Κωνσταντίνος Χατζηλάκος: In memoriam

Με βαθιά συγκίνηση δέχτηκα την πρόταση να προσθέσω στην ιστορική αυτή έκδοση προσωπικές αναμνήσεις και εμπειρίες, άγνωστες στους πολλούς, που όμως όλες έχουν –άμεσα ή έμμεσα– σχέση με τα Ελληνικά Ακροβατικά Σμήνη που είναι ο τίτλος και το θέμα του βιβλίου.

[…]

Το πρώτο ελληνικό ακροβατικό ζευγάρι έκανε την εμφάνισή του το καλοκαίρι του 1941, στο αεροδρόμιο της Γάζας. Ήταν δυο αεροπλάνα τύπου Avro Tutor 621, διπτέρυγα, από αυτά που πετούσαμε στην αρχική μας εκπαίδευση στο Άργος Πελοποννήσου. Τα μόνα που διασώθηκαν κατά την προέλαση των Γερμανών προς την Αθήνα. Έπειτα από περιπέτειες κατόρθωσαν να φθάσουν πετώντας μέσω Κρήτης έως την Αίγυπτο κι από εκεί στην Παλαιστίνη, στο ελληνικό στρατόπεδο που παραχωρήθηκε από τις Βρετανικές Στρατιωτικές Αρχές στην αναγεννώμενη –εκ της τέφρας– Αεροπορία μας.

(Πηγή: «Τα ελληνικά ακροβατικά σμήνη 1954-1968», έκδοση Μουσείου Ιστορίας Πολεμικής Αεροπορίας)

Η επίδειξη έγινε προς τιμήν Βρετανού πτεράρχου, που ήρθε να χαιρετήσει τους Έλληνες Αεροπόρους που σταδιακά εγκατέλειπαν την Ελλάδα και συγκεντρώνονταν εκεί για ένα νέο ξεκίνημα. Οι ακροβατικοί ελιγμοί περιορίστηκαν σε ανακυκλώσεις, περιστροφές σε μικρό ύψος και περιστροφές στην κορυφή των ανακυκλώσεων. Η επίδειξη υπήρξε επιτυχής και οι άψογοι ελιγμοί ικανοποίησαν τον Βρετανό επίσημο. Χειριστές ήταν στο ένα ο Σμηναγός τότε Αν. Βλαντούσης και στο άλλο ο Αρχισμηνίας Κώστας Λαμπρόπουλος.

Τιμώντας τη μνήμη και σεβόμενος το γεγονός ότι οι ίδιοι οι συνεργάτες του τον παραδέχθηκαν ως αρχηγό τους, οφείλω να αρχίσω από τον Κώστα Κόκκα, πηγή έμπνευσης και δημιουργίας του πρώτου Ακροβατικού Σμήνους των τεσσάρων αεριωθουμένων F-84G. Πέραν των όσων γράφονται στην παρούσα έκδοση για τη δράση του ως αρχηγού του Σμήνους αυτού, θα προσθέσω μερικά στοιχεία που απεικονίζουν τον άνθρωπο Κόκκα. Στοιχεία απλά του χαρακτήρα, του ήθους και της στάσης του στα προβλήματα της ζωής. Μέσω αυτού σκιαγραφώ όλους τους συνεργάτες και συνεχιστές μιας τόσο τολμηρής και αξιοθαύμαστης προσπάθειας.

(Πηγή: «Τα ελληνικά ακροβατικά σμήνη 1954-1968», έκδοση Μουσείου Ιστορίας Πολεμικής Αεροπορίας)

Ο Κόκκας, από τα χρόνια της αρχικής μας εκπαίδευσης, έδειξε τα ιδιαίτερα χαρίσματα. Ήταν ήπιος, σεμνός, φιλομαθής, αυθόρμητος στις εκδηλώσεις του· με άλλα λόγια μία καθαρή και μεγάλη καρδιά. Στις εισαγωγικές εξετάσεις μας έρχονταν και έγραφε με τη στολή του Λοχία του Πυροβολικού. Για τη στρατιωτική του εμφάνιση και το επιβλητικό παράστημά του τον «βαφτίσαμε» τσαούση. Όπως αποδείχτηκε όμως αργότερα, δεν ήταν ούτε αυταρχικός, ούτε ιδιότροπος, κατά την ερμηνεία της λέξης από τα λεξικά. «Κατατάχτηκα εθελοντής στο Στρατό, για να μάθω την πειθαρχία», έλεγε.

