Γιατί ο Δαβίδ του Μιχαήλ Άγγελου είναι ο «σταθμός» της γλυπτικής;

Το να αποκαλέσει κανείς το γλυπτό Δαβίδ «εμβληματικό» σημαίνει ότι το υποτιμά. Ο Μιχαήλ Άγγελος, ο δημιουργός του, έφτιαξε αναμφίβολα το πιο διάσημο γλυπτό στον κόσμο – και, με ύψος σχεδόν 5,17 μέτρα και βάρος πάνω από έξι τόνους, είναι αδύνατο να αγνοηθεί.

Κατασκευασμένο από λευκό μάρμαρο Καράρα και απεικονίζοντας το θέμα του εντελώς γυμνό, ο Δαβίδ (1501-1504) αποτέλεσε το αποκορύφωμα της Φλωρεντινής Αναγέννησης, πρότυπο της αναβίωσης του κλασικισμού που σηματοδότησε την έξοδο της Ευρώπης από τη μεσαιωνική περίοδο.

«Δεν μπορεί να αμφισβητηθεί ότι το έργο αυτό υπερέχει όλων των άλλων αγαλμάτων, σύγχρονα ή αρχαία, ελληνικά ή λατινικά», θα έγραφε αργότερα ο Τζόρτζιο Βαζάρι στο βιβλίο του «Οι ζωές των καλλιτεχνών», που δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1550, «Κανένα άλλο έργο τέχνης δεν είναι ισάξιο με αυτό από οποιαδήποτε άποψη».

Πράγματι, η επιδοκιμασία που γνώρισε κατά τα αποκαλυπτήριά του ήταν τέτοια που όταν μια επιτροπή καλλιτεχνών συζήτησε πού ακριβώς θα έπρεπε να τοποθετηθεί ο Δαβίδ, με τον ζηλόφθονο Λεονάρντο Ντα Βίντσι να προτείνει μια απομακρυσμένη τοποθεσία. Αντ’ αυτού, το έργο πήρε την τιμητική του θέση μπροστά από το Παλάτσο Βέκιο, την έδρα της εξουσίας της Φλωρεντίας, στην Πιάτσα ντελλα Σινιορία (αν και αρχικά προοριζόταν για την οροφή του καθεδρικού ναού της πόλης, του Ντουόμο).

Η μορφή του Δαβίδ είχε ήδη αποτελέσει θέμα για άλλους Φλωρεντινούς καλλιτέχνες χρόνια πριν από τον Μιχαήλ Άγγελο. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1440, για παράδειγμα, ο Ντονατέλλο φιλοτέχνησε μια χάλκινη εκδοχή του βιβλικού ήρωα (επίσης γυμνού), απεικονίζοντάς τον σε μια μάλλον ατημέλητη πόζα με το ένα χέρι στο γοφό του και το άλλο να κρατάει ένα σπαθί καθώς πατάει πάνω στο κομμένο κεφάλι του Γολιάθ.

Ο Δαβίδ, λοιπόν, ήταν κάτι σαν αστικό σύμβολο, αλλά η ταύτιση της Φλωρεντίας μαζί του εντάθηκε όταν ο βασιλιάς της Γαλλίας Κάρολος Η’ εισέβαλε στην Ιταλία το 1494. Η κυρίαρχη οικογένεια των Μεντίτσι της Φλωρεντίας, που κατηγορήθηκε ότι έθεσε σε κίνδυνο την ανεξαρτησία της πόλης από τους Γάλλους, εκδιώχθηκε, και ακολούθησε η εγκαθίδρυση μιας νέας δημοκρατίας (η οποία ξεκίνησε άδοξα με τη διετή βασιλεία του θεοκρατικού Δομινικανού μοναχού Τζιρόλαμο Σαβοναρόλα). Αντιμέτωπη με αντιπάλους, μεταξύ των οποίων και οι Μεδίκοι που σχεδίαζαν την επιστροφή τους στην εξουσία, η Φλωρεντία αγκάλιασε τον Δαβίδ ως ενσάρκωση της ηρωικής αντίστασης, οδηγώντας τελικά στη δημιουργία του αριστουργήματος του Μιχαήλ Άγγελου.

