22 Δεκεμβρίου 1940: Χειμάρρα κατελήφθη

Η σημερινή επίσκεψη του πρωθυπουργού, Κυριάκου Μητσοτάκη, στη Χειμάρρα, τη Δερβιτσάνη και τη Λιβαδειά, οικιστικά κέντρα της ελληνικής μειονότητας της Αλβανίας, γίνεται αφορμή για να ανατρέξουμε στο πολύτιμο Ιστορικό Αρχείο του οργανισμού μας προς αναζήτηση σχετικών πληροφοριών για αλλοτινούς καιρούς.

Σε αυτό το πλαίσιο, και δεδομένου ότι η επίσκεψη του έλληνα πρωθυπουργού στη Χειμάρρα πραγματοποιείται στην 82η επέτειο της απελευθέρωσής της από τον Ελληνικό Στρατό κατά τη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού Πολέμου, το ενδιαφέρον μας στράφηκε στο πρωτοσέλιδο της εφημερίδας «Ελεύθερον Βήμα» που είχε κυκλοφορήσει την Τρίτη 24 Δεκεμβρίου 1940.

Στο συγκεκριμένο φύλλο, λοιπόν, ολόκληρη σχεδόν η πρώτη σελίδα ήταν αφιερωμένη στην κατάληψη της Χειμάρρας από τα ελληνικά στρατεύματα, παρά την πείσμονα αντίσταση του εχθρού.

Ο ενθουσιασμός που επικρατούσε τόσο στο μέτωπο όσο και στην πατρίδα καθίστατο αμέσως εμφανής από τους πρωτοσέλιδους τίτλους του «Ελευθέρου Βήματος»: Ο ελληνικός λαός πανηγυρίζει την απελευθέρωσιν της ηρωικής Χειμάρρας – Θριαμβευτής ο στρατός μας εισήλθεν εις την πόλιν ανατρέψας την αντίστασιν του εχθρού – Ηχμαλωτίσθησαν ολόκληρον τάγμα μελανοχιτώνων και πολυάριθμοι άλλαι μονάδες. 

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 24.12.1940, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Από κάτω ακριβώς η εφημερίδα προέβαλλε το σχετικό με την κατάληψη της Χειμάρρας πολεμικό ανακοινωθέν του Ελληνικού Γενικού Στρατηγείου:

Εκ του Γενικού Στρατηγείου εξεδόθη την νύκτα το κάτωθι υπ’ αριθμόν 58 πολεμικόν ανακοινωθέν:

Εξηκολούθησαν και σήμερον τοπικαί επιχειρήσεις επιτυχείς.

ΧΕΙΜΑΡΡΑ ΚΑΤΕΛΗΦΘΗ.

Το 141ον τάγμα μελανοχιτώνων εξ 29 αξιωματικών και 677 οπλιτών κυκλωθέν παρεδόθη. Ομοίως συνελήφθη αιχμάλωτος ο διοικητής του ΙΙ τάγματος του 2ου συντάγματος βερσαλλιέρων μετά του επιτελείου του και πολλών οπλιτών. Πολυάριθμον υλικόν περιήλθεν εις χείρας μας.

Στο μέτωπο βρίσκονταν δύο απεσταλμένοι της εφημερίδας, ο Π. Παλαιολόγος και ο Ν. Γιοκαρίνης.

Στη δική του ανταπόκριση, σταλμένη την προτεραία καθ’ οδόν προς τη Χειμάρρα, ο Παλαιολόγος ανέφερε μεταξύ άλλων τα εξής:

Βαδίζω προς την Χειμάρραν όπου καμφθείσης της αντιστάσεως του εχθρού εισήλθον ήδη αι προφυλακαί μας. Η διαδρομή με θέαν επί της Αδριατικής και της Κερκύρας είνε γοητευτική ενθυμίζουσα την δαλματικήν ακτήν. Η καταστροφή των λαφύρων επί της αμαξιτής οδού και η πτώσις των ογκολίθων καθιστούν αδύνατον την μετάβασιν του αυτοκινήτου. Ούτω αναγκάζομαι να διανύσω πεζός τα απομείναντα 17 χιλιόμετρα διά μέσου των στενωπών του υψώματος Μπορς επί του οποίου ο ηρωισμός του στρατού μας συνέτριψε την εχθρικήν άμυναν. Ατενίζων κανείς το απότομον και απρόσιτον ύψωμα αναλογίζεται με θαυμασμόν τον σκληρόν αγώνα ο οποίος εχρειάσθη διά την περίλαμπρον νίκην, ήτις ανοίγει την οδόν προς την ελευθερωθείσαν Χειμάρραν.

