Πώς ο Σίγκμουντ Φρόυντ προσπάθησε «να σπάσει και να ξαναφτιάξει» την αρραβωνιαστικιά του

Όταν ο Σίγκμουντ Φρόυντ και η αρραβωνιαστικιά του Μάρθα Μπερνέζ ήταν χώρια, όπως συνέβη στο μεγαλύτερο μέρος των τεσσεράμισι χρόνων του αρραβώνα τους, αλληλογραφούσαν με ρυθμό που θα έβαζε σε δύσκολη θέση οποιονδήποτε επιστολογράφο.

Μέχρι πρόσφατα, ωστόσο, το κοινό είχε δει μόνο μια κάποια επιλογή από τις επιστολές αρραβώνων του Φρόυντ, που είχαν επεξεργαστεί με επιμέλεια από τους κληρονόμους του με στόχο να διαμορφώσουν «ένα συγκεκριμένο πορτρέτο του ανθρώπου» – ένα πορτρέτο, δηλαδή, ενός σταθερά στοργικού αρραβωνιαστικού, μερικές φορές κακοδιάθετου, αλλά σταδιακά οδηγούμενου από τη δύναμη της αγάπης του σε μεγαλύτερη αυτοκυριαρχία.

Έλα όμως που τα πράγματα ήταν αλλιώς

Το πλήρες αρχείο επιτρέπει την εξαγωγή ορισμένων λιγότερο κολακευτικών συμπερασμάτων. Διαβάζοντας τις επιστολές, ακόμη και ο συμπαθής βιογράφος του Φρόθντ, ο Έρνεστ Τζόουνς, παρατήρησε εμπιστευτικά σε έναν φίλο του: «Η Μάρθα βγαίνει άριστη από τις επιστολές, αλλά ο Φρόυντ ήταν πολύ νευρωτικός!».

Ο Τζόουνς μπορούσε να δει ότι η κατάσταση του αρραβώνα είχε αναδείξει έναν παιδισμό στον Φρόυντ που πρέπει να υπήρχε από την αρχή- και μερικές από τις πιο παράξενες συμπεριφορές του, τις οποίες ο Τζόουνς σημείωνε αλλά προσπερνούσε όσο το δυνατόν γρηγορότερα, είχαν γιγαντωθεί.

Photo: Wikimedia Commons

Μπέρδεμα, μεγάλο μπέρδεμα

Στις Brautbriefe (επιστολές αρραβώνων), βλέπουμε ότι ο Φρόυντ αντιμετώπιζε ήδη ένα πρόβλημα που μια μέρα θα το απέδιδε σε όλους τους άνδρες: μια αδυναμία, που διατηρήθηκε από την πρώιμη, παιδική ηλικία, να συμβιβάσει τη γυναικεία σεξουαλικότητα με τη μητρική αγνότητα και αφοσίωση.

Η μνηστή του έπρεπε να φτάσει άθικτη, υποταγμένη και σεξουαλικά αδαής, αλλά και να ανταποδώσει έναν πόθο που ήλπιζε ότι θα ξεπερνούσε το μήνα του μέλιτος. Ωστόσο, αναμενόταν επίσης να τον κανακέψει ως τον παραχαϊδεμένο γιο της. Αυτός ο ρόλος, κατά την εκτίμηση του Φρόυντ, ήταν η ύψιστη αποστολή της γυναίκας.

Όπως θα το έθετε το 1933, «ακόμη και ένας γάμος δεν καθίσταται ασφαλής έως ότου η σύζυγος καταφέρει να κάνει τον άντρα της και παιδί της και να της συμπεριφέρεται ως μητέρα».

Στο ίδιο πνεύμα, ο Φρόυντ υπενθύμιζε με θλίψη στην αρραβωνιαστικιά του ότι η ιδανική ευτυχία τους δεν θα μπορούσε να διαρκέσει για πολύ, γιατί «σύντομα εμφανίζονται επικίνδυνοι αντίπαλοι: Το νοικοκυριό και το παιδικό δωμάτιο». Φοβόταν ότι τα καθημερινά συζυγικά καθήκοντα της Μάρθας, με ή χωρίς παιδιά κάτω από τα πόδια, θα του στερούσαν την πλήρη προσοχή της.

