Πώς θεοποιούνται τα ερπετά; – Το συναρπαστικό ταξίδι της πνευματικής τέχνης στην Ινδία

Μια νέα έκθεση στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου παρουσιάζει το πλούσιο ταξίδι της πνευματικής τέχνης όπως αναπτύχθηκε στην Ινδία. Η εν λόγω έκθεση με τίτλο Ancient India: Living Traditions, συγκεντρώνει 189 αντικείμενα που αφηγούνται την ιστορία μιας «διαδρομής» αιώνων , αποκαλύπτοντας την εκπληκτική εξέλιξη της πνευματικής έκφρασης.

Η τέχνη στην Ινδία υπέστη βαθιά μεταμόρφωση μεταξύ του 200 π.Χ. και του 600 μ.Χ. Οι εικόνες που απεικόνιζαν θεούς, θεές, ανώτατους κήρυκες και φωτισμένες ψυχές τριών αρχαίων θρησκειών – του Ινδουισμού, του Βουδισμού και του Τζαϊνισμού – επαναπροσδιορίστηκαν από συμβολικές σε πιο αναγνωρίσιμες που προέρχονται από την ανθρώπινη μορφή.

Από ερπετά θεότητες

«Ενώ οι τρεις θρησκείες είχαν κοινές πολιτιστικές ρίζες – λατρεύοντας αρχαία πνεύματα της φύσης, όπως τα ισχυρά φίδια ή το ζωηρό παπαγαλάκι – διαπραγματεύτηκαν δραματικές αλλαγές στη θρησκευτική εικονογραφία κατά τη διάρκεια αυτής της κρίσιμης περιόδου, η οποία εξακολουθεί να έχει σύγχρονη σημασία δύο χιλιετίες μετά.

»Σήμερα δεν μπορούμε να φανταστούμε τη λατρεία των ινδουιστικών, τζαϊνικών ή βουδιστικών θεϊκών πνευμάτων ή θεοτήτων χωρίς ανθρώπινη μορφή, έτσι δεν είναι; Αυτό είναι που κάνει αυτή τη μετάβαση τόσο ενδιαφέρουσα», λέει η Δρ. Σουσμά Τζανσάρι, επιμελήτρια της έκθεσης, στο BBC.

Η έκθεση διερευνά τόσο τη συνέχεια όσο και την αλλαγή στην ιερή τέχνη της Ινδίας μέσα από πέντε ενότητες, ξεκινώντας από τα πνεύματα της φύσης, ακολουθούμενη από υποενότητες αφιερωμένες σε καθεμία από τις τρεις θρησκείες και καταλήγοντας στην εξάπλωση των θρησκειών και της τέχνης τους πέρα από αυτές.

Ο Βουδισμός

Το επίκεντρο της βουδιστικής ενότητας της έκθεσης – ένας εντυπωσιακός πίνακας από αμμόλιθο δύο όψεων που δείχνει την εξέλιξη του Βούδα – είναι ίσως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα που απεικονίζει αυτή τη μεγάλη μετάβαση.

Η μία πλευρά, σκαλισμένη περίπου το 250 μ.Χ., αποκαλύπτει τον Βούδα σε ανθρώπινη μορφή με περίπλοκα διακοσμητικά στοιχεία, ενώ στην άλλη πλευρά – σκαλισμένη νωρίτερα περίπου το 50-1 π.Χ. – αναπαρίσταται συμβολικά μέσω ενός δέντρου, ενός άδειου θρόνου και πατημασιών.

Το γλυπτό – από ένα ιερό ιερό στο Αμαραβάτι (στη νοτιοανατολική Ινδία) – ήταν κάποτε μέρος της διακοσμητικής κυκλικής βάσης μιας στούπας, ή ενός βουδιστικού μνημείου.

Ο Ινδουισμός και οι γυναίκες

Στην ενότητα του Ινδουισμού, ένα άλλο πρώιμο χάλκινο άγαλμα αντικατοπτρίζει τη σταδιακή εξέλιξη της απεικόνισης θεών.