Από τη δική του πλευρά, ο έτερος ανταποκριτής του «Ελευθέρου Βήματος», ο Γιοκαρίνης, σημείωνε ότι «η πολεμική κατάστασις εις το βόρειον μέτωπον εξελίσσεται με ρυθμόν όστις μαρτυρεί ότι ουδεμία επίδρασις επήλθε εκ της συνεχιζομένης κακοκαιρίας εις την πρωτοβουλίαν των ημετέρων στρατευμάτων και ότι ο εχθρός προβάλλει πάσαν δυνατήν αντίστασιν. Απ’ άκρου εις άκρον εις το μέτωπον μικραί και μεγάλαι μονάδες προετοιμάζουν τον πανηγυρισμόν των Χριστουγέννων εν μέσω ανυψουμένου ολονέν ηθικού».

Εξάλλου, την ελληνική επιτυχία σχολίαζαν, όπως ανέφερε το «Ελεύθερον Βήμα», και τα αγγλικά μέσα ενημέρωσης:

«Ήδη προ της επισήμου αναγγελίας της εισόδου των ελληνικών στρατευμάτων εις την Χειμάρραν, την οποίαν άλλωστε ο ραδιοφωνικός σταθμός του Λονδίνου είχεν αναγγείλει, επί τη βάσει δημοσιογραφικών πληροφοριών, χθες την νύκτα, τα σχόλια των αγγλικών εφημερίδων ήσαν εξαιρετικώς ενθουσιώδη, νέαι δε εκδηλώσεις διά την ανδρείαν του ελληνικού στρατού έγιναν ευθύς ως εγνώσθη επισήμως πλέον η κατάληψις της ελληνικωτάτης πόλεως. Αι αγγλικαί εφημερίδες τονίζουν ιδιαιτέρως ότι διά της νέας των νίκης οι Έλληνες προσήγγισαν ακόμη περισσότερον προς τον Αυλώνα, την δευτέραν σημαντικήν ναυτικήν βάσιν των Ιταλών εις την Αλβανίαν, και υπογραμμίζουν τας σοβαράς συνεπείας διά τους Ιταλούς της νέας αυτής ελληνικής επιτυχίας.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 24.12.1940, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Στην πρωτεύουσα της χώρας το χαρμόσυνο άγγελμα της κατάληψης της ιστορικής Χειμάρρας είχε μεταδοθεί λίγο μετά το μεσημέρι της 23ης Δεκεμβρίου από τον Αρχιστράτηγο, Αλέξανδρο Παπάγο, προς τον πρωθυπουργό, Ιωάννη Μεταξά, ενόσω συνεδρίαζε το υπουργικό συμβούλιο.

«Ο κ. Πρόεδρος της Κυβερνήσεως», σύμφωνα με το ρεπορτάζ της εφημερίδας, «πλήρης χαράς και υπερηφανείας, έσπευσε να ανακοινώση τα ευχάριστα αγγέλματα του Αρχιστρατήγου εις τα μέλη του Υπουργικού Συμβουλίου, εξάρας ιδιαιτέρως την σημασίαν της συλλήψεως των μελανοχιτώνων, οι οποίοι είχαν σταλή προ ολίγων ημερών εξ Ιταλίας, διά να αναπτερώσουν το καταπεπτωκός ηθικόν των μαχομένων εν Αλβανία ιταλικών στρατευμάτων και να προσπαθήσουν να συγκρατήσουν αυτά εις την υποχώρησίν των».

Ο αθηναϊκός λαός είχε πληροφορηθεί την πτώση της Χειμάρρας μέσω εκτάκτων παραρτημάτων των εφημερίδων, κωδωνοκρουσιών και ραδιοφωνικών εκπομπών. «Αμέσως εσχηματίσθησαν μικροδιαδηλώσεις, αι οποίαι εζητωκραύγαζον υπέρ του ελληνικού στρατού και έψαλλον διάφορα θούρια, ενώ αι οικίαι εσημαιοστολίσθησαν προτού ακόμη εκδοθή η σχετική διαταγή του υφυπουργείου Ασφαλείας. Μία από τας διαδηλώσεις αυτάς περί την 1.30′ μ.μ. κατηυθύνθη εις το Στρατηγείον, από όπου κατά την ώραν εκείνην εξήρχοντο η Α.Μ. ο Βασιλεύς και η Α.Β.Υ. ο Διάδοχος. Το πλήθος εξέσπασεν εις νέας ζητωκραυγάς υπέρ του στρατού, της Α.Μ. του Βασιλέως και του Διαδόχου».

