Σεξισμός, προδοσία, ταπείνωση: Οι γυναίκες κατάσκοποι της CIA στην πυρά

Η Κριστίνα Χίλσμπεργκ εντάχθηκε στην CIA ως κατάσκοπος το 2006, ήταν μόλις 21 ετών και είχε τον ενθουσιασμό της ηλικίας της.

Η Χίλσμπεργκ πέρασε περισσότερο από μία δεκαετία στην υπηρεσίας. Ταξίδεψε μεταμφιεσμένη σε σταθμούς της CIA σε όλο τον κόσμο, συναντώντας μυστικούς πληροφοριοδότες σε καφετέριες και δωμάτια ξενοδοχείων και στρατολογώντας «στοιχεία» που θα παρείχαν μυστικά και πληροφορίες στην κυβέρνηση των ΗΠΑ.

Ήταν μια συναρπαστική, επικίνδυνη, μερικές φορές τρομακτική δουλειά και η Χίλσμπεργκ ήταν τυχερή -είχε αρκετές γυναίκες μέντορες και προϊσταμένες που μπορούσαν να τη βοηθήσουν να βγάλει τις αποστολές εις πέρας. Δεν ήταν πάντα έτσι.

Η Βιρτζίνια Χολ, μια Αμερικανίδα κατάσκοπος που οι Γερμανοί θεωρούσαν μία από τις πιο επικίνδυνες πράκτορες πληροφοριών της Αμερικής κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, αντιμετώπισε μια εντελώς διαφορετική πραγματικότητα.

Στο βιβλίο της Agents of Change: The Women Who Transformed the CIA (εκδόσεις Citadel), η Χίλσμπεργκ καταγράφει τον εκτεταμένο σεξισμό και τις ταπεινώσεις που υπέστησαν οι γυναίκες προκάτοχοί της.

Οι κατάσκοποι γένους θηλυκού απορρίπτονταν, υποτιμούνταν, και παρενοχλούνταν συστηματικά ενώ όταν πετύχαιναν, οι άνδρες συνάδελφοί τους τις ρωτούσαν ευθέως με ποιους κοιμήθηκαν για να πετύχουν αυτό που ήθελαν.

Μία γυναίκα – η οποία ξεκίνησε ως γραμματέας τη δεκαετία του 1990 προτού γίνει πράκτορας στη Δυτική Αφρική και τη Λατινική Αφρική – εξομολογείται στο βιβλίο ότι ένας ανώτερος άνδρας υπάλληλος της υπηρεσίας της έπιανε τα στήθη φωνάζοντας «honk!» όταν περνούσε δίπλα του στο διάδρομο.

Το τμήμα Ανθρώπινου Δυναμικού την απέτρεψε από το να υποβάλει επίσημη καταγγελία. «Α, είναι τόσο κοντά στη συνταξιοδότηση», της είπε η εκπρόσωπος του HR – ναι, ήταν γυναίκα – πριν προσθέσει: «Δεν θέλεις να είσαι αυτό το κορίτσι».

Παρά τις απειλές, τις απογοητεύσεις και τους εξευτελισμούς που αντιμετώπιζαν αυτές οι γυναίκες, συνέχισαν, συχνά διακινδυνεύοντας τη ζωή τους για τη χώρα τους.

«Πράγματι», γράφει η Χίλσμπεργκ, «καθ’ όλη τη διάρκεια της καριέρας μου στην Υπηρεσία, ήμουν περιτριγυρισμένη από εξαιρετικά έξυπνες και ικανές γυναίκες… Κάποια στιγμή θέλησα να μάθω τις ιστορίες τους: Ποιες ήταν και γιατί εντάχθηκαν στην CIA; Και πώς ήταν να είσαι γυναίκα στην Υπηρεσία τις δεκαετίες που προηγήθηκαν της δικής μου;»

Από τη Μάτα Χάρι στην CIA

Το όνομα Μάτα Χάρι (στα ινδονησιακά «ήλιος») ήταν ψευδώνυμο της Ολλανδής Μαργαρίτα Ζέλε που υπήρξε σπουδαία χορεύτρια ινδικών χορών, εταίρα, αλλά και φημισμένη κατάσκοπος στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο

Γυναίκες κατάσκοποι υπήρχαν από πάντα, πολύ πριν την ίδρυση της Κεντρικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (Central Intelligence Agency – CIA) των ΗΠΑ που είναι και η κύρια κρατική υπηρεσία συλλογής, επεξεργασίας και ανάλυσης πληροφοριών εκτός της επικράτειας των Ηνωμένων Πολιτειών και η τρίτη σημαντικότερη υπηρεσία του είδους της στον κόσμο με το μεγαλύτερο υφιστάμενο δίκτυο συλλογής πληροφοριών.

