Μακεδονικό: Η ευθύνη της κοινωνίας για το όνομα και την ιστορία

Πριν από λίγες εβδομάδες διοργανώθηκε στην Αθήνα ολιγοήμερο σεμινάριο χρηματοδοτούμενο από το ευρωπαϊκό πρόγραμμα Erasmus Plus. Οι διοργανωτές, που ανήκαν σε ξένη μη κρατική οργάνωση, ξεκίνησαν τις εργασίες απευθύνοντας την ερώτηση αν θα υπήρχε αντίρρηση, για τις ανάγκες του σεμιναρίου, να χρησιμοποιείται το συνταγματικό όνομα της γείτονος, καθώς οι συμμετέχοντες προέρχονταν από διάφορες χώρες, ανάμεσα στις οποίες ήταν η Ελλάδα και η ΠΓΔΜ.

Το πολύ ενδιαφέρον είναι ότι κανείς, και πολύ περισσότερο οι Έλληνες συμμετέχοντες, δεν διαφώνησε ενώπιον του πολυσυλλεκτικού κοινού. Δεν ψέλλισαν έστω ότι υπάρχει η προσωρινή ονομασία ΠΓΔΜ την οποία όλοι όφειλαν να χρησιμοποιούν διεθνώς. Εξίσου εντυπωσιακό όμως είναι το γεγονός ότι στα πηγαδάκια του διαλείμματος, οι ίδιοι Έλληνες επέκριναν χαμηλοφώνως τους ξένους που αποκαλούσαν τους γείτονες «Μακεδόνες» ενώ λίγο αργότερα κατηγόρησαν και την ελληνική Κυβέρνηση για «προδοσία» επειδή διαπραγματευόταν εκείνη την περίοδο 5 προτεινόμενες λύσεις με σύνθετη ονομασία.

Στρουθοκάμηλος

Ίσως δεν είναι τυχαίο ότι κατ’ αναλογία της παραπάνω αντίληψης, στη συζήτηση που διεξάγεται στη Βουλή λόγω της πρότασης μομφής που κατέθεσε η αξιωματική αντιπολίτευση, βουλευτής διατύπωσε τη γνώμη ότι δεν πρέπει να μας ενδιαφέρει πόσοι έχουν αναγνωρίσει τη γείτονα ως «Μακεδονία» αλλά να μην την αναγνωρίσουμε εμείς, περιγράφοντας άθελά του αυτό ακριβώς που κάνει και η στρουθοκάμηλος. Δεν είναι η πρώτη φορά που διαπιστώνεται τέτοια σύγχυση. Από το 1993 η ελληνική κοινωνία ομφαλοσκοπεί και οι πολίτες μόνο σπάνια υπερασπίζονται τις «εθνικές γραμμές» στο εξωτερικό.

Σε ό,τι αφορά τη συμφωνία στην οποία κατέληξαν οι δύο κυβερνήσεις, από τη στιγμή που αυτή ανακοινώθηκε έχουν γραφτεί και λεχθεί διάφορες γνώμες που φτάνουν στα όρια της εθνικής σχιζοφρένειας. Πρόσωπα που μέχρι χτες αναγνώριζαν στους γείτονες το δήθεν «φιλελεύθερο» δικαίωμα στον αυτοπροσδιορισμό, και άλλοι που ουδέποτε υπερασπίστηκαν την αδιαμφισβήτητη ιστορική πραγματικότητα, σήμερα κάνουν λόγο για προδοσία και προτείνουν την τιμωρία των υπευθύνων. Αυτή η παραφροσύνη πρέπει να σταματήσει εδώ και τώρα.

Σε αυτή την κρίσιμη στιγμή δεν υπάρχει άλλο περιθώριο για στείρα άρνηση, εθελοτυφλία και επιμονή σε απραγματοποίητες μαξιμαλιστικές θέσεις ψηφοθηρικής χρήσης. Πολλές φορές στη σύγχρονη ιστορία της η Ελλάδα απέτυχε να αξιοποιήσει το μομέντουμ και βρέθηκε εκ των υστέρων να συμβιβάζεται με δυσμενέστερους -από τους αρχικούς- όρους. Για παράδειγμα, δύο φορές στη διάρκεια του 20ου αι. προτάθηκε από τις Μεγάλες Δυνάμεις η ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα αλλά για λόγους εσωτερικής κατανάλωσης το αρνηθήκαμε και σήμερα το νησί είναι de facto διχοτομημένο.

Εντιμος συμβιβασμός

Η συμφωνία που παρουσιάζεται για το όνομα του βόρειου γείτονά μας αποτελεί έναν έντιμο συμβιβασμό. Προφανώς δεν ικανοποιεί απόλυτα καμία εκ των δύο πλευρών. Προφανώς δεν ισοπεδώνει και δεν ταπεινώνει καμία εκ των δύο πλευρών. Ωστόσο, μία διαπραγμάτευση έχει σκοπό να καρποφορήσει μια οριστική και βιώσιμη λύση επομένως προϋποθέτει ουσιώδεις παραδοχές, όχι πόλεμο μέχρις εσχάτων.

