Μαθήματα από την ετοιμοθάνατη θεραπεύτρια μου: Νοιάσου λιγότερο, διασκέδασε και αποδέξου το αναπόφευκτο

Η θεραπεύτριά μου μού είπε ότι πεθαίνει με τον τρόπο που κάποιος άλλος μπορεί να παραδεχτεί ότι ακύρωσε τη συνδρομή του στο γυμναστήριο. Ωχ όχι, μου είπε όταν τη ρώτησα πώς πήγαινε η ανοσοθεραπεία της, τα είχε σταματήσει όλα αυτά. Ακουγόταν μετανιωμένη αλλά όχι στεναχωρημένη. Εγώ ήμουν μπερδεμένη. Ήξερα ότι οι όγκοι στους πνεύμονές της ήταν ανεγχείρητοι, αλλά είχα καταλάβει ότι ο καρκίνος είχε σχεδόν νικηθεί. Είχα ρωτήσει πώς πήγαινε η θεραπεία μόνο και μόνο για να βεβαιωθώ ότι δεν είχε δυσάρεστες παρενέργειες.

Στην πραγματικότητα, η χημειοθεραπεία δεν είχε δουλέψει και η ανοσοθεραπεία κατά κάποιο τρόπο χειροτέρευε τα πράγματα. Της είχε προσφερθεί άλλη μια θεραπεία, αλλά αυτό θα σήμαινε ότι θα έχανε τα μαλλιά της και προτιμούσε να μην το κάνει. Έτσι, είχε εγκαταλείψει τα πάντα εκτός από το οξυγόνο.

«Porca» είπε η Σάρα, συνοψίζοντας την κατάσταση με μια λακωνική ιταλική βρισιά, και σιγά σιγά κατάλαβα ότι ένας από τους αγαπημένους μου ανθρώπους στη γη πέθαινε.

«Αγαπώ τη ζωή, αλλά αν είναι γραφτό, δεν με πειράζει να πεθάνω. Θεωρώ ότι είναι αδικία, αλλά λέω στον εαυτό μου “Σάρα, νοιάσου λιγότερο για μια φορά!”».

«Πιστεύω σε ένα θαύμα. Θέλω έναν ακόμη χρόνο, ίσως μου δώσουν μερικούς ακόμη μήνες, δεν έχει σημασία. Αισθάνομαι πολύ καλά στην πραγματικότητα!»

Στην πραγματικότητα, είχαμε δύο μήνες. Αντί να μειώσει τις συνεδρίες μας, τις αύξησε, αρνούμενη να δεχτεί οποιαδήποτε επιπλέον πληρωμή, και ως εκ θαύματος αυτός ο χρόνος ήταν αρκετός για να μου μάθει πώς να ζω χωρίς αυτήν.

«Έλα λοιπόν, έχουμε πολλά να κάνουμε. Πρέπει να κλείσουμε σωστά, και εσύ πρέπει να κάνεις ένα μωρό πριν πεθάνω. Συγκεντρώσου στο να κάνεις έρωτα!».

Αστειευόταν. Περίπου.

«Παρεμπιπτόντως, μήπως τυχαίνει να ξέρεις κάποιον που να μπορεί να μιλήσει γαλλικά μαζί μου;

• Διαβάστε επίσης: «Έχω καρκίνο. Μη μου πεις ότι λυπάσαι» – Ένα γράμμα από μια γυναίκα που έφυγε από τη ζωή

Η ιστορία από την αρχή

Την βρήκα τον Νοέμβριο του 2018. Οδηγούσα σε έναν απότομο ορεινό δρόμο σε ένα ελληνικό νησί σε διακοπές, όταν άρχισα να ιδρώνω έντονα στις παλάμες μου. Δεν εμπιστευόμουν τον εαυτό μου στην οδήγηση. Όλο μου το σώμα άρχισε να τρέμει, μετά δεν μπορούσα να πάρω ανάσα, μετά θα λιποθυμούσα, αλλά δεν υπήρχε πουθενά να σταματήσω. Όταν τελικά έφτασα σε άνοιγμα στην κορυφή, σταμάτησα, βγήκα έξω και έπεσα στο έδαφος, έχοντας ανάγκη να πιέσω την κοιλιά μου στη γη σαν φίδι. Εγκατέλειψα το ενοικιαζόμενο αυτοκίνητο και περπάτησα 35 χιλιόμετρα μέχρι ένα λιμάνι, για να επιστρέψω στο Airbnb μου σε μια ψαρόβαρκα. Μετά έψαξα στο Google για θεραπευτές.

