Καρκίνος του Παγκρέατος

Ιωάννης Πουλαντζάς
Καθηγητής-Χειρουργική Ογκολογία
Διευθυντής Χειρουργός Ιατρικού Κέντρου Αθηνών

Τι είναι το πάγκρεας;

Το πάγκρεας είναι
ένας μεγάλος αδένας που βρίσκεται μέσα στην κοιλία και πίσω από το στομάχι.
Έχει μήκος περίπου 15cm και σχήμα αποπλατυσμένου αχλαδιού. Το διογκωμένο τμήμα
του λέγεται κεφαλή, το στενότερο είναι η ουρά και το μεσαίο τμήμα ονομάζεται
σώμα. Ο αδένας αυτός έχει δύο κύριες λειτουργίες :
1. Παράγει ένα υγρό που περιέχει ένζυμα και βοηθά στην πέψη (χώνεψη) των τροφών
(εξωκρινής μοίρα).
2. Παράγει αρκετές ορμόνες (ειδικές ουσίες), στις οποίες περιλαμβάνεται και
η ινσουλίνη, που βοηθούν τον οργανισμό να αποθηκεύσει ενέργεια από τις τροφές
και να ρυθμίσει το σάκχαρο του αίματος (ενδοκρινής μοίρα).
Το υγρό με τα ένζυμα αποχετεύεται στην αρχή του εντέρου (δωδεκαδάκτυλο), ενώ
οι ορμόνες μπαίνουν στην κυκλοφορία του αίματος και διαχέονται σε όλο το σώμα.

Τι είναι ο καρκίνος του παγκρέατος;

Το σώμα αποτελείται από κύτταρα διαφόρων τύπων, τα οποία αναπτύσσονται και
πολλαπλασιάζονται ανάλογα με τις ανάγκες του οργανισμού. Ο πολλαπλασιασμός τους
ακολουθεί συγκεκριμένους κανόνες αλλά μερικές φορές κάποια κύτταρα πολλαπλασιάζονται
ανεξέλεγκτα χωρίς να χρειάζεται. Στο μέρος αυτό, όπου αναπτύσσεται επιπλέον
ιστός, προκαλείται τοπικά διόγκωση (όγκος). Οι όγκοι μπορεί να είναι καλοήθεις
ή κακοήθεις. Οι καλοήθεις όγκοι δεν είναι καρκίνοι και, όταν αφαιρεθούν, δεν
ξαναπαρουσιάζονται. Ακόμη τα κύτταρα των όγκων αυτών δεν μεταφέρονται σε άλλα
μέρη του σώματος με τα υγρά του οργανισμού ώστε να προκαλέσουν εκεί την ανάπτυξη
νέων όγκων (μεταστάσεις). Αντίθετα, οι κακοήθεις όγκοι είναι καρκίνοι, τα κύτταρά
τους είναι παθολογικά και πολλαπλασιάζονται άναρχα, προκαλώντας βλάβες στους
γύρω από τον όγκο ιστούς. Επιπλέον, τα καρκινικά κύτταρα μπορεί να περάσουν
στα υγρά του οργανισμού (π.χ., αίμα ή λέμφος) και να μεταφερθούν σε άλλα όργανα
σε διάφορα μέρη του σώματος, προκαλώντας εκεί την ανάπτυξη νέων όγκων (μεταστατικοί
όγκοι) που είναι ίδιοι με τον αρχικό όγκο από τον οποίο προήλθαν.

Ο καρκίνος του παγκρέατος, ειδικότερα, συνήθως ξεκινά από τους πόρους και τα
κύτταρα του αδένα που παράγουν το παγκρεατικό υγρό με τα ένζυμα (καρκίνος της
εξωκρινούς μοίρας ή καρκίνος του παγκρέατος) και αρκετά σπανιότερα από τα κύτταρα
του αδένα που παράγουν τις ορμόνες (καρκίνος της ενδοκρινούς μοίρας ή κακόηθες
νησιδίωμα). Ο καρκίνος της ενδοκρινούς μοίρας έχει πολύ καλύτερη πρόγνωση (δηλαδή
πιθανότητες θεραπείας και επιβίωσης) από εκείνον της εξωκρινούς μοίρας, στον
οποίο αναφερόμαστε εδώ.