Ας θυμηθούμε ότι συμβιβασμός ήταν η εξίσωση των περιουσιών Ελλήνων και Τούρκων, μετά την ανταλλαγή πληθυσμών το 1923, παρά την ιλιγγιώδη διαφορά της αξίας τους υπέρ των Ελλήνων. Κανείς όμως δεν θα τολμούσε σήμερα να χαρακτηρίσει τον Ελευθέριο Βενιζέλο «προδότη» για εκείνη την υπογραφή του.

Είναι γνωστό σε όλους τους ειδικούς –και υπάρχει ανεξάντλητη βιβλιογραφία- ότι ανέκαθεν η ελληνική πλευρά υποστήριζε τη σύνθετη ονομασία. Η συγκυρία που χάθηκε το 1992, λόγω της τυχοδιωκτικής στάσης του τότε Υπουργού Εξωτερικών (για την οποία αποπέμφθηκε από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωνσταντίνο Καραμανλή από το Συμβούλιο των πολιτικών αρχηγών), ο οποίος με τους χειρισμούς του προκάλεσε μια χιονοστιβάδα λαϊκισμού που καταδίκασε την Ελλάδα να έπεται των εξελίξεων και να αναζητά ευκαιρίες για μια λύση με τους δικούς της όρους.

Εγκλωβισμένη στο αδιέξοδο, η ελληνική πλευρά προσδοκούσε ότι από κάτι τυχαίο, όπως οι εθνοτικές συγκρούσεις στη γείτονα, θα προκύψει μια καλή ευκαιρία πίεσης προς τους Σλαβομακεδόνες. Παρά την αδράνεια των τελευταίων ετών, η ελληνική εξωτερική πολιτική δημιούργησε μία νέα ευνοϊκή συγκυρία, σε συνεργασία με μια λογική ηγεσία από την άλλη πλευρά.

Θετικά και αρνητικά

Η συμφωνία που προτείνεται έχει θετικά και αρνητικά σημεία για την Ελλάδα, όπως και για τη «Βόρεια Μακεδονία». Τα θετικά όμως είναι περισσότερα από τα αρνητικά. Οι αμφιβολίες που εκφράζονται για την τήρηση των συμφωνηθέντων παραπέμπει τη συζήτηση στην αρχή του παρόντος κειμένου. Η ευθύνη βρίσκεται στις κοινωνίες. Αν οι Έλληνες θέλουν να υποστηρίξουν την ελληνικότητα της αρχαίας Μακεδονίας θα πρέπει να εγκαταλείψουν τις συμπλεγματικές συμπεριφορές, αρνούμενοι τον διάλογο είτε με τους γείτονες είτε με τους εταίρους. Θα πρέπει επίσης να πάψουν να μεμψιμοιρούν και να μέμφονται τον «ξένο παράγοντα», και να διεκδικήσουν με γνώση και σύνεση αυτό που θεωρούν κομμάτι της ελληνικής εθνικής κληρονομιάς.

Το δυστύχημα είναι ότι σε αυτές τις κρίσιμες στιγμές η κοινωνία διχάζεται και πάλι. Οι πρωτοβουλίες κομμάτων και οργανώσεων, τα συλλαλητήρια και η προσπάθεια ανατροπής της συμφωνίας (με πραγματικό σκοπό την κυβερνητική αλλαγή), θυμίζουν έντονα τις ημέρες του 1993, όταν τα εθνικά θέματα έγιναν μοχλός για την αναδιανομή της εξουσίας. Σήμερα, ο νηφάλιος κι εποικοδομητικός διάλογος στη βάση της ρεαλιστικής προσέγγισης του ζητήματος απουσιάζει και στη θέση του υπάρχει μόνο η ανεύθυνη ρητορική και το αντιπολιτευτικό μίσος αγνοώντας το τεράστιο (εθνικό) ρίσκο.

Ευθύνη όλων

Η πορεία της χώρας είναι ευθύνη των πολιτών. Εκείνοι θα πρέπει να σταθμίσουν την κατάσταση, μελετώντας καλά τα όσα ορίζονται από τη συμφωνία, κρίνοντας αν είναι έτοιμοι οι ίδιοι να ενεργούν εφεξής με γνώμονα το εθνικό όφελος. Επαφίεται στην ωριμότητά τους να αντιληφθούν ότι στις διεθνείς σχέσεις προχωράμε μέσα από διαπραγματεύσεις και ότι πέρα από τις υπόλοιπες προβλέψεις η Ελλάδα εξομαλύνει τις σχέσεις της με τη βαλκανική «αυλή» της. Εξαρτάται από τους ίδιους αν θα διαιωνίσουν τον εθνολαϊκισμό και τη δημαγωγία ή αν θα γυρίσουν σελίδα. Καλύτερη ευκαιρία πολύ δύσκολα θα προκύψει στο μέλλον.

Ο Αθανάσιος Γραμμένος είναι διεθνολόγος και συγγραφέας