The Future of Truth: Η εκστατική ένωση του παράλογου και της σοφίας σε ένα βιβλίο του Βέρνερ Χέρτζογκ

Ο Βέρνερ Χέρτζογκ, ένας ζωντανός θρύλος του πολιτισμού, είναι περισσότερο γνωστός για τις παράξενες, μαγευτικές ταινίες του. Οι αφηγήσεις του παίζουν πάντα με τα όρια του χρόνου, του τόπου, της οπτικής και τις αλήθειας. Το έβδομο βιβλίο του με τίτλο The Future of Truth μένει «πιστό» σε ό,τι υπόσχεται: αψηφά τις συνηθισμένες αφηγηματικές συμβάσεις της δομή, της πορείας της αφήγησης και της διάκριση ανάμεσα σε γεγονός και φαντασία, την ίδια στιγμή που καταπιάνεται με το ίδιο το θέμα της αλήθειας.

Το βιβλίο αυτό, μικρό σε μέγεθος αλλά πυκνό σε ιδέες, συνοψίζει το βλέμμα του Βέρνερ Χέρτζογκ πάνω σβθτην αλήθεια σε μια εποχή όπου οι τεχνολογικά παραγόμενες ψευδαισθήσεις πολλαπλασιάζονται. Θα μπορούσε να διαβαστεί ως συνέχεια ή αναθεώρηση του περίφημου «Minnesota Declaration», των 12 προκλητικών του θέσεων που διατύπωσε το 1999 στο Walker Art Center της Μινεάπολης. Όπως και εκείνο το μανιφέστο, έτσι και το The Future of Truth βρίθει από αποφθεγματικές φράσεις και ανατρεπτικές παρατηρήσεις — από την αποστροφή του για το cinéma vérité, το οποίο θεωρεί πως «σκοτεινιάζει αντί να φωτίζει» την πραγματικότητα, μέχρι απροσδόκητα σχόλια όπως «θα προτιμούσα να πεθάνω παρά να φορέσω περούκα».

«Η πορεία προς την αλήθεια μας φέρνει πιο κοντά στο άρρητο και το ανέφικτο, επιτρέποντάς μας να συμμετέχουμε σε κάτι που από τη φύση του παραμένει απρόσιτο»

Οι αρχές της αλήθειας

Στον πυρήνα της σκέψης του Βέρνερ Χέρτζογκ, για την αλήθεια βρίσκονται δύο βασικές αρχές. Η πρώτη είναι πως η αναζήτηση της αλήθειας έχει μεγαλύτερη σημασία από την ίδια την ανακάλυψή της. «Η πορεία προς την αλήθεια», γράφει, «μας φέρνει πιο κοντά στο άρρητο και το ανέφικτο, επιτρέποντάς μας να συμμετέχουμε σε κάτι που από τη φύση του παραμένει απρόσιτο».

Η δεύτερη αρχή είναι ότι τα απλά, ψυχρά γεγονότα προσφέρουν μόνο μια «υπολογιστική αλήθεια» — μια στεγνή αποτύπωση του πραγματικού — ενώ η «εκστατική αλήθεια» αποκαλύπτει το βαθύτερο νόημα των πραγμάτων, αυτό που μας βοηθά να κατανοήσουμε τη ζωή.

Το «γουρούνι του Παλέρμο» είσαι εσύ

Αν το βιβλίο δεν το είχε γράψει ο Χέρτζογκ, αλλά κάποιος άλλος, πιθανότατα θα τον κατηγορούσαν για σύγχυση, ανορθόδοξη δομή και ειρωνεία προς τον αναγνώστη. Όμως το The Future of Truth λειτουργεί σαν μια βραδινή αφήγηση γύρω από τη φωτιά από έναν γοητευτικά εκκεντρικό αφηγητή. Η πιο παράδοξη και ταυτόχρονα ακαταμάχητη ιστορία είναι εκείνη του γουρουνιού του Παλέρμο: ένα ζώο που, όπως υποστηρίζει ο Χέρτζογκ, παγιδεύτηκε σε έναν αποχετευτικό αγωγό και έμεινε εκεί χρόνια, τρεφόμενο από αποφάγια. Με τον καιρό, το σώμα του πήρε το σχήμα του σωλήνα — ένα φάντασμα, «ωχρό και τρεμάμενο σαν μια μάζα από ζελέ», που δεχόταν τροφή από πάνω και απέβαλλε από κάτω.

Για τον Χέρτζογκ, η ιστορία αυτή λειτουργεί ως παραβολή για το ανθρώπινο μέλλον: για τα διαστημικά ταξίδια χωρίς επιστροφή, που θα αναγκάσουν τους ταξιδιώτες να εκφυλιστούν, να ξεχάσουν τον σκοπό τους και να καταλήξουν σε όντα χωρίς συνείδηση — σαν το «γουρούνι του Παλέρμο». Όταν ο αρθρογράφος προσπάθησε να εξακριβώσει αν αυτή η ιστορία είναι αληθινή, διαπίστωσε πως δεν υπάρχει κανένα ίχνος της. Τότε κατάλαβε το νόημα: κυνηγούσε τη «λογιστική αλήθεια», τα ψυχρά δεδομένα, ενώ το πραγματικό μάθημα ήταν αλληγορικό — ο εγκλεισμός, η στασιμότητα και η απώλεια σκοπού γεννούν τέρατα.

Αυτό το μείγμα μακάβριας φαντασίας και φιλοσοφικής διαύγειας είναι το ίδιο το ύφος του Βέρνερ Χέρτζογκ: ένα κράμα ειρωνείας και μυστικισμού.

Η επικίνδυνη «αλήθεια» των deepfakes

Το νέο στοιχείο στο βιβλίο είναι οι στοχασμοί του για τα deepfakes. Ο Βέρνερ Χέρτζογκ αναφέρεται σε μια τεχνητά παραγόμενη, ατελείωτη συνομιλία μεταξύ ψεύτικων εκδοχών του ίδιου και του Σλαβόι Ζίζεκ. Ενώ ο ίδιος έχει παραδεχτεί ότι «επινοεί» στοιχεία στα ντοκιμαντέρ του για να αποδώσει «εκστατική αλήθεια», θεωρεί ότι με την τεχνητή νοημοσύνη τα ψέματα γίνονται πιο επικίνδυνα, γιατί ο ανθρώπινος νους δεν έχει ακόμη τα μέσα να τα αναγνωρίζει. «Μάθαμε να ζούμε με το ραδιόφωνο και τη φωτογραφία», γράφει. «Πρέπει τώρα να μάθουμε να ζούμε με το διαδίκτυο».

Ο Χέρτζογκ ξεκαθαρίζει πως το The Future of Truth δεν είναι ούτε φιλοσοφικό δοκίμιο ούτε οδηγός αυτοβελτίωσης, αν και δίνει μερικές πρακτικές συμβουλές: να καλλιεργούμε την κριτική μας σκέψη, να περπατάμε περισσότερο, να διαβάζουμε ασταμάτητα. Το βιβλίο τελειώνει με ένα κεφάλαιο μόλις δύο προτάσεων, που θυμίζει ταυτόχρονα φάρσα και αίνιγμα. Και όπως ολόκληρο το έργο, αφήνει τον αναγνώστη με την αμφιβολία αν βρίσκεται μπροστά στο παράλογο, στη σοφία ή σε μια εκστατική ένωση και των δύο.

*Με πληροφορίες από: The Guardian, Κεντρική Φωτογραφία: O Βέρνερ Χέρζογκ στην ταινία του Into The Inferno