Κενζαμπούρο Όε: Επέλεξα την υπομονή

Η αξία της σιωπής δεν πρέπει να υποτιμάται, λέει ο Κενζαμπούρο Όε. Είναι ανυπολόγιστη. Και φαίνεται αυτό καθαρά όχι μόνο όταν κάποιος σιωπά αυτόνομα, από μόνος του, αλλά και όταν είναι σε θέση να σιωπά διαλεγόμενος, καθώς συζητεί δηλαδή με άλλους. Ο μεγάλος Ιάπωνας συγγραφέας αποφαίνεται για το θέμα αυτό σε μια επιστολή του όπου απαντά στον Ισραηλινό Αμώς Οζ – ο οποίος του είχε γράψει τελευταία αναπτύσσοντας μερικές σκέψεις του για το κλείσιμο του αιώνα. Η αλληλογραφία των δύο συγγραφέων δημοσιεύθηκε στην «Ασάχι Σιμπούν», και αποσπάσματά της εμφανίσθηκαν στον ευρωπαϊκό Τύπο. Τι αιώνας κι αυτός! έγραφε ο Οζ. Όλο συγκρούσεις και καταστροφές. Βαλκανικοί πόλεμοι, παγκόσμιες συρράξεις, Χιροσίμες, Κορέες, Μέση Ανατολή, Βοσνίες… Ένα περιβόλι από αίμα.

Η μόνη οδός για να ξεπεράσουμε αυτή την τρέλα, κατά τον Οζ, είναι «να ξαναβρούμε την ικανότητα να γελάμε και να ονειρευόμαστε, να απαλλαγούμε από τον φανατισμό και να καλλιεργήσουμε την τέχνη του συμβιβασμού – γιατί ο συμβιβασμός είναι σύμφυτος με τη ζωή». Δεν έχει αντίρρηση φυσικά ο Όε. Ο Νομπελίστας του ’94 «συμβιβάζεται» ευχαρίστως με τον Οζ. Πού θα βρεθεί όμως –ρωτά– η ψυχική ηρεμία και η πνευματική ωριμότητα που είναι αναγκαίες για να κερδηθούν όλα αυτά, το χιούμορ, τα όνειρα, η διαλλακτικότητα; «Στη σιωπή» απαντά ο ίδιος. Διότι «έχουμε μιλήσει πολύ». Το έχουμε παρακάνει. Και μιλώντας, πιστεύει ο Όε, λέμε πράγματα σκληρά. Πληγώνουμε, γκρεμίζουμε, τσακίζουμε. Και μιλώντας, επίσης, παραλείπουμε τα έργα, που θα ήταν ίσως πολύ προτιμότερα από τα λόγια. Και μιλώντας, τέλος, δεν προλαβαίνουμε να σκεφθούμε. Έτσι, εκεί που απαιτείται περισυλλογή, φυτρώνει έρις. Ξεπηδούν παραλογισμοί και αντιφάσεις. «Κοιτάξτε. Η Ιαπωνία μετά τη Χιροσίμα απεχθάνεται τους εξοπλισμούς. Αλλά έχει ειδικές δυνάμεις. Το Ισραήλ μετά το Άουσβιτς θέλει ειρήνη. Αλλά και πυρηνικά όπλα».

«ΤΑ ΝΕΑ», 7.1.1999, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο Κενζαμπούρο Όε παλαιότερα πίστευε περισσότερο στα λόγια. Τώρα έχει τον σκεπτικισμό του Άμλετ: Words, words, words… Όλοι μιλούν, αλλά ο κόσμος ελάχιστα έγινε ασφαλέστερος. «Πρέπει να βρούμε χρόνο να σιωπούμε. Θα βοηθήσει». Καλός ο διάλογος, αλλά πρέπει να έχεις σκεφτεί προηγουμένως – όχι την ώρα που μιλάς. Οι πιο ψύχραιμοι, οι πιο ώριμοι, κάτι καταφέρνουν. Όλο και αργούν λιγάκι να μιλήσουν – ή ν’ απαντήσουν. Με τις σιωπές μπορείς να κάνεις ακόμη και διάλογο κατά τον Όε. Έτσι, να μη μιλά κανείς. Να κάθονται όλοι εκεί, και απλώς να «αισθάνονται». Να συλλαμβάνουν με κεραίες. Να ανταλλάσσουν ιδέες χωρίς να τις προφέρουν. «Μπορώ να φανταστώ ακόμη και συνέδριο με αντιπροσώπους που δεν θα μιλούν. Όπου θα έχει αναγνωριστεί σε όλους δικαίωμα σιωπής».