Μιλούσε με σεβασμό πάντα και ανέφερε συχνά το όνομα του Διοικητή της Μονάδος του, Συνταγματάρχη Μετζελόπουλου, στην προκάλυψη, στα οχυρά του ιστορικού Ρούπελ. Ήταν περήφανος γι’ αυτόν και επαναλάμβανε τόσο συχνά το όνομά του, που, αν και πέρασαν τόσα χρόνια, δεν το έχουμε λησμονήσει. Ιδιαίτερα τον ανέφερε κατά την επίθεση των Γερμανών στις 6 Απριλίου 1941, για την αξιοθαύμαστη και σθεναρή αντίσταση του Συντάγματός του, και δάκρυζε η ψυχή του γιατί, αεροπόρος πια, δεν ήταν ακόμα ετοιμοπόλεμος, για να πετάξει σαν αετός στα σύνορα και να βοηθήσει τους συντρόφους του.

(Πηγή: «Τα ελληνικά ακροβατικά σμήνη 1954-1968», έκδοση Μουσείου Ιστορίας Πολεμικής Αεροπορίας)

Σε κάθε πρώτη του γνωριμία, αυτοσυστηνόταν πρόθυμα: «Κώστας Κόκκας». Και πρόσθετε: «Από τον Άγιο Γεώργιο Ιστιαίας Ευβοίας».

Ένιωθε περήφανος για το μικρό φτωχικό χωριουδάκι του και τους συγχωριανούς του, λέγοντας: «Θέλω αν ζήσω, να γίνω κάτι, για να μπορέσω να βοηθήσω αυτούς τους απλούς και φτωχούς
ανθρώπους».

(Πηγή: «Τα ελληνικά ακροβατικά σμήνη 1954-1968», έκδοση Μουσείου Ιστορίας Πολεμικής Αεροπορίας)

Στις αρχές του 1942, στη Νότια Ροδεσία, μπήκαμε στο προχωρημένο στάδιο της εκπαίδευσής μας με τα πιο σύγχρονα τότε μονοπτέρυγα εκπαιδευτικά αεροπλάνα τύπου Harvard. Όταν αρχίσαμε τις περιδινήσεις, τους απότομους ελιγμούς μάχης και τα ακροβατικά, ο Κόκκας –και ας μη φανεί περίεργο– ο μετέπειτα μεγάλος και θαυμαστός ακροβάτης, έκανε εμετούς! Παρουσίαζε μία ψυχοσωματική αδυναμία, η οποία εκδηλωνόταν μόλις πατούσε στο έδαφος.

Δεν το έβαλε όμως κάτω. «Θα το ξεπεράσω», έλεγε και χτυπούσε με δύναμη και πείσμα τα πόδια του στην πίστα. «Θα το ξεπεράσω και θα το ποδοπατήσω σαν… ζαγάρ», πρόσθετε, χρησιμοποιώντας με χιουμοριστική διάθεση τη χαρακτηριστική διάλεκτο του τσαούση, για να μας κάνει να γελάμε. Και πράγματι το ξεπέρασε και το «ποδοπάτησε». Σε κάθε του πτήση εύρισκε λίγο χρόνο και έκανε –εκτός προγράμματος– μόνος του ακροβατικά. Ήταν μια δική του τακτική, που εφάρμοσε τότε και την επανέλαβε μια δεκαετία αργότερα, στη Λάρισα, με την τετράδα των F-84G, όταν προετοίμαζε το πρώτο Ακροβατικό Σμήνος.