Ένα από τα πρώτα αποτελέσματα που υπόσχονταν γρήγορη θεραπεία για τις διαταραχές πανικού ήταν η Σάρα Ντράιμπεργκ, κλινική ψυχολόγος και ψυχοθεραπεύτρια με 30 χρόνια εμπειρίας.

Λίγες μέρες μετά την πτήση της επιστροφής, βρίσκομαι στο δωμάτιο συμβουλευτικής στο σπίτι της στο βόρειο Λονδίνο. Μια πολύ μικροσκοπική γυναίκα, ίσως 50 ή 60 ετών, με ένα τεράστιο χαμόγελο, κόκκινα χείλη και εξαιρετικά μαλλιά κάθεται στον καναπέ απέναντί μου, με ένα λαμπερό μεταξωτό πουκάμισο, σκεπασμένη με κουβέρτες. Είμαι κι εγώ σκεπασμένη με κουβέρτες και φοράω τις χνουδωτές παντόφλες με τις φατσούλες σκύλων που μου έχει προσφέρει. Το δωμάτιο είναι ακατάστατο, γεμάτο με ανοιχτά βιβλία, κυρίως για μύθους και φιλοσοφία, ιταλικά- καρτ ποστάλ- λούτρινα παιχνίδια και μπιχλιμπίδια. Είναι εντελώς τρελό.

Της λέω ότι οι κρίσεις πανικού μου ξεκίνησαν όταν ήμουν έξι ετών και κατάλαβα για πρώτη φορά ότι θα πεθάνω. Ποτέ δεν έφυγαν πραγματικά, απλώς μετατοπίστηκαν. Από την Ελλάδα και μετά, επικεντρώνονται κυρίως στους δρόμους. Οδηγώντας σε οποιονδήποτε δρόμο με κατήφορο, μπορώ να λιποθυμήσω από τον τρόμο.

«Ναι, ο πανικός είναι εκεί για να σου πει κάτι» λέει η Σάρα.

Δεν θέλει να μιλήσει περισσότερο για το γιατί. Προτείνει αντ’ αυτού να δοκιμάσουμε έναν καθοδηγούμενο διαλογισμό και αμήχανα, συμφωνώ. Σίγουρα η ανάγνωση ενός διαλογισμού από ένα βιβλίο είναι κάτι που μπορώ να κάνω χωρίς επαγγελματική βοήθεια. Παρόλα αυτά, κλείνω τα μάτια μου και συγκεντρώνομαι καθώς διαβάζει με την πυκνή ιταλική προφορά της.

«Βρίσκεσαι δίπλα σε κάτι όμορφο. Δίπλα σε αυτό το κάτι νιώθεις τον εαυτό σου πολύ ήρεμο».

Δεν ξέρω πώς, αλλά πιάνει. Όταν τελειώνουμε, αισθάνομαι πιο ήρεμη από όσο θυμάμαι να αισθάνομαι. Ή μήπως πιο ασφαλής; Κατά τη διάρκεια των επόμενων τρεισήμισι ετών, της μιλάω σχεδόν κάθε εβδομάδα και η ζωή μου αλλάζει εντελώς προς το πιο ήρεμο και το πιο ασφαλές. Παραιτούμαι από τη δουλειά μου ως συντάκτης στην Guardian, μετακομίζω στην Ελλάδα και επιτέλους αναρρώνω από έναν παρατεταμένο, ταραχώδη χωρισμό. Συνεχίζουμε τις συνεδρίες μας μέσω τηλεφώνου. Περιστασιακά μου μιλάει στα ιταλικά, αρνούμενη να δεχτεί ότι δεν καταλαβαίνω.