Στο κύριο άρθρο της εφημερίδας, που έφερε τον τίτλο «Χειμάρρα, το νέον κατόρθωμα», επισημαίνονταν μεταξύ άλλων τα ακόλουθα:

«Η κατάληψις της Χειμάρρας είνε ένα ακόμη μέγα κατόρθωμα του στρατού μας, που συνεχίζει την αφαντάστως ηρωικήν εποποιίαν, η οποία ήρχισε να γράφεται από την Πίνδον χωρίς διακοπήν. Κάθε ελληνική καρδία εσκίρτησε χθες με την αναγγελίαν της απελευθερώσεως της ιστορικής βορειοηπειρωτικής πόλεως, της οποίας η εθνική δράσις είνε στενότατα συνυφασμένη με την ιστορίαν του μεσαιωνικού και του συγχρόνου ελληνισμού. Οι Χειμαρριώται μετέσχον εις όλους τους απελευθερωτικούς ελληνικούς πολέμους, από της προεπαναστατικής εξεγέρσεως υπό τον Ορλώφ μέχρι των εσχάτων αγώνων τους οποίους η χώρα μας διεξήγαγε διά ν’ αποκτήση και να εξασφαλίση την ελευθερίαν της. Είνε επομένως από τα πλέον ηρωικά και τα πλέον αγαπητά τέκνα της φυλής μας. Η δε επάνοδός των εις τους κόλπους της ελληνικής οικογενείας γεμίζει με αγαλλίασιν την ψυχήν του λαού μας.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 24.12.1940, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα είναι, τέλος, η ιστορική αναδρομή που γίνεται στο πρωτοσέλιδο του «Ελευθέρου Βήματος» αναφορικά με τη Χειμάρρα. Στο σχετικό άρθρο, που τιτλοφορείται «Η προσήλωσίς της στην Ελλάδα – Η Χειμάρρα ανά τους αιώνας», αναφέρονται τα εξής:

«Η Χειμάρρα […] είναι παλαιοτάτη ελληνική εστία. Το όνομά της είναι συνδεδεμένον με την ομηρικήν πόλιν Χίμαιραν, επί των ερειπίων της οποίας έχει κτισθή […]. Φαίνεται ότι η Χειμάρρα ήκμασεν ιδιαιτέρως εις τους μεγάλους χρόνους της βυζαντινής αυτοκρατορίας, διά τούτο και ο Προκόπιος, ο ιστορικός της Ιουστινιανείου εποχής, κάμνει εύλογον λόγον περί αυτής εις το έργον του, εις το οποίον αριθμεί και περιγράφει τα κτίσματα του αοιδίμου εκείνου αυτοκράτορος. Εκτός από τον ιστορικόν Προκόπιον και η Άννα η Κομνηνή μνημονεύει την Χειμάρραν εις το έργον της. Αρκετούς χρόνους προ της αλώσεως και μετ’ αυτήν, και ενώ τα άλλα τμήματα της ελληνικής πατρίδος έκυπτον ημιθανή και εξηντλημένα την κεφαλήν εις την τραγικήν μοίραν των, η Χειμάρρα, συμμαχούσα μετά του εθνικού ήρωος των Αλβανών, του Γεωργίου Σκεντέρμπεη, διεξήγαγε τραχυτάτους και ηρωικούς αγώνας κατά του σουλτάνου Μουράτ του Β’ και του υιού του Μαχμούτ του πορθητού. Οι Τούρκοι εκυριάρχησαν της Χειμάρρας μόλις εις τας αρχάς του 16ου αιώνος και αφού της εχορήγησαν προνόμια τοιαύτης εκτάσεως, ώστε να δύναται να λεχθή ότι σχεδόν απετέλει ημιαυτόνομον πολιτείαν εντός της οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Όλοι οι Χειμαρριώται μέχρι του 18ου αιώνος κατώρθωσαν να διατηρήσουν την πάτριον χριστιανικήν πίστιν των. Από τότε όμως ήρχισεν ο βίαιος εξισλαμισμός των και ούτω σημαντικώτατος αριθμός εξ αυτών ηκολούθησε την μωαμεθανικήν αίρεσιν κάποιου Αλή, βιαίως επίσης εξισλαμισθέντος υπό του Αλή πασά. Ολόκληρος η περιοχή της Χειμάρρας είναι χώρα ορεινή με μικράς, αγόνους και ξηράς κοιλάδας, δημιουργήματα κατά το πλείστον ηφαιστείων εκρήξεων. Η αγρία θέα των τρομάζει τον επισκέπτην και μυθολογικαί παραδόσεις τοποθετούν εις αυτάς την κόλασιν των αμαρτωλών της Ιταλίας.