[…]

(Πηγή: «Τα ελληνικά ακροβατικά σμήνη 1954-1968», έκδοση Μουσείου Ιστορίας Πολεμικής Αεροπορίας)

Θα πάω τώρα στις αρχές του 1943 στη βορειοαφρικανική έρημο. Έτυχε οι δέκα από τους συμμαθητές μου της 10ης σειράς Σχολής Αεροπορίας (Ικάρων), μεταξύ των οποίων και εγώ, να τοποθετηθούν στην 336 Μοίρα Διώξεως. Στους επτά μήνες και πριν κλείσει το 1943 είχαμε μείνει πέντε. Ο Κόκκας την περίοδο εκείνη είχε την ιδέα αλλά και τη θέληση να συγκροτήσει μια τετράδα επίδειξης με ελικοφόρα αεροπλάνα Hurricane. Εξασκηθήκαμε τέσσερις σε κλειστό σχηματισμό, ώστε τα φτερά τους –όπως ήθελε και το έλεγε– να «δαγκώνουν» μεταξύ τους. Με την επιμονή του το καταφέραμε.

Για την ιστορία θα προσθέσω πως η τετράδα αυτή έκανε τρεις, κάπως επίσημες θα έλεγα, εμφανίσεις.

(Πηγή: «Τα ελληνικά ακροβατικά σμήνη 1954-1968», έκδοση Μουσείου Ιστορίας Πολεμικής Αεροπορίας)

Η πρώτη έγινε στα τέλη Νοεμβρίου 1943 από το αεροδρόμιο Sidi Barani. Το Σμήνος των τεσσάρων Hurricane εκτελούσε αποστολή προστασίας ενός καταδρομικού, διερχόμενου από την περιοχή ευθύνης της Μοίρας μας, με προορισμό την Αλεξάνδρεια. Αποστολή υψίστης σπουδαιότητας και άκρως εμπιστευτική. Η τετράδα, ενώ βρισκόταν σε διάταξη μάχης καθ’ όλη τη διαδρομή, πριν παραδώσει την ευθύνη σε μια άλλη Αυστραλιανή Μοίρα, μετασχηματίστηκε σε τετράδα επίδειξης και πέρασε σε πολύ χαμηλό ύψος πάνω από το καταδρομικό. Ήταν παράβαση των οδηγιών που είχαμε. Τα μέτρα ασφαλείας και η μυστικότητα της αποστολής δεν το επέτρεπαν, αλλά ο Κόκκας ως αρχηγός της τετράδας «ανέλαβε την ευθύνη». Ευτυχώς που το ταχύπλοο καταδρομικό δεν ανταπέδωσε τον χαιρετισμό μας με τα αντιαεροπορικά πολυβόλα του.

(Πηγή: «Τα ελληνικά ακροβατικά σμήνη 1954-1968», έκδοση Μουσείου Ιστορίας Πολεμικής Αεροπορίας)

Η δεύτερη έγινε τη μεθεπόμενη μέρα, όταν πέρασε από την περιοχή ένα τετρακινητήριο βομβαρδιστικό τύπου Liberator, με αμερικανικά σήματα. Η τετράδα, στο τέλος της αποστολής προστασίας του, πέρασε και αυτή τη φορά σε κλειστό σχηματισμό επίδειξης τόσο κοντά που βλέπαμε κάποιους από μέσα να μας χαιρετούν. Μετά την προσγείωσή μας, ο Κόκκας με ικανοποίηση δήλωσε: «Ήταν ευκαιρία. Όποιοι κι αν ήταν, έπρεπε να δουν τα σήματά μας. Να ξέρουν πως τους προστάτευαν ελληνικά Hurricane».