Η γλώσσα δεν είναι εμπόδιο σε τίποτα

Με κλινικούς όρους, η Σάρα είναι ένας υπαρξίστρια του Γιουνγκ. Μαζί με τον Καρλ Γιουνγκ, τον Αριστοτέλη και τη Μέλανι Κλάιν στέκεται και ο αγαπημένος της Ιταλός ψυχίατρος Ραφαέλε Μορέλι. Δεν μπορώ να βρω κανένα έργο του στα αγγλικά, αλλά η Σάρα δεν βλέπει τη γλώσσα ως εμπόδιο σε τίποτα.

«Ξέρεις τον Μορέλι – τίποτα δεν είναι μόνο ένα πράγμα» λέει, σαν να έχω διαβάσει κάθε λέξη.

Είχε ξεκινήσει την καριέρα της ως παιδοψυχολόγος στη Βερόνα, αλλά η πρώτη της δουλειά στην ψυχοθεραπεία ενηλίκων ήταν στο νοσοκομείο St Thomas’ του Λονδίνου, όπου αποδείχθηκε εξαιρετικά αποτελεσματική ομιλούσα θεραπεύτρια, παρόλο που δεν μιλούσε λέξη αγγλικά. Μέχρι τη στιγμή που συναντιόμαστε, έχει αναπτύξει το δικό της μοναδικό λεξιλόγιο.

«Μην είσαι φασίστρια! Πάντα τόσο ακραία. Πρέπει να βρεις μια ευκολιότητα», μου λέει.

Η ευκολιότητα δεν είναι λέξη, τουλάχιστον όχι αγγλική, αλλά καταλαβαίνω αμέσως τι εννοεί. Ισορροπία. Ευκολία. Κανονικότητα.

«Είναι λυπηρό, ναι, αλλά ας βρούμε το καλό augit» προτείνει αναπόφευκτα.

Το καλό augit -επίσης δεν είναι λέξη- είναι η καρδιά της ιδεολογίας της Σάρας. Το δημιούργησε και στη συνέχεια το ενσάρκωσε. Πάντα το είχα ακούσει ως κάποια ιταλική παραλλαγή του augur: αυτό που προμηνύει καλά, υπάρχει ένα augit. Μόνο όταν πεθαίνει, τη ρωτάω τελικά τι ακριβώς σημαίνει. Είναι αντικείμενο;

«Όχι! Όχι αντικείμενο. Augit. Σημαίνει να μπορείς να μείνεις με το καλό κομμάτι της ζωής σου. Το να μένεις με το καλό augit σημαίνει να βρίσκεις το καλό σε μια εμπειρία» λέει.

«Αν δεν έχεις αυτή την ικανότητα να παίρνεις το καλό augit, τότε είσαι παγιδευμένος».

Ο θάνατός της είναι ένα crash test για τη θεωρία του augit. Βρίσκω τον εαυτό μου να περπατάει μέσα σε όμορφα αθηναϊκά πάρκα κλαίγοντας επειδή δεν μπορώ να συγκεντρωθώ σε τίποτα άλλο εκτός από αυτό το αίσθημα συντριπτικής θλίψης. Υπάρχει μια περίεργη αίσθηση ότι τα ψυχικά κόκαλα σπάνε και επαναφέρονται. Η Σάρα το καταλαβαίνει αυτό χωρίς να χρειάζεται να της το πω εγώ.

«Σε αυτή την τελευταία περίοδο, δεν έχω μάθει ποτέ τόσα πολλά, είναι απίστευτο. Και εσύ κάνεις το ίδιο. Ίσως μοιραζόμαστε γιατί είναι σαν να ξαναγεννιόμαστε και οι δυο μας, με διαφορετικό τρόπο βέβαια» λέει. «Εγώ θα ξαναγεννηθώ ως άγγελος και εσύ θα ξαναγεννηθείς ως ένα διαφορετικό κομμάτι του εαυτού σου».

Τίποτα δεν είναι αδύνατο

Τον Φεβρουάριο, η Σάρα εισάγεται στο νοσοκομείο με πνευμονία. Στην πραγματικότητα, οι γιατροί της έδωσαν μόνο μία ή δύο εβδομάδες ζωής. Το δωμάτιο έχει υπέροχη θέα στο Λονδίνο, μου λέει από το κρεβάτι του νοσοκομείου, και όλες οι νοσοκόμες είναι ευγενικές και λαμπρές. Μία συγκεκριμένα τη γοητεύει: έχει τρία παιδιά, αλλά ζουν με τους γονείς της στην Αφρική, ενώ εκείνη κερδίζει αρκετά χρήματα για να τα συντηρεί. Η Σάρα, μητέρα τριών παιδιών, το θεωρεί αυτό υπεράνθρωπο.