Δείτε το βίντεο

Παράδειγμα αποστροφής προς τον ερωτισμό

Επειδή ο Φρόυντ ενδιαφερόταν να προστατεύσει την αρραβωνιαστικιά του από τη σεξουαλική γνώση, θεωρούσε ότι έπρεπε να αποτελεί παράδειγμα αποστροφής προς τον ερωτισμό, κάτι που θα απέδιδε αργότερα στις παρθένες γενικά.

Οι Brautbriefe, ωστόσο, μας δείχνουν μια πολύ διαφορετική Μάρθα – μια κοκέτα που επέτρεψε στον εαυτό της να φιληθεί από άλλον άνδρα αφού δεσμεύτηκε στον Φρόυντ και που απολάμβανε την ευχαρίστηση να διεγείρει την επιθυμία του αγαπημένου της. Σε ένα γράμμα, για παράδειγμα, αφηγείται ένα όνειρο στο οποίο οι δυο τους κρατούσαν τα χέρια τους, κοιτούσαν ο ένας τα μάτια του άλλου και στη συνέχεια «έκαναν κάτι περισσότερο, αλλά δεν λέω τι». Σημειώστε, επίσης, ότι αυτά τα ερωτικά πειράγματα ήρθαν λιγότερο από δύο εβδομάδες μετά την έναρξη του μυστικού αρραβώνα τους.

Photo: Wikimedia Commons

Ο δυστυχής αρραβωνιαστικός

Όταν δεν παραπονιόταν για τις τωρινές του ασθένειες και τη μελλοντική του παραμέληση, ο δυστυχής αρραβωνιαστικός δίδασκε στην αγαπημένη του πώς να γίνει μία σεβαστή σύντροφος. Της ξεκαθάρισε ότι θα έπρεπε να αλλάξει κάποιους από τους τρόπους της, και όσο πιο γρήγορα τόσο το καλύτερο. Ακριβώς τα πιο αξιοθαύμαστα προσόντα της Μάρθας -η χωρίς αυτοσυνειδησία ειλικρίνεια και ο αυθορμητισμός, η έμπιστη φύση, η απαλλαγή από ταξικές προκαταλήψεις, η αφοσίωση στην οικογένειά της και στις αξίες της- του έκαναν εντύπωση και θεωρούσε ότι χρειάζονταν αναθεώρηση. Έτσι, την επέπληξε επειδή είχε σηκώσει δημόσια μια κάλτσα- της απαγόρευσε να κάνει πατινάζ στον πάγο αν υπήρχε άλλος άνδρας και απαίτησε να διακόψει τις σχέσεις της με μια καλή φίλη που είχε μείνει έγκυος πριν παντρευτεί.

Παρά τα σιροπιαστά αποσπάσματα στα Brautbriefe του, ο Σίγκμουντ ήθελε η Μάρθα να θυμάται ότι η ίδια δεν ήταν τίποτα το ιδιαίτερο. Μόλις εννέα εβδομάδες μετά τον αρραβώνα, για παράδειγμα, την ενημέρωσε ότι η εμφάνισή της δεν ήταν καθόλου ασυνήθιστη. Τονίζοντας αντ’ αυτού τις νηφάλιες αρετές της, ο Φρόυντ προφανώς προσπαθούσε να την αποθαρρύνει από το να φλερτάρει με άλλους άνδρες.

Και κατά καιρούς την πείραζε συγκαταβατικά για την έλλειψη εμπειρίας της και την αδυναμία της να συνεργαστεί στο έργο του. Αφού προσπάθησε να τον βοηθήσει σε ένα μεταφραστικό έργο, έγραψε: «Δεν είμαι τίποτα λιγότερο από ενθουσιασμένος από την ανικανότητα της μικρής μου γυναίκας».