Τεχνικά, ο Μιχαήλ Άγγελος αναλάμβανε μια παραγγελία που βρισκόταν σε εξέλιξη εδώ και δεκαετίες. Η Όπερα της Σάντα Μαρία ντελ Φιόρε, ο οργανισμός που ήταν επιφορτισμένος με την κατασκευή και συντήρηση του Ντουόμο, είχε αρχικά αναθέσει την επιχορήγηση στον προστατευόμενο του Ντονατέλο, Αγκοστίνο ντι Ντούτσιο, το 1463. Θεωρήθηκε ότι ο Δαβίδ θα σκαλιζόταν από πολλαπλά κομμάτια μαρμάρου, αλλά όταν ο Αγκοστίνο πήγε στο λατομείο της Καράρα για να επιλέξει το υλικό, επέλεξε ένα μόνο, τεράστιο μπλοκ από μπιάνκο ορντινάριο, μια κατώτερη ποιότητα πετρώματος που τελικά θα αποδεικνυόταν προβληματική. Ο Αγκοστίνο σχεδίασε τον κορμό, τα πόδια και τα πόδια του Δαβίδ πριν εγκαταλείψει το έργο μετά το θάνατο του δασκάλου του το 1466.

Δέκα χρόνια αργότερα, ένας άλλος μαθητής του Ντονατέλλο, ο Αντόνιο Ροσελίνο, προσλήφθηκε για να συνεχίσει την προσπάθεια, αλλά αποσύρθηκε αμέσως από τη σύμβαση, επικαλούμενος την κακή ποιότητα της πέτρας. Το μπλοκ, το οποίο έγινε γνωστό ως Il Gigante (Ο Γίγαντας), βρισκόταν στην ύπαιθρο στο πλάι του στην αυλή του Ντουόμο για 25 χρόνια πριν ο Μιχαήλ Άγγελος εισέλθει στο προσκήνιο το 1500.

Η Όπερα είχε ήδη σηκώσει όρθιο το Il Gigante και είχε χτίσει μια σκαλωσιά γύρω του όταν ο Μιχαήλ Άγγελος άρχισε να το σκαλίζει στις 13 Σεπτεμβρίου 1501. Δούλευε κρυφά στην αυλή, εκτεθειμένος στα στοιχεία της φύσης, αποδεικνύοντας το ταλέντο του να εργάζεται κάτω από δύσκολες συνθήκες που θα μυθοποιούνταν με το έργο του στην οροφή της Σιστίνα.

Μόλις ο Μιχαήλ Άγγελος τελείωσε, κατέστη σαφές ότι δεν υπήρχε τρόπος να ανυψωθεί το γλυπτό στην κορυφή του Ντουόμο, όπως είχε προγραμματιστεί, και συγκλήθηκε η προαναφερθείσα επιτροπή για να καθορίσει μια κατάλληλη εναλλακτική τοποθεσία. Μεταξύ των προτάσεων ήταν ένα σημείο μπροστά από τον καθεδρικό ναό, το οποίο υποστήριξε ο Σάντρο Μποτιτσέλι.

Άλλοι πίστευαν ότι, λόγω των ατελειών του μαρμάρου, θα έπρεπε να τοποθετηθεί κάτω από τη στέγη της Λότζια ντει Λάντζι στην Πιάτσα ντελλα Σινιορία για να προστατεύεται από τη βροχή. Η επιτροπή αποφάσισε τελικά να τοποθετήσει τον Δαβίδ μπροστά από το Παλάτσο Βέκιο, όπου θα λειτουργούσε ως τοτέμ πρόκλησης απέναντι στους εχθρούς της Φλωρεντίας.