«Είναι εξαιρετική νοσοκόμα, εξαιρετική. Αν την καλέσω, είναι σε θέση να ξεχάσει τα πάντα και να επικεντρωθεί στην ασθένεια, αλλά ταυτόχρονα σκέφτεται πάντα αυτά τα τρία παιδιά» διαπιστώνει έκπληκτη.

«Νομίζω ότι υπάρχουν περίοδοι στη ζωή που μπορείς να κάνεις πράγματα που είναι αδύνατα. Ο Μορέλι έχει δίκιο – στο μυαλό μας δεν υπάρχουν μόνο αρνητικά, έχουμε και πόρους».

Ο Ιταλός φυσιοθεραπευτής που έρχεται να την περιθάλψει στο σπίτι όταν δεν μπορεί πλέον να κινηθεί εύκολα είναι μια ιδιοφυΐα. Ξέρει ενστικτωδώς ότι το να της αποσπάσει την προσοχή με ιστορίες από την παιδική του ηλικία είναι ο μόνος τρόπος να τη βοηθήσει να περάσει τις τρομακτικές κρίσεις δύσπνοιας, ώστε να μπορέσει να τη δουλέψει αρκετά ώστε να κάνει το διάφραγμά της να λειτουργήσει ξανά.

Υπάρχει και η ρεφλεξολόγος, μου λέει, που έρχεται να τη δει κάθε πρωί και την κάνει να γελάει. Είναι τόσο ταλαντούχα, επίσης καθηγήτρια ξένων γλωσσών και μακιγιέζ, και τόσο δυνατή.

«Θεέ μου, πώς μπορούν να το κάνουν; Μου αποσπά την προσοχή, αλλά με ενδιαφέρει πραγματικά» λέει όταν τη ρωτάω πώς μπορεί να είναι τόσο απόλυτα απορροφημένη στις ζωές, τα προβλήματα και τις ικανότητες όλων των άλλων, όταν η δική της τελειώνει.

«Δεν έχει νόημα να περνάς τους τελευταίους μήνες της ζωής σου στο πένθος».

Δεν μπορεί πλέον να κάνει τα περισσότερα από τα πράγματα που πάντα της έδιναν χαρά – να κάνει ποδήλατο στη Γέφυρα του Λονδίνου, να πηγαίνει σε συναυλίες του Βιβάλντι στο St Martin-in-the-Fields, να επισκέπτεται την Εθνική Πινακοθήκη, να περπατάει στο Hampstead Heath – αλλά ο θάνατος δεν της έχει στερήσει την ευχαρίστηση.

«Μου φέρονται σαν βασίλισσα! Κάνω μασάζ στα πόδια, κάνω φυσιοθεραπεία. Αν ήξερα ότι θα με κακομάθαιναν έτσι, θα είχα αρρωστήσει νωρίτερα» κακαρίζει στο τηλέφωνο στα μέσα Ιουλίου, αναπνέοντας μέσα από τη μάσκα οξυγόνου.

Η θάλασσα μέσα της

Καθώς ο καύσωνας του καλοκαιριού συνεχίζεται, δεν μπορεί να βγει από το διαμέρισμα του τρίτου ορόφου και η αναπνοή της έχει γίνει πιο δύσκολη. Μια νύχτα, παραλίγο να πεθάνει. «Εκείνη τη στιγμή, ήθελα πραγματικά από καρδιάς τη θάλασσα όταν βρίσκεται σε τρικυμία, μια φουρτουνιασμένη θάλασσα. Έχω μια φίλη που διδάσκει τέχνη και απλά της είπα: «Σε πειράζει να μου στείλεις λίγη φουρτουνιασμένη θάλασσα;». Μου έστειλε πάρα πολλές. Τώρα έχω παντού τη θαλασσοταραχή, είναι καταπληκτικό!».