Η πρώην χορεύτρια Μάτα Χάρι, η πιο διαβόητη από όλες, σαγήνευε διπλωμάτες και στρατιωτικούς αξιωματικούς για να αποσπάσει τα μυστικά τους κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο σημειώνει η New York Post.

Στη βρετανική SOE υπηρετούσε και η Βιολέτ Ζάμπο, η οποία συμμετείχε σε δύο επιχειρήσεις το 1944 στις γαλλικές πόλεις Ρουέν και Λιμόζ. Κίνητρο της δράσης της ήταν, κατά μεγάλη πιθανότητα, ο θάνατος του άντρα της, ο οποίος πολεμούσε στο πλευρό των Γάλλων εναντίον του Αξονα. Η Ζάμπο συνελήφθη από τους ναζί και εκτελέστηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Ράβενσμπρουκ

Η Βιολέτ Zαμπό – πράκτορας της Special Operations Executive (SOE) για το Ηνωμένο Βασίλειο – ξεκίνησε αρκετές τολμηρές αποστολές στην Κατεχόμενη Γαλλία, προτού συλληφθεί και εκτελεστεί από τους Ναζί κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Οι Γερμανοί θεωρούσαν στην πραγματικότητα μια άλλη γυναίκα, την Αμερικανίδα Βιρτζίνια Χολ, «την πιο επικίνδυνη από όλους τους Συμμαχικούς κατασκόπους».

Η Χολ, αρθρογράφος της New York Post, εργάστηκε για τις κυβερνήσεις της Γαλλίας, της Βρετανίας και των ΗΠΑ, στρατολογώντας μαχητές της αντίστασης, προμηθεύοντας όπλα, οργανώνοντας αποδράσεις από φυλακές, και ανατινάζοντας ακόμα και γέφυρες.

Γεννημένη το 1906 στη Βαλτιμόρη η Βιρτζίνια Χολ εργαζόταν για την βρετανική Υπηρεσία Ειδικών Αποστολών του Ουίνστον Τσόρτσιλ– πρόδρομο της MI6- και κινείτο στη διάρκεια του Πολέμου μεταξύ Λονδίνου και της κατεχόμενης Γαλλίας, προκαλώντας μεγάλες καταστροφές πίσω από τις εχθρικές γραμμές

Όταν ιδρύθηκε η CIA το 1947, η υπηρεσία στρατολόγησε τη Χολ – «την πιο διακεκριμένη γυναίκα κατάσκοπο στην ιστορία», σύμφωνα με τη Χίλσμπεργκ – και στη συνέχεια τη αντιμετώπισε σαν μια απλή γραμματέα.

«Περιορίστηκε σε ένα γραφείο στα κεντρικά γραφεία για 15 χρόνια», γράφει η Χίλσμπεργκ, «όπου φέρεται να αντιμετώπισε διακρίσεις ως γυναίκα – δεν είχε κάποια προαγωγή ή άλλες ευκαιρίες καριέρας και λογοδοτούσε σε διευθυντές με πολύ λιγότερη εμπειρία σε επιχειρήσεις πληροφοριών».

Σεξισμός, ένα κοινό μυστικό

Η CIA συνειδητοποίησε ότι είχε πρόβλημα με τις γυναίκες ήδη από το 1953. Τότε ο τότε Διευθυντής της Κεντρικής Υπηρεσίας Πληροφοριών, Άλεν Ντάλες, ανέθεσε μια έκθεση για να διερευνήσει τις ανισότητες στις αμοιβές και τις θέσεις μεταξύ ανδρών και γυναικών στην οργάνωση.

Το λεγόμενο Petticoat Panel αποκάλυψε ορισμένα ενοχλητικά μοτίβα και στοιχεία. Οι γυναίκες υπάλληλοι της CIA έβγαζαν, κατά μέσο όρο, περίπου τα μισά χρήματα από τους άνδρες. Επιπλέον, όπως σημειώνει η Χίλσμπεργκ «ούτε μία γυναίκα δεν κατείχε ανώτερη διευθυντική θέση ή θέση υψηλότερη από αυτή του επικεφαλής τμήματος. Και μόνο το 7% των επικεφαλής τμημάτων ήταν γυναίκες».