Photo: Wikimedia Commons

Αυτός που θέτει τους κανόνες 

Ο αρραβώνας του ζευγαριού δεν περιλάμβανε περίοδο ρομαντικής συντροφικότητας πριν ο νέος «αφέντης» της Μάρθας αρχίσει να θέτει τους κανόνες. Ενημερώθηκε από την αρχή ότι θα έπρεπε να εξυπηρετεί τις ανάγκες του, να διαχειρίζεται το σπίτι και να τιμά τις αποφάσεις του σε όλα τα άλλα θέματα. Τα κουκλίστικα υποκοριστικά με τα οποία της απευθυνόταν απλώς ενίσχυαν το μήνυμα ότι το αγαπημένο του κορίτσι θα ζούσε μόνο γι’ αυτόν, χωρίς να ασκεί καμία ατομική βούληση.

«Θα σε αφήσω να κυβερνάς το νοικοκυριό όσο θέλεις», διέταξε, «και θα με ανταμείψεις με την οικεία αγάπη σου και με το να ξεπεράσεις όλες εκείνες τις αδυναμίες που κάνουν περιφρονητική την κρίση των γυναικών».

Αν και ο Φρόυντ απηχούσε την σεξιστική ιδεολογία της εποχής του, το έκανε με επίγνωση των πιο φιλελεύθερων απόψεων που είχαν αρχίσει να προσελκύουν σοβαρή προσοχή. Πράγματι, το 1880 ο ίδιος είχε μεταφράσει στα γερμανικά, ως ανάθεση έναντι αμοιβής, έναν τόμο με έργα του John Stuart Mill που περιείχε την πιο συγκλονιστική έκκληση του αιώνα για την ισότητα των φύλων, την Υποταγή των Γυναικών. Εκεί συνάντησε ένα παθιασμένο επιχείρημα κατά των καταπιεστικών συμπεριφορών και εθίμων που είχαν γλιτώσει τους Ευρωπαίους άνδρες από το να συναγωνίζονται ακαδημαϊκά, επαγγελματικά και πολιτικά με το 50% των συγχρόνων τους.

Photo: Wikimedia Commons

Η σφραγίδα του πάνω της

Ο Φρόυντ δεν ρώτησε την αρραβωνιαστικιά του αν συμφωνούσε με αυτά τα συναισθήματα. Η έκφραση μιας αντίθετης γνώμης από μέρους της δεν θα μετρούσε -εκτός, βέβαια, από ένα σημάδι ότι δεν είχε ακόμη συμφιλιωθεί με τον προορισμένο ρόλο της. Όπως παρατήρησε με ασυνήθιστη γενναιότητα ο βιογράφος του, ο Φρόυντ επέμενε στην «πλήρη ταύτιση με τον εαυτό του, τις απόψεις του, τα συναισθήματά του και τις προθέσεις του. Δεν ήταν πραγματικά δική του αν δεν μπορούσε να αντιληφθεί τη «σφραγίδα» του πάνω της». Και πάλι, η σχέση «έπρεπε να είναι απολύτως τέλεια- η παραμικρή ασάφεια δεν ήταν ανεκτή. Μερικές φορές φαινόταν σαν να ήταν ο στόχος του η συγχώνευση και όχι η ένωση».

Αυτός ο ζήλος για την αναδιαμόρφωση μιας άλλης προσωπικότητας δεν φαίνεται πολλά υποσχόμενος για μια καριέρα στην ψυχοθεραπεία, έναν τομέα που βασίζεται στην ενσυναίσθηση με τα χαρακτηριστικά των άλλων.

Όπως είναι γνωστό, ο Φρόυντ θα παρέμενε αμήχανος με τις γυναίκες, αλλά θα κάλυπτε την άγνοιά του με το δόγμα για μια βιολογική κατωτερότητα που τις κάνει όλες να παραμένουν παιδαριώδεις, ζηλόφθονες και δόλιες. Αυτό το οδυνηρό δόγμα θα είχε τις ρίζες του όχι σε κλινικά ευρήματα αλλά σε προκαταλήψεις και φόβους που ο θεωρητικός είχε εκδηλώσει πολύ πριν φιλοδοξήσει να αποκτήσει εξειδίκευση σχετικά με τον νου.