Κατά κάποιο τρόπο, γι’ αυτήν, ένα σύμβολο μπορεί να καλύψει κάθε έλλειψη. Περιβάλλεται από πίνακες με τη θάλασσα και φρεσκοκομμένα τριαντάφυλλα. «Έχω κολλήσει με τα τριαντάφυλλα, δεν μπορώ να έχω κανένα άλλο λουλούδι γύρω μου» μου λέει. «Μόλις σήμερα συνειδητοποίησα ότι αυτό συμβαίνει επειδή το τριαντάφυλλο ανήκει στην Ιταλία. Επίσης στην Αγγλία υπάρχουν παντού τριαντάφυλλα, οπότε αυτή τη στιγμή που δεν μπορώ να πάω στην Ιταλία, είναι οι ρίζες μου»

Στις αρχές Αυγούστου επιστρέφω αεροπορικώς από την Ελλάδα για να τη δω. Φαίνεται αδύνατη αλλά όμορφη, γεμάτη ενέργεια, σέρνοντας τη φιάλη οξυγόνου της πίσω της σαν ένα μάτσο μπαλόνια. Της φέρνω ροζ τριαντάφυλλα και ένα ξύλινο γλυπτό ενός αγίου από την Αθήνα. Οι Έλληνες Ορθόδοξοι είναι πολύ συγκεκριμένοι και η κυρία στο κατάστημα είχε συστήσει τον Σάββα, έναν άγιο που ειδικεύεται στα θαύματα για τους ανθρώπους με καρκίνο του πνεύμονα. Η Σάρα είναι ενθουσιασμένη και τον στηρίζουμε στο βάζο με τα τριαντάφυλλα, δίπλα στις φωτογραφίες των γιων της, ώστε να μπορεί να τον βλέπει από την καρέκλα της.

Έχει ένα δώρο και για μένα: ένα ζευγάρι ασημένια σκουλαρίκια με αστερίες.

«Απλά κράτα το. Θέλω να έχεις κάτι από μένα», επιμένει όταν προσπαθώ να αρνηθώ. «Che bella, και αντιπροσωπεύουν τη θάλασσα».

Θα πεθάνει όταν είναι έτοιμη

Ανησυχούσα για εβδομάδες για το πώς θα την αποχαιρετήσω. Κι αν είναι η τελευταία φορά που τη βλέπω; Θα είναι πολύ οδυνηρό. Αλλά όταν έρχεται η ώρα, νιώθω ζεστή και χαρούμενη, όπως συνήθως μετά από μια ώρα στην παρέα της. Είμαι πεπεισμένη ότι έχει περισσότερο χρόνο από ό,τι της επιτρέπουν οι γιατροί. Δεν την ξέρουν. Έχει τη θάλασσα, τον Άγιο Σάββα, το σύμπαν. Θα πεθάνει όταν είναι έτοιμη.

«Πότε θα σε ξαναδώ;» ρωτάει καθώς βγαίνω από την πόρτα και της λέω ότι θα επιστρέψω στο Λονδίνο τον Σεπτέμβριο.

«Αυτό είναι ωραίο» λέει. «Είμαι καλύτερα. Νομίζω ότι θα είμαι ζωντανή. Πήγαινε και πέρνα καλά. Δεν μπορείς να κάνεις πράγματα χωρίς ρίσκο!».

Τις επόμενες δύο εβδομάδες, οι συνεδρίες μας διακόπτονται επειδή ταξιδεύω και περνάω καλά. Όταν ξαναμιλάμε, είμαι πίσω στην Ελλάδα και η Σάρα ακούγεται αδύναμη. Δεν φαίνεται να κοιμάται πολύ πια, αλλά χρησιμοποιεί τον χρόνο που μένει μόνη της τη νύχτα για να σκέφτεται και να γράφει. Σπούδασε φιλοσοφία πριν από την ψυχιατρική και γράφει ποίηση από παιδί. Έχει γράψει τους κανόνες της για μια καλή ζωή και ρωτάει αν μπορεί να μου τους διαβάσει. Η προσπάθειά της ακούγεται.