Συσκευασμένος σε ένα ξύλινο κιβώτιο, ο Δαβίδ μεταφέρθηκε περίπου 800 μέτρα από τον καθεδρικό ναό στην Πιάτσα ντελλα Σινιορία τον Ιούνιο του 1504. Χρειάστηκαν 40 άντρες πάνω από τέσσερις ημέρες για να κυλήσουν το γλυπτό κατά μήκος λαδωμένων κορμών στον τελικό προορισμό του. Ο Μιχαήλ Άγγελος συνέχισε να προσθέτει τελικές πινελιές στο άγαλμα όταν αυτό εγκαταστάθηκε, και αργότερα τοποθετήθηκε φύλλο χρυσού σε μέρη της φιγούρας, μια ξεχασμένη από καιρό προσθήκη – καθώς  φθείρεται με την πάροδο του χρόνου.

Η απόδοση του Δαβίδ από τον Μιχαήλ Άγγελο δεν έμοιαζε με καμία προηγούμενη επανάληψη. Ενώ συνήθως το θέμα παρουσιαζόταν σε θρίαμβο πάνω από τον ηττημένο εχθρό του, ο Μιχαήλ Άγγελος επέλεξε τη στιγμή πριν από την αναμέτρηση. Ο Δαβίδ παρουσιάζεται με το ένα χέρι υψωμένο, κρατώντας μια σφεντόνα περασμένη στον ώμο του, ενώ το άλλο χέρι κρέμεται στο πλάι του, σφίγγοντας την πέτρα που σύντομα θα άφηνε να πετάξει. Το σώμα του είναι χαλαρό αλλά και συσπειρωμένο για δράση, η όψη του επιφυλακτική και σε εγρήγορση καθώς τα μάτια του μετράνε το στόχο του με ένα διαπεραστικό βλέμμα. Τα χέρια του είναι τεράστια, παραπέμποντας σε τεράστιες μπαταρίες έτοιμες να αποφορτίσουν τη θανατηφόρα ενέργειά τους. Η δύναμη και η λεπτότητα με την οποία ο Μιχαήλ Άγγελος μεταφέρει την εγγενή ένταση του Δαβίδ μέσω της μυϊκής μάζας και της έκφρασης του προσώπου είναι πράγματι απαράμιλλη, όπως δήλωσε ο Βασάρι, από οποιοδήποτε έργο πριν ή μετά.

Μετά την ανακάλυψη ρωγμών στο αριστερό πόδι του αγάλματος, το άγαλμα μεταφέρθηκε στην Πινακοθήκη της Ακαδημίας της Φλωρεντίας κατά τη δεκαετία του 1870. Το 1882 μεταφέρθηκε και πάλι σε μια ειδικά κατασκευασμένη εσοχή εντός της Ακαδημίας, όπου βρίσκεται κάτω από έναν θολωτό φεγγίτη. Το 1910 ένα αντίγραφο τοποθετήθηκε στην προηγούμενη θέση του αγάλματος στην Piazza della Signoria.

Με την πάροδο των χρόνων, ο Δαβίδ έχει προσελκύσει εκατομμύρια επισκέπτες και σε μια περίπτωση, το 1991, την ανεπιθύμητη προσοχή ενός διαταραγμένου καλλιτέχνη ονόματι Πιέρο Κανάτα, ο οποίος επιτέθηκε στο γλυπτό με ένα σφυρί, σπάζοντας το δεύτερο δάχτυλο του αριστερού ποδιού. Συνελήφθη, μαζί με τους τουρίστες που προσπαθούσαν να το σκάσουν με τα κομμάτια. Όμως, οι επισκευές που έγιναν με επιτυχία στον Δαβίδ, ανανέωσαν το ρόλο του ως μαρτυρία των ανθρώπινων επιτευγμάτων.

*Πηγή: Art News