.

Απόστολος Ρουμπάνης

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