1. Ισορροπία: Να μη βάζεις όλη σου την προσπάθεια σε ένα μόνο πράγμα, όπως η επαγγελματική επιτυχία ή η συσσώρευση πλούτου.

2 Ειλικρίνεια: Να είσαι ειλικρινής με τον εαυτό σου- να μην δέχεσαι άνετα ψέματα.

3 Να εκτιμάς τις σχέσεις με τους ανθρώπους που έχουν σημασία για σένα. Να αποδέχεστε ότι κάποιοι άνθρωποι δεν θα σας συμπαθήσουν ποτέ.

4 Να αναπτύσσετε τη ζωή σας ώστε να αξιοποιείτε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τα δικά σας μοναδικά ταλέντα και χαρακτηριστικά, ακόμη και όταν το αποτέλεσμα δεν είναι αυτό που η κοινωνία εκτιμά περισσότερο.

5 Να ξέρετε πότε να εγκαταλείπετε μια χαμένη υπόθεση. Να αποδέχεστε το αναπόφευκτο με αξιοπρέπεια.

6 Σκεφτείτε να διαβάσετε τους Διαλογισμούς του Μάρκου Αυρήλιου και το βιβλίο της Edith Hall, Ο τρόπος του Αριστοτέλη.

Τις γράφω, τις εκτυπώνω και τις κολλάω στον τοίχο δίπλα στο γραφείο μου. Αγοράζω τριαντάφυλλα για το διαμέρισμά μου. Παραγγέλνω ένα αντίτυπο του βιβλίου «Ο τρόπος του Αριστοτέλη». Όταν ξαναμιλάω στη Σάρα, είναι 16 Αυγούστου. Είχε μερικές δύσκολες νύχτες, παραδέχεται, αλλά λέει ότι κατάφερε να τις ξεπεράσει χρησιμοποιώντας τη μυθολογία. «Είμαι απίστευτη με τους μύθους, είναι ο Γιουνγκ βασικά. Πάντα πηγαίνω στον Απόλλωνα. Αποφάσισα να κάνω ένα συμβόλαιο. Είπα, ‘Απόλλωνα, έλα, δώσε μου μερικούς μήνες. Πρέπει να τελειώσω τους πελάτες μου σωστά». Δεν μου έχει απαντήσει ακόμα τι θέλει πίσω. Τι μπορώ να επιστρέψω στον Απόλλωνα; Πρέπει να το σκεφτώ».

Της λέω ότι σκέφτομαι να κάνω ένα τατουάζ με ένα τριαντάφυλλο επειδή μου θυμίζει εκείνη, αλλά δεν της αρέσει καθόλου η ιδέα. Γιατί να υποβάλλω τον εαυτό μου σε τέτοιο πόνο; Της λέω ότι την αγαπώ.

«Νομίζω ότι αντιπροσωπεύω ένα ασφαλές κομμάτι και αυτό το έχεις μέσα σου» μου λέει.

«Είμαι έτοιμη για όλα, γιατί έχω μια εξαιρετική ζωή. Λατρεύω τους πελάτες μου. Έκανα εξαιρετική δουλειά. Μου αρέσουν πολύ τα παιδιά μου και ο σύζυγός μου. Δεν θα μπορούσα να έχω περισσότερα. Σοβαρά τώρα! Αν χρειαστεί να φύγω, ίσως είναι καλύτερα να είμαι η πρώτη γιατί έχω όλη αυτή τη ρομαντική θεωρία για να με βοηθήσει. Δεν ανησυχώ καθόλου γι’ αυτό, αλλά δεν θέλω πόνο. Αυτό είναι – δεν θέλω πολύ πόνο».

Ρωτάει αν μπορούμε να μιλάμε για μικρότερα χρονικά διαστήματα αλλά πιο συχνά γιατί το να μιλάμε για μια ώρα είναι πάρα πολύ. Είναι Τετάρτη και συμφωνούμε να μιλήσουμε ξανά το Σάββατο. Το πρωί του Σαββάτου, λαμβάνω ένα μήνυμα από τον αριθμό της που μου λέει ότι αρρώστησε. Δεν ακούγεται σαν εκείνη. Δεν είναι. Η Σάρα πέθανε την Παρασκευή το πρωί.

*Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην theguardian.com