Πέρασαν αρκετές μέρες από τα δύο αυτά περιστατικά και ο Βρετανός αξιωματικός σύνδεσμος στη Μοίρα, αφού είχε λήξει πλέον το απόρρητο, μας πληροφόρησε πως στις αποστολές προστασίας που είχαμε εκτελέσει προστατεύαμε δυο μεγάλες προσωπικότητες. Στο καταδρομικό επέβαινε ο Πρωθυπουργός της Μ. Βρετανίας Winston Churchill και στο Liberator ο Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Franklin D. Roosevelt. Πήγαιναν στη συνάντηση με τον τρίτο από τους πολύ μεγάλους, τον Joseph Stalin, στην Τεχεράνη. Μια συνάντηση στην πιο κρίσιμη ώρα του πολέμου, που γράφτηκε και παρέμεινε στην ιστορία ως Διάσκεψη της Τεχεράνης.

(Πηγή: «Τα ελληνικά ακροβατικά σμήνη 1954-1968», έκδοση Μουσείου Ιστορίας Πολεμικής Αεροπορίας)

Να λοιπόν που ο Κόκκας είχε δίκαιο, που ήθελε να φανούν τα σήματα των αεροπλάνων μας. Και είχε διπλά δίκαιο, γιατί μετά τη συγκλονιστική αυτή είδηση έλεγε: «Δεν σας έλεγα εγώ πως μου φάνηκε ότι μέσα απ’ το Liberator κάποιος μας χαιρετούσε κρατώντας ρεπούμπλικα;»

Λέγαμε τους συνήθεις αυτούς αστεϊσμούς μας και γελούσαμε. Ήμασταν πολύ νέοι τότε και με κάτι τέτοια δίναμε διέξοδο στη μοναξιά και στο άγχος που μας προκαλούσαν οι καθημερινοί κίνδυνοι.

Η τρίτη εμφάνιση έγινε τον Φεβρουάριο του 1944, όταν η Μοίρα βρισκόταν στο El Adem, νότια του ιστορικού Tobruk. Η τετράδα των Hurricane, σε σχηματισμό επίδειξης, συνόδευσε ένα δικινητήριο αεροπλάνο της RAF, που μετέφερε τον τότε διάδοχο και αργότερα Βασιλέα Παύλο. Στο αεροπλάνο επέβαινε και ο Ανώτατος Αεροπορικός Διοικητής του Βορειοαφρικανικού Μετώπου. Ο λόγος της επίσκεψης ήταν η επιθεώρηση της Μοίρας και κυρίως η επικοινωνία με τους χειριστές εν όψει της επικείμενης αντικατάστασης των Hurricane με Spitfire, η οποία ολοκληρώθηκε στο τέλος Μαρτίου 1944, ένα χρόνο περίπου από την ίδρυση της Μοίρας.

[…]

(Πηγή: «Τα ελληνικά ακροβατικά σμήνη 1954-1968», έκδοση Μουσείου Ιστορίας Πολεμικής Αεροπορίας)

Δέκα χρόνια αργότερα βρισκόμουν στην 113 Πτέρυγα Μάχης στο Σέδες, κοντά στη Θεσσαλονίκη. Ο Πρόεδρος της Γιουγκοσλαβικής Ομοσπονδίας Στρατάρχης Τίτο, θέλοντας να συνάψει σχέσεις με τη «Δύση», έκανε το πρώτο άνοιγμα με επίσημη επίσκεψη στην Ελλάδα. Κατά την επιστροφή του, μετά το πέρας των συνομιλιών στην Αθήνα, μέσω Θεσσαλονίκης, μετέβη στο αεροδρόμιο του Σέδες, όπου είχε προγραμματιστεί προς τιμήν του παρέλαση στρατιωτικής μονάδας και αεροπορική επίδειξη. Τον Τίτο συνόδευαν ο Βασιλέας Παύλος, η ηγεσία των Ενόπλων Δυνάμεων και μέλη της Ελληνικής Κυβέρνησης.

Τον υποδέχτηκα –ως διοικητής τότε της 113 ΠΜ– στην είσοδο του αεροδρομίου και, μετά την επιθεώρηση της 11ης Μεραρχίας, που είχε μετακινηθεί από την Καβάλα, κατευθυνθήκαμε στην εξέδρα, στον βοηθητικό διάδρομο που συνέδεε τα αεροδρόμια Σέδες και Μίκρας.