Ο Άλεν Ντάλες ήταν ο πρώτος πολιτικός διευθυντής της κεντρικής υπηρεσίας πληροφοριών (DCI) και ο μακροβιότερος διευθυντής της μέχρι σήμερα. Ως επικεφαλής της Κεντρικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (CIA) κατά τη διάρκεια του πρώιμου Ψυχρού Πολέμου, επέβλεψε το πραξικόπημα του Ιράν του 1953, το πραξικόπημα της Γουατεμάλας το 1954, το πρόγραμμα αεροσκαφών Lockheed U-2, το πρόγραμμα ελέγχου του νου Project MKUltra και την Εισβολή στον Κόλπο των Χοίρων. Απολύθηκε από τον Τζον Φ. Κέννεντυ μετά το τελευταίο φιάσκο

«Παρά τις σοκαριστικές αποκαλύψεις, η Υπηρεσία δεν προχώρησε στην εφαρμογή νέων πολιτικών για να διορθώσει την πορεία, και θα χρειαζόταν δεκαετίες (και περισσότερες δεκαετίες μετά από αυτό) για να δει οποιαδήποτε πραγματική αλλαγή», προσθέτει.

Η Χίλσμπεργκ πήρε συνεντεύξεις από αρκετές πρώην και νυν γυναίκες πράκτορες της CIA, και το Agents of Change αναδεικνύει περίπου δώδεκα από αυτές.

Προδοσία, Playboy και αποκεφαλισμένο κεφάλι

Η Λούσι Κερκ εντάχθηκε στην Υπηρεσία πρώτη, το 1967. Ήταν μία από τις μόλις εννέα γυναίκες σε μια τάξη 90 ατόμων στην εκπαιδευτική εγκατάσταση της CIA, τη Φάρμα.

Ενώ οι άνδρες έπαιζαν μπιλιάρδο και έπιναν μπύρα, αυτή και οι άλλες γυναίκες του προγράμματός της περνούσαν όλο τους τον χρόνο μελετώντας. Κατά την πρώτη της εικονική συνάντηση με τον μέντορά της, οι άνδρες συμμαθητές της προσπάθησαν να τη σαμποτάρουν καλύπτοντας τους τοίχους του δωματίου με φωτογραφίες από το Playboy.

Μετά το μάθημά της, η Κερκ στάλθηκε στην Κίνα – στο αποκορύφωμα της Πολιτιστικής Επανάστασης που ξεκίνησε το 1966 από τον Μάο Τσετούνγκ και διήρκεσε μέχρι το θάνατό του το 1976. Αλλά μόλις παντρεύτηκε έναν συνάδελφο πράκτορα της CIA το 1969, η υπηρεσία σταμάτησε να της δίνει ευκαιρίες, ενώ ο σύζυγός της συνέχιζε να παίρνει θέσεις στο εξωτερικό.

«Η προσδοκία ήταν ότι απλώς θα ακολουθούσε τον σύζυγό της στην ανάθεσή του», γράφει η Χίλσμπεργκ. Ο σύζυγός της είπε ότι μπέρδεψε τις δύο ταυτότητές του και είχε σχέση με μία από τις πράκτορές του, η οποία τελικά έμεινε έγκυος.

«Όλοι ξέραμε ότι συνέβαινε», είπε ένας από τους συναδέλφους τους στην συντετριμμένη Κερκ. Μετά το διαζύγιό τους, η Κερκ εξακολουθούσε να έχει πρόβλημα να βρει θέση ως πράκτορας. «Λούσι, θα περάσεις όλο σου τον χρόνο στα ψώνια», της είπε ο επικεφαλής του σταθμού της Νέας Υόρκης όταν ρώτησε για εργασία εκεί. «Πραγματικά δεν νομίζω ότι μπορείς να μιλήσεις με σημαντικούς άνδρες».