Πόσο συχνός είναι ο καρκίνος του παγκρέατος και πώς προκαλείται;

Στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο πεθαίνουν από καρκίνο του παγκρέατος
18 ανά 100.000 άτομα. Η συχνότητα του είναι μικρότερη στη χώρα μας, όπως και
στη Νότια Ευρώπη, από αυτήν στη Βόρεια Ευρώπη. Η ακριβής όμως συχνότητά του
είναι δύσκολο να εκτιμηθεί, διότι δεν είναι εύκολο να τεκμηριωθούν τα υπάρχοντα
στοιχεία. Είναι σπάνιος σε άτομα κάτω των 35 ετών και η μεγαλύτερη συχνότητα
του συναντάται σε άτομα ηλικίας 60-80 ετών. Ο καρκίνος εντοπίζεται στο 60% στην
κεφαλή του παγκρέατος, στο 15-20% στο σώμα, στο 5% στην ουρά και στο 20% αναπτύσσεται
διάχυτα στο πάγκρεας. Η ακριβής αιτία που προκαλεί τον καρκίνο του παγκρέατος
είναι άγνωστη. Πολλές μελέτες δείχνουν ότι άτομα που καπνίζουν, εκτίθενται μακροχρόνια
σε ορισμένες διαλυτικές ουσίες και προϊόντα πετρελαίου, έχουν περισσότερες πιθανότητες
να αναπτύξουν καρκίνο του παγκρέατος.

Ποια είναι τα
συμπτώματα;

Παλαιότερα, ο καρκίνος του παγκρέατος θεωρούνταν ότι σε αρχικά τουλάχιστον
στάδια είναι μια «βουβή» νόσος, δηλαδή χωρίς ενοχλήσεις. Και τούτο διότι, σε
πρώϊμο στάδιο, τα συμπτώματα δεν είναι δυστυχώς χαρακτηριστικά, αλλά ασαφή.
Αρκετά συχνά, αντίστοιχα συμπτώματα παρατηρούνται και σε άλλες συνήθεις παθήσεις
του γαστρεντερικού συστήματος. Αυτή είναι η βασική αιτία που δεν αποδίδεται
ιδιαίτερη σημασία από την πλειονότητα των πασχόντων, αλλά μερικές φορές και
των ιατρών, με αποτέλεσμα όταν εμφανιστούν ενοχλήσεις, η νόσος να βρίσκεται
σε προχωρημένο στάδιο. Τα συχνότερα συμπτώματα είναι ανεξήγητη απώλεια βάρους,
ανορεξία, προοδευτικά αυξανόμενος ίκτερος (κίτρινο χρώμα του δέρματος και του
λευκού μέρους των ματιών ), αλλαγή του χρώματος των ούρων που γίνονται σαν κονιάκ
και αποχρωματισμός των κοπράνων, που γίνονται σαν στόκος. Αργότερα, όταν ο όγκος
αυξηθεί σε μέγεθος μπορεί να προστεθεί επίμονος πόνος στο πάνω μέρος της κοιλίας
και πίσω στη μέση. Όλα αυτά ή μέρος από αυτά τα συμπτώματα μπορούν να συνδυάζονται
με ναυτία, μείωση των δυνάμεων και πρόσφατη εμφάνιση διαβήτη. Πρέπει να γνωρίζετε
επίσης ότι, όλα ή μέρος από τα παραπάνω συμπτώματα με κάποιες παραλλαγές, μπορεί
να παρουσιαστούν και σε άλλες παθήσεις και όχι μόνο στον καρκίνο του παγκρέατος.
Γι΄ αυτό θα πρέπει να εκτιμώνται και να αξιολογούνται από ειδικό γιατρό, ο οποίος
θα κρίνει εάν απαιτείται να γίνουν εξετάσεις και ποιες.

Πώς γίνεται η διάγνωση;

