Το «ζωντανό σύνορο»

Για πολύ κόσμο η ουσία της Ελληνικής Επανάστασης, της οποίας γιορτάζουμε τα διακόσια χρόνια, υπήρξε ο ένοπλος ξεσηκωμός κατά των Τούρκων που ξέσπασε τον Μάρτιο του 1821. Ο αγώνας όμως για τη δημιουργία και κυρίως την καθιέρωση του σύγχρονου ελληνικού κράτους, που κράτησε πολλές ανασφαλείς δεκαετίες, ήταν εξίσου μεγάλης σημασίας. Οταν ακόμη τα βόρεια σύνορά μας δεν είχαν επίσημα οριοθετηθεί, και ομάδες ατάκτων κλεφταρματολών μπαινόβγαιναν ασύδοτα, ο κίνδυνος επανεισβολής των Οθωμανών ήταν πάντα ορατός. Σκεφτείτε την κατάσταση όταν κυβερνήτης της χώρας ορίσθηκε ο Ιωάννης Καποδίστριας. Οικονομία ουσιαστικά ανύπαρκτη σε μια χώρα ρημαγμένη με απροσδιόριστη έκταση. Για τις τότε μεγάλες δυνάμεις που εξασφάλισαν την ύπαρξη της Ελλάδας αυτή δεν ήταν παρά μια λιλιπούτεια οντότητα στην κάτω άκρη της Βαλκανικής Χερσονήσου. Δίχως στρατό, χωρίς υποδομές, με ανύπαρκτη δημόσια διοίκηση, με πολίτες προβληματισμένους και με ρευστό εθνικό όραμα, η νεοσύστατη χώρα πάλευε να αποκτήσει οντότητα.

Το κύριο πρόβλημα τότε ήταν τα φυσικά εθνικά σύνορα. Σε υπόμνημά του προς τις προστάτιδες δυνάμεις ο Κυβερνήτης της Ελλάδος ομιλεί για σύνορα που θα έπρεπε προς Βορρά να περιλαμβάνουν τουλάχιστον τη Θεσσαλονίκη. Πολλοί από τους διανοούμενους και τα δημόσια πρόσωπα της εποχής μιλούσαν για βόρεια σύνορα που έπρεπε να ξεκινούν από τον Δούναβη!! Το Σύνταγμα της Τροιζήνας μάλιστα όριζε, πολύ γενικά κι «επεκτατικά», πως «Επαρχίαι της Ελλάδος είναι όσαι έλαβον ή θα λάβωσι τα όπλα κατά της Οθωμανικής δυναστείας»…

Η ουσία είναι πως το προσωρινό σύνορο της εποχής, κάπου εκεί που είναι σήμερα ο Νομός Φθιώτιδος μέχρι περίπου τον Βόλο, ήταν ρευστό, ακαθόριστο και σίγουρα προσωρινό. Αρβανίτες πολεμιστές κι έλληνες κλεφταρματολοί μπαινόβγαιναν καθιστώντας τις προοπτικές του νέου κράτους ασαφείς και παρακινδυνευμένες. Το σύνορο ήταν πράγματι «ζωντανό» (σύμφωνα με την πετυχημένη έκφραση της ιστορικού Ελλης Σκοπετέα). Μια και άλλαζε στην πράξη κάθε τόσο. Ο αγώνας για την εθνική οντότητα συνεχιζόταν…

Για τον Κυβερνήτη η άσκηση της εξουσίας δεν ήταν εύκολο πράγμα. Επρεπε να ικανοποιήσει τα εθνικά αισθήματα για ένα μεγάλο εθνικό κράτος που θα ικανοποιούσε τις βλέψεις για μια Ελλάδα που θα συναντούσε το αφυπνισμένο της πεπρωμένο. Μια Ελλάδα που δεν είχε υπάρξει ποτέ ως ενιαίο κράτος μέχρι τότε. Και έπρεπε να συσταθεί – στην πράξη εκ του μηδενός! Το εξαιρετικό βιβλίο της Ελλης Σκοπετέα «Το «Πρότυπο Βασίλειο» και η Μεγάλη Ιδέα» (Αθήνα, 1988) αποτυπώνει με ακρίβεια τη διάσταση των τότε προβλημάτων. Ενώ η πρωτότυπη εργασία του Βασίλη Κ. Γούναρη «Δεν Είν’ ο Περσινός Καιρός…» (ΕΙΕ, Αθήνα, 2019) αναλύει εξονυχιστικά τα προβλήματα της τότε κυβέρνησης Καποδίστρια με τους «Αλβανούς Στασιαστές» και τους «Ελληνες Κλεφταρματολούς», μεταξύ 1829 και 1831. Παρά τα προβλήματα και τις σοβαρές εσωτερικές αντιδράσεις ο Καποδίστριας μπόρεσε να αντιπαρέλθει τις πιέσεις, να αποφύγει την επιθετική διάθεση των Οθωμανών της εποχής και να οδηγήσει τη χώρα με επιτυχία στην τελική αποσαφήνιση του πρώτου τελικού τότε συνόρου της χώρας. Οι δύσκολες όμως εσωτερικές επιλογές που αντιμετώπισε του στοίχισαν τελικά τη ζωή του…