Επίσκεψη Ερντογάν: Παραδοχές και Συμπεράσματα

Η αναχώρηση από την Ελλάδα του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν επιτρέπει πλέον με νηφαλιότητα να προβεί κανείς σε έναν απολογισμό τόσο για όσα έγιναν όσο και για όσα ενδέχεται να επακολουθήσουν στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Τούτο δεν θα είναι εύκολο, καθώς ο τούρκος Πρόεδρος δεν είναι διόλου προβλέψιμος παίκτης, αλλά και επειδή η Ελλάδα, παρά τα όσα κατά καιρούς υποστηρίζουν ορισμένοι αναλυτές, εξακολουθεί να είναι βαθιά τραυματισμένη από την κρίση που διέρχεται την τελευταία 10ετία.

Αυτό το τραύμα δεν καλύπτεται απλά με βολικές γεωπολιτικές θεωρίες και εξωτερική εξισορρόπηση, όπως κάποιοι βαυκαλίζονται. Καλύπτεται πριν από όλα με εσωτερική ανάταξη, αυτό που στις διεθνείς σχέσεις αποκαλείται εσωτερική εξισορρόπηση.

Η ελληνική αδυναμία είναι επίσης αυτή που λειτουργεί αποτρεπτικά στο να παίξει ρόλο «γέφυρας» μεταξύ Τουρκίας και Δύσης. Το «πνεύμα του Ελσίνκι» έχει αποδυναμωθεί, ενώ οι υπερβολικές προσδοκίες για αναβάθμιση του γεωπολιτικού ρόλου της χώρας μας στα μάτια των Αμερικανών πρέπει να αποφεύγονται. Μία μετριοπαθής πολιτική αλλαγή στη Τουρκία θα άλλαζε τη σημερινή καχυποψία στις αμερικανικές σχέσεις, ενώ δεν πρέπει να λησμονείται ότι για τις Ηνωμένες Πολιτείες και το ΝΑΤΟ ο
ελληνοτουρκικός χώρος είναι, για τους γεωστρατηγικούς τους σχεδιασμούς, μάλλον ενιαίος.

Ο έμπειρος παρατηρητής των ελληνοτουρκικών πραγμάτων θα μπορούσε να πει ότι η επίσκεψη και η στάση που τήρησε ο κ. Ερντογάν στην Αθήνα συνιστούν μία δικαίωση των απόψεων που έχει κατά καιρούς διατυπώσει, σε ιδιωτικές συνομιλίες του, ο πρώην υπουργός Εξωτερικών Πέτρος Μολυβιάτης. Σύμφωνα με τον εμπειρότατο διπλωμάτη, οι συνθήκες είναι ακόμη ανώριμες για μία εις βάθος συζήτηση και φυσικά επίλυση των ελληνοτουρκικών διαφορών. Ο πυρήνας των τουρκικών θέσεων δεν έχει μεταβληθεί και θα ήταν αφελές να αναμένει κανείς το αντίθετο στο προσεχές μέλλον.

Σημαίνει αυτό ότι δεν πρέπει να υπάρχουν δίαυλοι επικοινωνίας; Όχι φυσικά. Οι γείτονες πρέπει να μιλούν μεταξύ τους ώστε οι δυσκολίες της καθημερινότητας να διευθετούνται πριν εξελιχθούν επί τα χείρω. Απαιτείται όμως σοβαρότητα και αποφυγή καλλιέργειας ανεδαφικών προσδοκιών ή η επίδειξη υπερβολικής αυτοπεποίθησης ότι όλα λύνονται. Απαιτείται επίσης να υπάρχει διαφάνεια. Οι διερευνητικές επαφές είναι χρήσιμες και αναλόγως χρήσιμες μπορούν να είναι οι επαφές για Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ) στο Αιγαίο, ακόμη κι αν μοιάζει δύσκολο να υπάρξουν άμεσα αποτελέσματα. Η εμπιστευτικότητα είναι απαραίτητη, αλλά όταν επιστρατεύεται για άλλους λόγους και
κυρίως για να αποκρουστούν οι… «ανεπιθύμητοι» κινδυνεύει να γίνει ύποπτη. Σε ό,τι αφορά στα εθνικά συμφέροντα, ουδείς έχει δικαίωμα να θεωρεί ότι αναμετράται με την Ιστορία. Και ο νοών, νοείτο…

Παράλληλα, πρέπει να συνυπολογιστεί ότι ο κ. Ερντογάν συνδυάζει ορισμένα στοιχεία του κεμαλικού κατεστημένου με τον πυρήνα των ισλαμικών του πεποιθήσεων. Πως εκφράζεται αυτό το ιδιόμορφο μίγμα σε ό,τι αφορά στα ελληνοτουρκικά;

Καταρχήν, ο τούρκος Πρόεδρος προέβη στη συνέντευξή του στον «Σκάι» σε μία δήλωση που πέρασε μάλλον απαρατήρητη. Έκανε ιδιαίτερη αναφορά στη σημασία της οριοθέτησης των χωρικών υδάτων και, φυσικά, στη συνέντευξη που παραχώρησε στο «Βήμα» προσέθεσε ότι στο Αιγαίο υπάρχουν και άλλα ζητήματα πέραν της οριοθέτησης των θαλασσίων ζωνών. Η θέση αυτή απηχεί ακέραια το κεμαλικό σκεπτικό και δεν θα αλλάξει.