Η εξακρίβωση της διάγνωσης του καρκίνου παγκρέατος γίνεται μόνο με βιοψία αλλά
αυτή μπορεί να γίνει μόνο κατά την εγχείρηση. Χωρίς εγχείρηση, η διάγνωση μπορεί
να γίνει με παρακέντηση του όγκου με ειδική βελόνα βιοψίας. Αυτό όμως επιτρέπεται
να γίνει μόνο σε προχωρημένες περιπτώσεις καρκίνου που δεν φαίνεται να μπορούν
να χειρουργηθούν. Σήμερα, υπάρχουν ειδικές απεικονιστικές εξετάσεις (οι οποίες
φωτογραφίζουν το πάγκρεας) που βοηθούν σημαντικά στη διάγνωση. Τέτοιες είναι
η υπερηχοτομογραφία, η αξονική τομογραφία και η μαγνητική τομογραφία. Μία πρόσφατη
εξέλιξη της τελευταίας, η μαγνητική χολαγγειοπαγκρεατογραφία προσφέρει περισσότερα
στοιχεία στη διάγνωση. Η εξέταση αυτή τείνει να αντικαταστήσει μια άλλη, την
ERCP ή παλίνδρομο χολαγγειοπαγκρεατογραφία (χρησιμοποιείται ένας εύκαμπτος σωλήνας,
το ενδοσκόπειο, που περνά από το στόμα στο στομάχι και το δωδεκαδάκτυλο) και
με την οποία επιτυγχάνεται η φωτογράφηση του χοληδόχου και παγκρεατικού πόρου.
Για καθεμία από τις παραπάνω εξετάσεις μπορείτε να ζητήσετε σχετικές πληροφορίες
από το γιατρό σας πριν τις κάνετε (πόσο διαρκεί η εξέταση, εάν είναι επώδυνη
ή εάν απαιτεί αναισθησία, πόσο σύντομα θα έχετε την απάντηση κ.λπ. ).

Ποιες δυνατότητες θεραπείας υπάρχουν;

Γενικά

Πιθανότητες θεραπείας υπάρχουν, μόνο όταν η διάγνωση γίνει σε πρώιμο στάδιο,
πριν δηλαδή επεκταθεί στους περιβάλλοντες ιστούς. Γενικά όμως, οι υπάρχουσες
μέθοδοι μπορούν να βελτιώσουν και σε πιο προχωρημένες περιπτώσεις την ποιότητα
της ζωής, αντιμετωπίζοντας τα συμπτώματα και τις επιπλοκές της νόσου. Η θεραπευτική
αγωγή στον καρκίνο του παγκρέατος περιλαμβάνει αρκετές μεθόδους, όπως τη χειρουργική,
την ακτινοθεραπεία, τη χημειοθεραπεία και τη βιολογική θεραπεία (στην οποία
ενισχύονται οι φυσιολογικές ικανότητες του οργανισμού για την καταπολέμηση της
νόσου). Η επιλογή της θεραπευτικής αγωγής εξαρτάται από τη γενική κατάσταση
του οργανισμού, τη βιολογική ηλικία και τον τύπο και την έκταση του καρκίνου
(τοπικός καρκίνος ή με μεταστάσεις ). Οι παραπάνω μέθοδοι ενδέχεται να χρησιμοποιηθούν
μεμονωμένα ή σε συνδυασμό.