(Πηγή: eaaa.gr)

Η παρέλαση της Μεραρχίας άρχισε. Ο Στρατάρχης Τίτο έδειχνε εντυπωσιασμένος. Ξαφνικά το κλίμα διαφοροποιήθηκε. Δεν ξέρω αν έχει συμβεί ποτέ, οπουδήποτε στον κόσμο, να γίνει σεισμός με ταυτόχρονη πτώση κεραυνού. Αυτό νιώσαμε όλοι μας. Ο Τίτο δεν μπόρεσε να συγκρατήσει την ταραχή του. Ηρέμησε μόνο όταν είδε μπροστά του το Σμήνος των τεσσάρων αεριωθουμένων αεροσκαφών F-84G να ανυψώνεται κατακόρυφα προς τον ουρανό, να συνεχίζει ανάστροφα και να εκτελεί ελιγμό βύθισης για την ολοκλήρωση της ανακύκλωσης.

Ήμουν μάρτυς της φοβερής αυτής σκηνής. Η παρέλαση έχασε τον υπέροχο ρυθμό της. Οι στρατιώτες κοντοστάθηκαν και βαδίζοντας κοίταζαν δεξιά και αριστερά προς τον ουρανό με αμηχανία. Ο Τίτο που αντιλήφθηκε τι συνέβη έκανε δυο βήματα εμπρός και χειροκροτούσε. Ο Κόκκας, εκτός από την επιτυχία της ακροβατικής του επίδειξης, πέτυχε πλήρως και τον αιφνιδιασμό, με τον ασυνήθιστο τρόπο της εμφάνισης του Σμήνους. Δεν έμαθα ούτε ρώτησα ποτέ τον Κόκκα αν τιμωρήθηκε.

Βρισκόμαστε τώρα στη Γερμανία το 1960. Το Ελληνικό Ακροβατικό Σμήνος των επτά F-86E που είχε στο μεταξύ συγκροτηθεί, με την ονομασία Acroteam, προσκλήθηκε να συμμετάσχει στους αγώνες των ακροβατικών σμηνών των χωρών-μελών του ΝΑΤΟ. Μετά την έγκριση της συμμετοχής αυτής, συμπεριλήφθηκα ως αρχηγός της αποστολής. Αρχηγός του ακροβατικού Σμήνους ήταν ο Επισμηναγός Ηλίας Τσαμουσόπουλος, ικανός αξιωματικός και αεροπόρος.

(Πηγή: «Τα ελληνικά ακροβατικά σμήνη 1954-1968», έκδοση Μουσείου Ιστορίας Πολεμικής Αεροπορίας)

Η αγωνιστική συνάντηση έγινε στην Αεροπορική Βάση Büchel της Δυτικής Γερμανίας. Την ημέρα των αγώνων οι καιρικές συνθήκες, ο κυριότερος παράγοντας για αυτό το είδος των επιδείξεων, δεν ήταν ευνοϊκές. Πολύ χαμηλή νέφωση, με πιθανότητα βροχής. Υπήρχαν αμφιβολίες ως προς την εκτέλεση του προγράμματος. Στην κεντρική εξέδρα κάθονταν οι εκπρόσωποι των χωρών που συμμετείχαν και άλλοι επίσημοι. Ενώ χιλιάδες άτομα είχαν συγκεντρωθεί εντός και εκτός των ορίων του αεροδρομίου.