Απαιτείται επίσης μία επισήμανση. Παρά τα όσα κατά καιρούς λέγονται, βασικό κομμάτι των διερευνητικών επαφών από την έναρξή τους είναι η συζήτηση για το εύρος της επέκτασης των ελληνικών χωρικών υδάτων. Αποτελεί άλλωστε αυτή μία προϋπόθεση ώστε να ξεκινήσουν οι διαπραγματεύσεις για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι μιλώντας με την Άγκυρα περί χωρικών υδάτων η Αθήνα «ακυρώνει» ένα μονομερές δικαίωμά της. Επί υπουργίας Ευάγγελου Βενιζέλου αυτή η μέθοδος είχε επιδιωχθεί να αλλάξει και η έμφαση να δοθεί στη συζήτηση για την υφαλοκρηπίδα και την ΑΟΖ. Ωστόσο, επί Νίκου Κοτζιά έχουμε, σύμφωνα με πληροφορίες, επιστρέψει στην παλαιά μέθοδο. Ίσως να μην μπορεί να γίνει διαφορετικά, αλλά αυτή είναι η πραγματικότητα.

Οι δε επισημάνσεις του κ. Ερντογάν περί της μειονότητας στη Θράκη εφάπτονται με τις ισλαμικές του πεποιθήσεις. Από μία άποψη, ο τούρκος Πρόεδρος βρίσκεται σε πλεονεκτικότερη θέση από τους προκατόχους του ώστε να προσεγγίσει τη μειονότητα, καθώς αξιοποιώντας το «θρησκευτικό» μανδύα μπορεί να απευθυνθεί τόσο σε τουρκογενείς όσο επίσης σε Πομάκους και Ρομά.

Το πρόβλημα στη Θράκη δεν είναι η Τουρκία αλλά η Ελλάδα. Η ελληνική Πολιτεία οφείλει να αναλάβει γενναίες πρωτοβουλίες στην περιοχή που συνυπολογίζοντας τις απόψεις της κοινωνίας της μειονότητας θα τη βοηθήσουν να θέσει τους όρους του παιχνιδιού με διαφάνεια και καθαρότητα. Όποιος δεν σεβαστεί τους όρους, θα υφίσταται της συνέπειες, αυτό πρέπει να είναι το μήνυμα που πρέπει να εκπεμφθεί προς πάσα κατεύθυνση…

Η ενίσχυση της μειονοτικής εκπαίδευσης με σοβαρά κονδύλια, η σταδιακή κατάργηση της σαρία, η εκλογή μουφτήδων από εκλεκτορικό σώμα ιμάμηδων σαφώς προσδιορισμένο, η εκκαθάριση των βακουφικών επιτροπών από «αγνώστου ταυτότητος» ακραία στοιχεία, η εγκατάλειψη παρακρατικών στρατηγικών εκπορευόμενων από πολλαπλά κέντρα συνιστούν βασικές επιλογές. Η Θράκη είναι εσωτερικό ζήτημα της Ελλάδος και ως τέτοιο πρέπει να αντιμετωπίζεται. Όταν το βλέπουμε ως ζήτημα εξωτερικής πολιτικής αμφισβητούμε μόνοι μας την κυριαρχία μας εκεί.

Σε σχέση με όσα ελέχθησαν περί Λωζάνης, η ανάγνωση της πραγματικότητας είναι πιο περίπλοκη. Σύμφωνα με αυτόπτες μάρτυρες, ακόμη και ο εξ´ απορρήτων σύμβουλος του κ. Ερντογάν, ο Ιμπραήμ Καλίν (πρόκειται για τον άνθρωπο που ανέλαβε να οριστικοποιήσει τις λεπτομέρειες της επίσκεψης,
αφικνούμενος υπό συνθήκες άκρας μυστικότητας στην Αθήνα λίγες ώρες πριν από την επίσημη ανακοίνωσή της), έμοιαζε αιφνιδιασμένος από όσα είχε πει για τη Συνθήκη ο τούρκος Πρόεδρος. Ποια ήταν όμως η στόχευση;

Ο κ. Ερντογάν δεν έκανε ουδεμία αναφορά στο κομμάτι της Συνθήκης της Λωζάνης σε ό,τι αφορά σε διευθετήσεις συνόρων. Είναι βέβαια γνωστό ότι η Αθήνα αισθάνεται πάντοτε μία «νευρικότητα» σε αυτά τα ζητήματα σε σχέση και με την Τουρκία. Το ερώτημα είναι: πράγματι θέλει επικαιροποίηση της Λωζάνης ο κ. Ερντογάν κι αν ναι, σε ποιο μέρος της; Μήπως λόγω του Κουρδικού δεν την επιθυμεί διόλου, αλλά, αντιθέτως, θα ήθελε αυτή να παραμείνει αμετάβλητη ώστε να μην επηρεαστεί η εδαφική ακεραιότητα της Συρίας και του Ιράκ; Όταν το Στέητ Ντιπάρτμεντ στηρίζει τη Συνθήκη της Λωζάνης, μήπως κατά βάθος ο κ. Ερντογάν ικανοποιείται; Ίσως αυτό να είναι κάτι που πρέπει να αναρωτηθούμε…

Ως κατακλείδα: Το μήνυμα του τούρκου Προέδρου ήταν ότι η Τουρκία δεν εποφθαλμιά την εδαφική ακεραιότητα καμίας γειτονικής χώρας. Μιλούσε φυσικά με αφορμή τα περί Λωζάνης. Είναι άγνωστο βέβαια τι πιστεύει για τη «θεωρία των γκρίζων ζωνών». Αυτά όμως άπτονται, κατά το τουρκικό σκεπτικό, μίας άλλης Συνθήκης…

Αγγελος Αλ. Αθανασόπουλος

in.gr