Η Μάρθα «Μάρτι» Πίτερσον δεν είχε απαραίτητα σκοπό να γίνει κατάσκοπος. Η Πίτερσον είχε παντρευτεί έναν πράκτορα της CIA και πήγε μαζί του στο Λάος, όπου η CIA είχε ξεκινήσει έναν μυστικό πόλεμο εναντίον των κομμουνιστών της χώρας. Το ελικόπτερο του συζύγου της καταρρίφθηκε και ο ίδιος πέθανε, αφήνοντας την Πίτερσον απαρηγόρητη και χωρίς να ξέρει τι να κάνει. Ένας φίλος της πρότεινε να κάνει αίτηση για την CIA. Η Πίτερσον έγινε δεκτή και στάλθηκε για αποστολή στη Μόσχα -αργότερα έγραψε για τις εμπειρίες της στο δικό της βιβλίο, Widow Spy.

Εκεί, δημιούργησε μια περσόνα ως κάλυψη, την Πάρτι Μάρτι. Η Μάρτι ήταν μια διασκεδαστική ανύπαντρη κυρία στη Ρωσία, η οποία – ενδιάμεσα στην ρίψη πακέτων σε κινούμενα αυτοκίνητα και στην ανάκτηση χαρτοκιβωτίων τσιγάρων γεμάτων με μυστικά μηνύματα – περνούσε τα Σαββατοκύριακα κάνοντας πεζοπορία με τις φίλες της και εκδρομές για σκι.

Η Πίτερσον/Μάρτι ξεκίνησε επίσης μια σχέση με έναν παντρεμένο επικοινωνιολόγο της πρεσβείας τον οποίο και αργότερα παντρεύτηκε. Έγινε μία από τις πιο αποτελεσματικές πράκτορες, η κύρια σύνδεση μεταξύ των Αμερικανών και της πιο σημαντικής τους επαφής.

Ήταν συναρπαστικό, αλλά επικίνδυνο. Προδόθηκε από έναν διπλό πράκτορα και συνελήφθη από την KGB, φυλακίστηκε και εκδιώχθηκε από τη χώρα. Αργότερα, ο άνδρας προϊστάμενός της στο σταθμό την εγκατέλειψε, ρίχνοντας όλη την ευθύνη σε εκείνη. Η Πίτερσον δεν ήταν εξαίρεση.

H βετεράνος της CIA και συγγραφέας του βιβλίου Agents of Change

Πολλές άλλες γυναίκες διακινδύνευσαν τη ζωή τους στην υπηρεσία των ΗΠΑ. Υπήρχε η Κάθλιν (η οποία δεν έδωσε το μικρό της όνομα), μια Κορεατο-Αμερικανίδα, της οποίας η πηγή «της έφερε το κομμένο κεφάλι ενός τρομοκράτη στο πορτμπαγκάζ του αυτοκινήτου του», γράφει η Χίλσμπεργκ.

Υπήρχε η Μέρι, μια Λιβανέζο-Αμερικανίδα μετανάστρια που διέφυγε από βομβιστική επίθεση και έπρεπε να φύγει κρυφά από τη Μέση Ανατολή με τα παιδιά της αφού απειλήθηκαν οι ζωές τους. Υπήρχε η Ντόρι, μία από τις λίγες μαύρες πράκτορες, η οποία ξεκίνησε στην CIA ως 19χρονη γραμματέα και βρέθηκε να διευθύνει έναν ολόκληρο σταθμό μετά από ένα πραξικόπημα στη Δυτική Αφρική.

Η επόμενη CIA

Η Χίλσμπεργκ υποστηρίζει ότι η CIA χρειάζεται γυναίκες – και μειονότητες – για να κάνει αποτελεσματικά τη δουλειά της. Και λέει ότι η υπηρεσία άργησε να αναγνωρίσει αυτή την πραγματικότητα.

Όμως αυτό αλλάζει. Το 2023, το Κογκρέσο ψήφισε τον Νόμο Εξουσιοδότησης Πληροφοριών, απαιτώντας από την CIA να θεσπίσει τρόπους αναφοράς σεξουαλικής παρενόχλησης και επίθεσης με κοινοβουλευτική εποπτεία.

Οι γυναίκες στην Υπηρεσία, ειδικά οι αξιωματικοί υποθέσεων, λειτουργούν σε ένα περιβάλλον όπου οι άνδρες κατείχαν επί μακρόν την εξουσία, αλλά οι παλίρροιες επιτέλους αλλάζουν» σημειώνει η Χίλσμπεργκ.