Η φιγούρα μοιάζει με μια yakshi – ένα ισχυρό αρχέγονο πνεύμα της φύσης που μπορεί να χαρίσει τόσο «αφθονία και γονιμότητα, όσο και θάνατο και ασθένεια» – αναγνωρίσιμη από τη λουλουδένια κόμμωση, τα κοσμήματα και την ολόσωμη μορφή της. Ενσωματώνει επίσης πολλαπλά χέρια που κρατούν συγκεκριμένα ιερά αντικείμενα, τα οποία έγιναν χαρακτηριστικά του τρόπου με τον οποίο αναπαρίστανται οι ινδουιστικές γυναικείες θεότητες σε μεταγενέστερους αιώνες.

Ο Τζαϊνισμός

Στην έκθεση παρουσιάζονται επίσης συναρπαστικά δείγματα θρησκευτικής τέχνης του Τζαϊνισμού, τα οποία επικεντρώνονται σε μεγάλο βαθμό στους 24 φωτισμένους δασκάλους της που ονομάζονται tirthankaras.

Οι πρώτες τέτοιες αναπαραστάσεις βρέθηκαν σε έναν ροζ ψαμμίτη που χρονολογείται πριν από περίπου 2.000 χρόνια και άρχισαν να αναγνωρίζονται από το ιερό σύμβολο ενός ατέλειωτου κόμπου στο στήθος των δασκάλων.

Τα γλυπτά που ανατέθηκαν σε όλες αυτές τις θρησκείες κατασκευάζονταν συχνά σε κοινά εργαστήρια στην αρχαία πόλη Μαθούρα, γεγονός που εξηγεί, σύμφωνα με τους επιμελητές, γιατί υπάρχουν έντονες ομοιότητες μεταξύ τους.

Μια διαφορετική αφήγηση

Σε αντίθεση με άλλες εκθέσεις για τη Νότια Ασία, η έκθεση είναι μοναδική επειδή είναι η «πρώτη φορά» που εξετάζεται η προέλευση και των τριών θρησκευτικών καλλιτεχνικών παραδόσεων μαζί και όχι χωριστά, λέει ο Δρ Τζανσάρι.

Επιπλέον, εφιστά προσεκτικά την προσοχή στην προέλευση κάθε αντικειμένου που εκτίθεται, με σύντομες εξηγήσεις για τη διαδρομή του αντικειμένου από διάφορα χέρια, την απόκτησή του από μουσεία κ.ο.κ.

Η έκθεση αναδεικνύει ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες, όπως το γεγονός ότι πολλοί από τους δωρητές της βουδιστικής τέχνης ειδικότερα ήταν γυναίκες. Δεν απαντά όμως στο γιατί πραγματοποιήθηκε ο υλικός μετασχηματισμός της οπτικής γλώσσας.

«Αυτό παραμένει ένα ερώτημα εκατομμυρίων δολαρίων. Οι μελετητές εξακολουθούν να το συζητούν», λέει η δρ Τζανσάρι. «Αν δεν προκύψουν περισσότερα στοιχεία, δεν πρόκειται να μάθουμε. Αλλά η εξαιρετική άνθηση της παραστατικής τέχνης μας λέει ότι οι άνθρωποι πραγματικά έλαβαν την ιδέα να φανταστούν το θείο ως άνθρωπο».

Η έκθεση είναι μια πολυαισθητηριακή εμπειρία – με αρώματα, υφάσματα, ήχους της φύσης και ζωντανά χρώματα που έχουν σχεδιαστεί για να θυμίζουν την ατμόσφαιρα των ενεργών θρησκευτικών ιερών των Ινδουιστών, των Βουδιστών και των Τζαϊνιστών, ενώ αντλεί από τη συλλογή Νοτίου Ασίας του Βρετανικού Μουσείου με 37 δάνεια από ιδιώτες δανειστές και εθνικά και διεθνή μουσεία και βιβλιοθήκες στο Ηνωμένο Βασίλειο, την Ευρώπη και την Ινδία.

*Πηγή: BBC