Η ώρα έναρξης που αναγραφόταν στο πρόγραμμα είχε ήδη παρέλθει και δεν είχαμε ακόμα καμιά πληροφόρηση. Η ευθύνη για την απόφαση εκτέλεσης ή αναβολής των αγώνων ανήκε στους αρχηγούς των Ακροβατικών Σμηνών και ο καθένας για το δικό του Σμήνος. Κανείς άλλος δεν είχε το δικαίωμα παρέμβασης. Όλοι ανέμεναν να ανακοινωθεί κάτι για την αναβολή των αγώνων. Ξαφνικά η προσοχή στράφηκε προς κάποιο σημείο στο βάθος, στο άκρο του διαδρόμου απογειώσεων, όπου άρχισε να παρατηρείται κάποια ακαθόριστη και συγκεχυμένη κίνηση αεροπλάνων. Πράγματι τα αεροπλάνα αυτά, άγνωστης ακόμα εθνικότητας, έφθασαν στο άκρο του διαδρόμου και ανέμεναν. Τότε ανακοινώθηκε από τα μεγάφωνα πως το Ελληνικό Σμήνος Acroteam, με αρχηγό τον Επισμηναγό Ηλ. Τσαμουσόπουλο, θα έκανε την έναρξη.

(Πηγή: «Τα ελληνικά ακροβατικά σμήνη 1954-1968», έκδοση Μουσείου Ιστορίας Πολεμικής Αεροπορίας)

Τα επτά F-86E μπήκαν στον κύριο διάδρομο και άρχισαν την απογείωση. Στα μισά περίπου της διαδρομής, με αριστοτεχνική επιδεξιότητα σαν να ήταν δεμένα σε ένα σώμα, απογειώθηκαν και πετώντας χαμηλά έκαναν διάφορους ελιγμούς, προφανώς αναγνωριστικούς της επικρατούσας καιρικής κατάστασης.

Κάποια στιγμή το Σμήνος εθεάθη από μακριά να πλησιάζει προς το αεροδρόμιο πολύ χαμηλά και με πολύ μεγάλη ταχύτητα. Τη στιγμή που τα αεροπλάνα βρίσκονταν στα μισά του διαδρόμου, όπου και οι εξέδρες των επισήμων, με απότομη, σχεδόν κατακόρυφη άνοδο, χάθηκαν μέσα στη χαμηλή νέφωση.

Ένα αυθόρμητο ααα…. ακούστηκε τη στιγμή εκείνη ταυτόχρονα από χιλιάδες θεατές, μια κραυγή αγωνίας, έκπληξης, ανησυχίας και θαυμασμού συγχρόνως. Ένιωσα βαθιά συγκίνηση αλλά και ανησυχία. Τι πάει να κάνει ο Τσαμουσόπουλος, σκέφτηκα.

(Πηγή: «Τα ελληνικά ακροβατικά σμήνη 1954-1968», έκδοση Μουσείου Ιστορίας Πολεμικής Αεροπορίας)

Επικράτησε απόλυτη σιγή. Ο βόμβος των επτά αεροπλάνων ακουγόταν άλλοτε ισχυρός και άλλοτε μειωμένος, σημάδι πως το Σμήνος έκανε ακροβατικούς ελιγμούς και όχι απλή πτήση. Οι χιλιάδες θεατές παρακολουθούσαν νοερά, χωρίς να βλέπουν τίποτα· άκουγαν μόνο με εμφανή ανησυχία τον βόμβο των αεροπλάνων σε μια απόλυτη σιωπή. Ατμόσφαιρα άκρως τεταμένη. Κάποια στιγμή το Σμήνος ακούστηκε να αυξάνει την ταχύτητά του, κάτι σαν κατακόρυφη βύθιση, πράγμα που μεγάλωσε την ανησυχία των θεατών, που με αγωνία περίμεναν να δουν επτά αεροπλάνα να τσακίζονται. Με έκπληξη όμως είδαν πάλι το Σμήνος των επτά αεροπλάνων να βγαίνει μέσα από τα σύννεφα κατακόρυφα σχεδόν προς τα κάτω, να διαγράφει καμπύλη εξόδου, να οριζοντιώνεται χαμηλά, λίγα μέτρα από την επιφάνεια του διαδρόμου και με πολύ μεγάλη ταχύτητα στο ύψος της κεντρικής κερκίδας, να ανυψώνεται κατακόρυφα και να χάνεται και πάλι μέσα στα σύννεφα.

