Κλιματική αλλαγή: Η απώλεια βιότοπων αυξάνει τον κίνδυνο για νέες πανδημίες

Η πανδημία του κοροναϊού οδήγησε, αναμενόμενα, σε ακόμη περισσότερες επιστημονικές έρευνες για το σενάριο διάφορες ζωονόσοι να σπάσουν το φράγμα των ειδών και να μεταδοθούν στον άνθρωπο. Πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature εστίασε στις νυχτερίδες, οι οποίες είναι και οι φορείς του ιού που συγγενεύει περισσότερο με τον SARS-CoV-2 και διαπίστωσε πως ο κίνδυνος της μεταφοράς ζωονόσων στον άνθρωπο διαρκώς αυξάνεται. Ωστόσο, όπως επισημαίνει σε σχετική δημοσίευση ο Economist, ορισμένες μετατροπές στην ανθρώπινη δραστηριότητα θα μπορούσαν να ανατρέψουν αυτή τη δυσοίωνη εικόνα.

Ιπτάμενος κίνδυνος

Η επικρατέστερη θεωρία για την εξάπλωση της Covid-19 στον άνθρωπο, είναι πως προερχόμενη αρχικά από τις νυχτερίδες, μεταπήδησε σε κάποιο άλλο ζώο, το οποίο λειτούργησε ως «γέφυρα» και από εκείνο στον άνθρωπο. Για αυτό και οι επιστήμονες στην έρευνα που παρουσιάζει η οικονομική εφημερίδα εστίασαν στην περίπτωση του ιού Hendra, ο οποίος επίσης εκκρίνεται από τις νυχτερίδες και μολύνει τα άλογα, τα οποία σε ορισμένες περιπτώσεις τον έχουν μεταδώσει στον άνθρωπο.

Από τους επτά ανθρώπους που είναι γνωστό ότι κόλλησαν τον ιό Hendra, οι τέσσερις έχασαν τη ζωή τους. Οι επιστήμονες μελέτησαν τα περιστατικά εξάπλωσης του ιού από φρουτονυχτερίδες στην περιοχή της υποτροπικής ανατολικής Αυστραλίας, τα οποία και έχουν αυξηθεί από το 2006 και έπειτα. Ανακάλυψαν ότι η απώλεια των βιότοπων των ιπτάμενων θηλαστικών, σε συνδυασμό με την έλλειψη τροφής εξαιτίας της κλιματικής κρίσης είναι η αιτία αυτής της αύξησης.

Οι αυστραλιανές φρουτονυχτερίδες τρέφονται από το νέκταρ των ευκαλύπτων. Όταν οι θερμοκρασίες στον Ειρηνικό Ωκεανό αυξάνονται εξαιτίας του φαινομένου Ελ Νίνιο, λιγότερα δέντρα ανθίζουν, με αποτέλεσμα οι νυχτερίδες να σχηματίζουν μικρότερες φωλιές και να τρώνε τροφή χειρότερης ποιότητας. Αυτό τις αποδυναμώνει και πιθανότατα τις κάνει να εκκρίνουν περισσότερα παθογόνα.

Ο ρόλος των βιότοπων

Πριν το 2003, όταν η εξάπλωση ζωονόσων στον άνθρωπο αποτελούσε σπάνιο φαινόμενο, αυτού του είδους τα προβλήματα έλλειψης τροφίμων διαρκούσαν για μικρότερο διάστημα. Όμως από το 1996 και έπειτα, οι άνθρωποι έχουν αποψιλώσει το ένα τρίτο των περιοχών όπου διαχειμάζουν οι νυχτερίδες. Αντί να αναζητούν νέκταρ, πλέον οι νυχτερίδες περνούν μεγάλα διαστήματα σε φωλιές κοντά σε ανθρώπινους οικισμούς. Τα άλογα εκτίθενται σε αυτές όταν τρέφονται στις φάρμες, με αποτέλεσμα να κολλούν τον ιό Hendra.

Οι νυχτερίδες, το μοναδικό ιπτάμενο θηλαστικό στον πλανήτη, ανήκουν επίσης στους σημαντικότερους φορείς ζωονόσων. Προγενέστερο επιστημονικό άρθρο του 2022 είχε διαπιστώσει ότι η αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας, που εκδιώκει τα ζώα από τους βιότοπούς του, αναμένεται να διπλασιάσει τις πρώτες επαφές μεταξύ διαφορετικών ειδών θηλαστικών, επομένως και το ενδεχόμενο εξάπλωσης νόσων.

Η μελέτη αυτή είχε υπολογίσει ότι το 90% αυτών των πρώτων επαφών που θα μπορούσε να συμβεί σε τροπικές, ορεινές περιοχές της Ασίας και της Αφρικής, περιλαμβάνει νυχτερίδες, επειδή διανύουν μεγάλες αποστάσεις και αλληλεπιδρούν με ένα πλήθος διαφορετικών ειδών.

Είναι ήδη αργά;

Ενδέχεται να είναι ήδη αργά για την επιβράδυνση αυτής της τάσης: η μελέτη έδειξε ότι τα φαινόμενα αυτά θα είναι συχνότερα στην περίπτωση μιας μέτριας αντί της ραγδαίας αλλαγής του κλίματος. Ωστόσο, οι επιπτώσεις της απώλειας βιότοπων φαίνεται πως είναι αναστρέψιμες. Η πιο πρόσφατη μελέτη – αυτή της Αυστραλίας – διαπίστωσε ότι όταν οι ευκάλυπτοι άνθισαν ξανά, οι νυχτερίδες επέστρεψαν αμέσως. Ασχέτως της προέλευσης του κοροναϊού, η αποκατάσταση των βιότοπων των νυχτερίδων θα μπορούσε να είναι το «κλειδί» για την αποτροπή της επόμενης πανδημίας.