Χειρουργική

Η χειρουργική είναι
η κύρια και μόνη θεραπευτική τακτική που μπορεί, έστω και σε μικρό σχετικά ποσοστό,
να προσφέρει πλήρη θεραπεία σε συνδυασμό ή όχι με χημειοθεραπεία ή ακτινοθεραπεία.
Κατά την επίσκεψή σας στο γιατρό, είναι σκόπιμο να έχετε ετοιμάσει ό,τι ερωτήσεις
έχετε για τη θεραπεία που πρόκειται να ακολουθηθεί και ακόμη να έχετε μαζί ένα
συγγενικό ή στενό φιλικό σας πρόσωπο. Η εγχείρηση, σε πρώιμο στάδιο, όταν ο
όγκος εντοπίζεται στην κεφαλή του αδένα, είναι η παγκρεατικοδωδεκαδακτυλεκτομή
(εγχείρηση Whipple). Σε αυτή περιλαμβάνεται η αφαίρεση της κεφαλής του παγκρέατος,
του δωδεκαδάκτυλου με τμήμα του λεπτού εντέρου, της χοληδόχου κύστεως και του
μεγαλύτερου τμήματος του χοληδόχου πόρου. Παλαιότερα, συναφαιρούνταν και το
ήμισυ περίπου του στομάχου -κάτι που σήμερα δεν θεωρείται σκόπιμο. Η τροποποιημένη
αυτή τεχνική λέγεται «παγκρεατικοδωδεκαδακτυλεκτομή με διατήρηση του πυλωρού
και του στομάχου». Σε πιο προχωρημένες περιπτώσεις, στις οποίες ο καρκίνος δεν
μπορεί να αφαιρεθεί πλήρως, η χειρουργική μπορεί πάλι να βοηθήσει, ιδιαίτερα
όταν έχει στενέψει ή αποφραχθεί από τον όγκο ο χοληδόχος πόρος (ίκτερος) ή και
το δωδεκαδάκτυλο (αδυναμία διατροφής από το στόμα, διότι η τροφή εμποδίζεται
να περάσει από το στομάχι στο έντερο). Σε αυτές τις περιπτώσεις, γίνεται παράκαμψη
του όγκου με τις λεγόμενες παρακαμπτήριες (by-pass) εγχειρήσεις. Η πλειονότητα
των περιπτώσεων ανήκουν σε αυτή την ομάδα και με τις by-pass εγχειρήσεις εξαφανίζεται
ο ίκτερος και εξασφαλίζεται η ελεύθερη δίοδος των τροφών στο έντερο. Εάν κατά
τη διάγνωση υπάρχουν και μεταστάσεις, όπως, π.χ., στο ήπαρ, αντί εγχείρησης
by-pass, μπορεί να ανακουφιστεί ο ασθενής από τον ίκτερο με την τοποθέτηση με
το ενδοσκόπιο παρακαμπτήριου σωλήνα στο χοληδόχο πόρο. Ακτινοθεραπεία (ή ακτινοβολία)
Οι ακτίνες που χρησιμοποιούνται παράγονται από ειδικά μηχανήματα και προκαλούν
τοπικά βλάβη στα καρκινικά κύτταρα, τα οποία σταματούν ή εμποδίζονται να πολλαπλασιάζονται.
Η μέθοδος αυτή χρησιμοποιείται μόνη ή σε συνδυασμό με τη χειρουργική ή με χημειοθεραπεία.
Όταν η ακτινοβολία εφαρμόζεται συμπληρωματικά μετά τη χειρουργική εκτομή του
όγκου, αυτή προσδοκά να καταστρέψει τα καρκινικά κύτταρα που μπορεί να παραμένουν
στην περιοχή της εγχείρησης και, όταν χρησιμοποιείται μόνη ή σε συνδυασμό με
τη χημειοθεραπεία, αποβλέπει κυρίως στην καταπολέμηση του πόνου ή άλλων προβλημάτων.
Η ακτινοθεραπεία δεν απαιτεί τη νοσηλεία σε νοσοκομείο ή κλινική, διότι διαρκεί
λίγα λεπτά της ώρας για πέντε ημέρες την εβδομάδα (τέσσερις με πέντε εβδομάδες)
και οι παρενέργειες της αγωγής αυτής είναι μικρές.

Χημειοθεραπεία

Στη χημειοθεραπεία χρησιμοποιούνται ειδικά φάρμακα που έχουν τη δυνατότητα
να καταστρέφουν καρκινικά κύτταρα και, σε αντίθεση με τη χειρουργική και την
ακτινοθεραπεία που δρουν τοπικά, επειδή τα φάρμακα δίδονται ενδοφλέβια ή από
το στόμα, επιδρούν σε όλον τον οργανισμό και ανάλογα με το είδος του φαρμάκου
ή φαρμάκων που χορηγούνται, παρουσιάζονται παρενέργειες διαφόρου βαρύτητας.
Σήμερα, υπάρχουν άλλα φάρμακα που χορηγεί ο ιατρός συμπληρωματικά, για να μειώσει
ή διορθώσει αυτές τις παρενέργειες. Η χημειοθεραπεία συνήθως απαιτεί τη νοσηλεία
του ασθενούς για λίγο, ανάλογα με τη γενική κατάσταση του οργανισμού και τα
φάρμακα που χρησιμοποιούνται. Βιολογική θεραπεία Με την αγωγή αυτή, γίνεται
προσπάθεια να ενισχυθούν οι φυσιολογικές δυνάμεις του οργανισμού για την καταπολέμηση
του καρκίνου ή για την προφύλαξη του οργανισμού από τις παρενέργειες της χημειοθεραπείας,
σε συνδυασμό με την οποία συχνά χορηγείται. Δυστυχώς, η βιολογική θεραπεία προκαλεί
η ίδια αρκετές παρενέργειες, οι οποίες συνήθως σταματούν εύκολα μετά τη διακοπή
της θεραπείας.

Ποια η προοπτική μετά τη θεραπεία;

Η πιο αποτελεσματική θεραπεία, όπως σε όλες τις περιπτώσεις καρκίνου, επιτυγχάνεται
όταν αυτός αναγνωριστεί σε πρώιμο στάδιο και τότε η χειρουργική είναι η πιο
αποτελεσματική αγωγή. Ο πόνος που αποτελεί ένα ή το πιο σοβαρό πρόβλημα σε μη
εγχειρήσιμες περιπτώσεις σε προχωρημένα στάδια, αντιμετωπίζεται με αρκετή επιτυχία
με τα σύγχρονα αναλγητικά μέσα που διατίθενται.