Οι ελληνόφωνοι Χειμαρριώται θεωρούνται άποικοι των Μανιατών, διότι έχουν μεγάλην ομοιότητα προς αυτούς εις τα ήθη και την γλωσσικήν προφοράν. Οι αλβανόφωνοι επονομάζονται Λιάπηδες, πράγμα διά το οποίον μερικοί υποστηρίζουν ότι είνε απόγονοι των ομηρικών Λαπίθων. Εις τους χρόνους της τουρκοκρατίας η Χειμάρρα είχεν ιδικήν της επισκοπήν τιτλοφορουμένην Βουθρωτού και Χειμάρρας και υπαγομένην εις τον μητροπολίτην Αχρίδος, Ιουστινιανής και πάσης Βουλγαρίας. Από του 13ου αιώνος ο επίσκοπος Χειμάρρας ήδρευεν εις το Δέλβινον και από του 1830 εις την Χειμάρραν. Εις τους νεωτέρους όμως χρόνους η επισκοπή κατηργήθη. Επίσης είχε και σχολείον με δράσιν εθνωφελή, όπως και όλα τα ελληνικά σχολεία των δυσκόλων εκείνων καιρών. Οι Χειμαρριώται έλαβον μέρος εις την επανάστασιν του Ορλώφ το 1770 και το 1821 πολλοί εξ αυτών υπό τον Σπυρομήλιον έσπευσαν να ενισχύσουν τον αγώνα της ανεξαρτησίας του έθνους και έλαβον μέρος εις τας μάχας του Μεσολογγίου, του Φαλήρου και αλλαχού. Πολλοί επίσης το 1866 κατήλθον εις Κρήτην και έλαβον μέρος εις τας σκληράς μάχας της μεγάλης εκείνης επαναστάσεως της νήσου, κατά τας οποίας είχον και αρκετά θύματα. Όταν εκηρύχθη ο πρώτος βαλκανικός πόλεμος (1912) η Χειμάρρα υπό την αρχηγίαν γόνου της ιστορικής οικογενείας των Σπυρομήλιων εκήρυξε την ανεξαρτησίαν της, την οποίαν και διετήρησε διά των όπλων μέχρι του Φεβρουαρίου του 1913, ότε ο ελληνικός στρατός καταλαβών τα Ιωάννινα προήλασε και την κατέλαβεν εν ονόματι του Βασιλέως των Ελλήνων. Το 1914 έλαβεν ενεργότατον μέρος εις τον Βορειοηπειρωτικόν αγώνα, ο οποίος όμως δεν έγινε δυνατόν να επιτύχη τον σκοπόν του και ούτω δύο έτη μετά την κήρυξιν του παγκοσμίου πολέμου, το 1916, αποχωρήσαντος του ελληνικού στρατού διά πολιτικούς λόγους, η Χειμάρρα κατελήφθη υπό των Ιταλών, οι οποίοι ετυράννησαν πολυειδώς και πολυτρόπως τους Χειμαρριώτας. Με την τελείαν κατά το 1922 εκκαθάρισιν των εκ του πολέμου εκείνου προκυψάντων ζητημάτων η Χειμάρρα περιήλθεν εις την Αλβανίαν διατηρήσασα ελάχιστα από τα παλαιά της προνόμια. Έκτοτε μεθ’ όλης της περιοχής της έζησεν υπό το αλβανικόν κράτος ως ιδία υποδιοίκησις με πληθυσμόν 10.000 περίπου κατοίκων και συγκοινωνούσα δι’ αμαξιτού δρόμου με τον Αυλώνα και τους Αγίους Σαράντα.

*Στην κεντρική φωτογραφία του παρόντος άρθρου, η μεγάλη μάχη της Χειμάρρας και η πανωλεθρία των Ιταλών.