Ο κόσμος με την εμφάνιση του Σμήνους επανέλαβε το εκπληκτικό πρώτο ααα, εκδήλωση θαυμασμού και ικανοποίησης αυτή τη φορά, και, με τη δεύτερη είσοδό του μέσα στα σύννεφα, αυθόρμητα σηκώθηκε όρθιος και χειροκροτούσε παρατεταμένα. Ήταν μια στιγμή αποθέωσης. Ο Διοικητής της Αεροπορικής Βάσης που φιλοξενούσε τους αγώνες, Γερμανός Σμήναρχος Κρουπίνσκι, άσσος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όρθιος λίγα καθίσματα πιο πέρα, έστρεψε προς το μέρος μου και, με κλεισμένη την παλάμη και υψωμένο τον αντίχειρα, μου έκανε νόημα που σήμαινε συγχαρητήρια στο Σμήνος. Ήδη είχε διαφανεί πως το Ελληνικό Σμήνος θα ήταν ο νικητής.

(Πηγή: «Τα ελληνικά ακροβατικά σμήνη 1954-1968», έκδοση Μουσείου Ιστορίας Πολεμικής Αεροπορίας)

Ο ενθουσιασμός και οι έντονες εκδηλώσεις του πλήθους συνεχίστηκαν μερικά λεπτά. Χωρίς ν’ ακούγεται βόμβος κινητήρων αεροπλάνων, ούτε να φαίνονται αυτά ακόμα καθαρά, το Σμήνος των επτά πλησίαζε το αεροδρόμιο, με μικρή ταχύτητα αυτή τη φορά και με τους τροχούς κατεβασμένους. Άγγιξε απαλά σαν μια γροθιά και πάλι την αρχή του διαδρόμου, αφέθηκε να προχωρεί προς το μέσο της όλης διαδρομής και με ελαττωμένη πλέον την ταχύτητα έστρεψε αριστερά, κάθετα προς την κεντρική εξέδρα και στάθμευσε προ των επισήμων.

Όλοι σηκωθήκαμε σε ένδειξη χαιρετισμού. Το πλήθος από παντού όρθιο χειροκροτούσε. Ο Πτέραρχος Steinhof, Γενικός Επιθεωρητής της Γερμανικής Αεροπορίας, συγκινημένος είπε την αλησμόνητη φράση: «Έχω δει πολλά ακροβατικά σμήνη έως τώρα, αλλά Σμήνος που να κάνει ακροβατικά μέσα στα σύννεφα και να προσγειώνει επτά αεριωθούμενα ενωμένα δεν έχω ξαναδεί!»

Ήταν η κορυφαία στιγμή της όλης επίδειξης. Θύμιζαν πρωταγωνιστές αρχαίου δράματος, όταν στο τέλος της μεγάλης παράστασης, συγκινημένοι και πιασμένοι από το χέρι, υποκλίθηκαν μπροστά στο πλήθος των θεατών που τους χειροκροτούσε.

(Πηγή: «Τα ελληνικά ακροβατικά σμήνη 1954-1968», έκδοση Μουσείου Ιστορίας Πολεμικής Αεροπορίας)

Ας τους χειροκροτήσουμε κι εμείς τώρα, έστω νοερά, έστω καθυστερημένα. Τα Ελληνικά Ακροβατικά Σμήνη, από το 1954 έως το 1968, ήταν ό,τι πιο θαυμαστό, πιο ευγενικό και πιο ωραίο είχε να επιδείξει η Ελληνική Πολεμική Αεροπορία. Επί δεκατέσσερα ολόκληρα χρόνια αποτελούσαν τη ζωντανή και εμβληματική έκφρασή της. Το αξιοθαύμαστο αυτό τόλμημα αποκτά ιδιαίτερη σημασία, ιστορική θα έλεγα, διότι παραμένει επί 42 χρόνια ανεπανάληπτο κι απ’ ό,τι φαίνεται θα εξακολουθεί να παραμένει μοναδικό.