Θα ήταν αξιοθέατο αυτό το συνέδριο του Όε. Βουβοί ρήτορες θ’ ανεβαίνουν ένας ένας στο βήμα. Θα στέκουν αρκετή ώρα μπροστά στο ακροατήριο χωρίς να βγάζουν λέξη. Κατόπιν, όταν κρίνουν ότι… σιώπησαν αρκετά, θα επιστρέφουν στις θέσεις τους υπό τα θυελλώδη χειροκροτήματα των ομοϊδεατών τους. Κάποια στιγμή, βέβαια, τα λόγια θα έρθουν και αυτά – και ίσως να είναι σοφότερα απ’ ό,τι αν δεν είχαν μεσολαβήσει τόσες σιωπές. Έτσι κι αλλιώς, θα έχει προχωρήσει τουλάχιστον κάποια διαδικασία συμβιβασμού – που θα ικανοποιήσει και τον Οζ. «Και κάτι ακόμη» λέει ο Όε. «Με τη σιωπή θα βρούμε χρόνο για προσευχή. Και λέγοντας προσευχή, φυσικά, εννοώ την προσευχή και των αθέων – στους οποίους συμβαίνει να ανήκω».

*Κείμενο που είχε επιμεληθεί ο εκλεκτός δημοσιογράφος Κώστας Γαλανόπουλος (1940-2015) και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Τα Νέα» στις 7 Ιανουαρίου 1999.

Ο Κενζαμπούρο Όε (απαντά και ως Οέ), ιάπωνας συγγραφέας που τιμήθηκε με το Νομπέλ Λογοτεχνίας το 1994, απεβίωσε πλήρης ημερών στις 3 Μαρτίου 2023 (ο θάνατός του και η ήδη τελεσθείσα κηδεία του ανακοινώθηκαν σήμερα).

Ο Όε, στην πρώτη συνέντευξη που είχε παραχωρήσει μετά την απονομή του βραβείου Νομπέλ σε εκείνον (Le Monde, αναδημοσίευση στα «Νέα» στις 18 Οκτωβρίου 1994), είχε εξομολογηθεί τα ακόλουθα για τον Χικόρι, τον ανάπηρο γιο του:

«Η ζωή με ένα ανάπηρο παιδί είναι σαν να κάνεις κάθε ημέρα το προσκύνημα του Δάντη στην κόλαση. Τα μυθιστορήματά μου πήραν μορφή μέσω του Χικόρι. Πολεμούσα στη θέση του με τις λέξεις.

Το πρόβλημα ήταν να μάθω αν θα ήμουνα ικανός να δεχθώ αυτό το παιδί. Σκέφτηκα να φύγω, να το διώξω. Γι’ αυτό πήγα στη Χιροσίμα. Εκεί γνώρισα τον γιατρό Φουμίο Σιγκέτο – και ο ίδιος θύμα της ραδιενέργειας, που ήταν ο πρώτος που περιποιήθηκε τα θύματα. Μου διηγήθηκε ότι ένας από τους συνεργάτες του αυτοκτόνησε, γιατί δεν μπορούσε να υποφέρει τη σκληρότητα της αρρώστιας.

«ΤΑ ΝΕΑ», 18.10.1994, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ταυτίστηκα με αυτόν τον νεαρό γιατρό και αποφάσισα να αντιμετωπίσω την ύπαρξη του παιδιού μου. Συνέπεια αυτής της επιλογής ήταν ότι ξαναβάλθηκα να γράφω.

Η γέννηση ενός καθυστερημένου παιδιού είναι τραγικά φυσιολογική. Είναι η έκφραση, εάν θα υπήρχε, του παραλόγου στη ζωή. Έτσι επέλεξα την υπομονή».

Η φωτογραφία που συνοδεύει το παρόν άρθρο προέρχεται από το asia.nikkei.com και ανήκει στον Akiyoshi Inoue.