Τελειώνω την καταγραφή των αναμνήσεων και προσωπικών εμπειριών μου με κάτι που το θεωρώ ως το πιο σημαντικό, το ουσιωδέστερο, την πεμπτουσία της όλης προσπάθειας, αυτό που διαρκεί, αυτό που διδάσκει, αυτό που τελικά μένει και πρέπει να το θυμόμαστε. Το παίρνω από το βιβλίο και είναι αυτό που ο απερχόμενος τότε αρχηγός του Ακροβατικού Σμήνους Ηλίας Τσαμουσόπουλος, αποχαιρετώντας τους συντρόφους του και βαθύτατα συγκινημένος, αφού τους αγκάλιαζε, με δάκρυα στα μάτια τούς έλεγε: «Σας αγαπώ όλους! Είστε όλοι αδέρφια μου!»

*Αποσπάσματα από κείμενο του αντιπτεράρχου (Ι) ε.α. Κωνσταντίνου Χατζηλάκου, που –όπως γνωστοποιήθηκε χθες– έφυγε από τη ζωή, πλήρης ημερών. Είχε συνταχθεί εν είδει προλογικού σημειώματος για την επετειακή έκδοση στην οποία είχε προβεί το Μουσείο Ιστορίας Πολεμικής Αεροπορίας το 2012 και έφερε τον τίτλο «Τα ελληνικά ακροβατικά σμήνη 1954-1968». Ο επετειακός χαρακτήρας της έκδοσης οφειλόταν στη συμπλήρωση 60 ετών από τη στιγμή της συγκρότησης των πρώτων ελληνικών πολεμικών μοιρών με αεριωθούμενα αεροσκάφη, το 1952. Τα ακροβατικά σμήνη της Ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας πραγματοποίησαν επιτυχημένες επιδείξεις από το 1954 έως το 1968, με τα αεριωθούμενα πρώτης γενιάς F-84G, F-86E και F-5A.

(Πηγή: eaaa.gr)

Ο Κωνσταντίνος Χατζηλάκος, ο οποίος είχε γεννηθεί στη Λάρισα το 1920, ήταν της 10ης σειράς της Σχολής Αεροπορίας (μετέπειτα Σχολής Ικάρων), τελευταίας προπολεμικής (είσοδος 1940). Εκπαιδεύτηκε στην Ελλάδα και στη νότια Ροδεσία. Έλαβε μέρος στις επιχειρήσεις του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ως χειριστής της 336 Μοίρας Διώξεως –αποστολές στη Βόρεια Αφρική, στη Μεσόγειο, στην Κρήτη, στην Ιταλία και στις γιουγκοσλαβικές ακτές με αεροσκάφη Hurricane και Spitfire–, καθώς και στις επιχειρήσεις των ετών 1946-1949. Είχε στο ενεργητικό του 200 και πλέον πολεμικές αποστολές, τιμήθηκε δε για την όλη δράση του με πλήθος πολεμικών παρασήμων.

(Πηγή: eaaa.gr)

Ο Χατζηλάκος υπηρέτησε σε διοικητικές και επιτελικές θέσεις. Διετέλεσε διοικητής Πτερύγων Μάχης (113 ΠΜ/1954, 111 ΠΜ/1959, 110 ΠΜ/1964), διευθυντής Επιχειρήσεων του 28ου ΑΤΑ (Αρχηγείου Τακτικής Αεροπορίας) και του 6ου Αεροπορικού Στρατηγείου του ΝΑΤΟ, καθώς και αεροπορικός ακόλουθος στην Ουάσινγκτον.

*Οι φωτογραφίες του παρόντος άρθρου προέρχονται από το διαδικτυακό τόπο της Ένωσης Αποστράτων Αξιωματικών Αεροπορίας (eaaa.gr) και από την προαναφερθείσα έκδοση του Μουσείου Ιστορίας Πολεμικής Αεροπορίας. Στην κεντρική φωτογραφία εικονίζεται ο αείμνηστος Κωνσταντίνος Χατζηλάκος (πηγή: eaaa.gr).