Από το «παντεσπάνι» στον Ρόναλντ Ρίγκαν

Το νέο βιβλίο των παραθεμάτων που κυκλοφόρησαν οι πανεπιστημιακές εκδόσεις του Yale περιλαμβάνει σχεδόν τα πάντα από όσα δηλώνουν πνευματώδη σχολιασμό.

Στο «New Yale Book of Quotations» υπάρχουν παραθέματα από ποιητές και αστέρες της ποπ, πολιτικούς και φιλοσόφους, αστέρες του κινηματογράφου, μυθιστοριογράφους και ιστορικούς. Περιλαμβάνει μερικές παροιμίες, παιδικές ρίμες, διαφημιστικά συνθήματα και μια κατηγορία που ονομάζεται «ρητά», για παράδειγμα, «Ο Κίλροϊ ήταν εδώ» (εντοπίστηκε στην επιθεώρηση του Kearns Air Force Post Review του 1945) και «Κάνε τη ζωή σου» (που φαίνεται ότι χρησιμοποιήθηκε στην «Washington Post» της 23ης Ιανουαρίου 1983).

Τα «ρητά» καταλαμβάνουν την απροσδιόριστη ενδοχώρα μεταξύ των παροιμιών και του είδους των πραγμάτων που συνήθως αποκαλούνται «παραθέματα», που είναι παρατηρήσεις του τύπου «ο χρυσός κανόνας είναι ότι δεν υπάρχουν χρυσοί κανόνες», τις οποίες κάνουν προσωπικότητες όπως ο Τζορτζ Μπέρναρντ Σο.

Ο Ρουσσώ και η Αντουανέτα

Εκδόσεις όπως αυτή έχουν διευκρινιστική κυρίως σημασία καταγράφοντας ποιος δεν είπε τι ακριβώς. Οποιοδήποτε σύγχρονο βιβλίο με παραθέματα θα σας πληροφορήσει, για παράδειγμα, ότι το περίφημο «δώστε τους να φάνε παντεσπάνι» αποδόθηκε από τον Ρουσσώ το 1766-67 σε «μια σπουδαία πριγκίπισσα» και ότι αυτό ήταν πολύ πριν αρραβωνιαστεί η Μαρία Αντουανέτα με τον μελλοντικό Λουδοβίκο ΙΣτ’. Αλλά το ογκώδες βιβλίο του Yale γεμάτο με πολιτική σοφία, ευφυολογήματα, συνθήματα, φράσεις από μυθιστορήματα και οικονομικές προσταγές φέρνει στον νου ένα απόσπασμα από το μοναδικό τραγούδι «Once in a lifetime» του Ντέιβιντ Μπερν και το οποίο βρίσκει θέση στις σελίδες του: «You may ask yourself/Well, how did I get here?» (Ισως αναρωτηθείτε/Λοιπόν, πώς έφτασα εδώ;).

Τι μπορεί να μας πει η ιστορία των βιβλίων με παραθέματα για το τι αναμένεται να περιέχουν στο σύγχρονο παρόν, αφού δεν υπάρχει τίποτα καινούργιο σχετικά με την παράθεση; Στίχοι από τον Βιργίλιο αναδύονται μέσα από τοιχογραφίες στην Πομπηία, ενώ φράσεις από τον Ευριπίδη έχουν βρεθεί στο Herculaneum.

Η παράδοση των ευρωπαϊκών βιβλίων που είναι αφιερωμένα στη συλλογή αποσπασμάτων και ρητών ξεκίνησε αρχικά εντός ακαδημαϊκών και θρησκευτικών χώρων και θεωρήθηκαν τόσο σύνοψη όσο και σύντομοι δρόμοι για τη μάθηση.

Το αρχικό «Yale Book of Quotations» (2006), στο οποίο βασίζεται αυτή η νέα έκδοση, είχε πιο εκκεντρικό περιεχόμενο σε σύγκριση με το Λεξικό της Οξφόρδης. Είχε τη βορειοαμερικανική προκατάληψη που υπονοείται από τον τίτλο του. Ανέθρεψε τον Αβραάμ Λίνκολν με 69 παραθέματα έναντι 16 που περιέχει η της Οξφόρδης έκδοση του 1979 και ήταν γεμάτη από τα είδη των παρατηρήσεων που ίσως ήθελαν να αναφέρουν οι δημοσιογράφοι. Οι οποίοι πρώτα τα αναζητούν στο Google και κατόπιν ενοχών θεωρούν ότι πρέπει να τα επαληθεύσουν ανατρέχοντας σε ένα από αυτά τα παλιομοδίτικα βιβλία.

Το ροκ και οι πρόεδροι των ΗΠΑ

Στο άρθρο του στο «London Review of Books» ο Κόλιν Μπάροου εντοπίζει πως ενώ οι ηλικιωμένοι λευκοί ροκάδες εκπροσωπούνται εκτενώς (Μπομπ Ντίλαν 27 αναφορές, Νιλ Γιανγκ 6, Μπρους Σπρίνγκστιν 7), δεν υπάρχει καμία παραπομπή στη Ριάνα και μόνο μία ατάκα του Jay-Z («Δεν φοβάμαι να πεθάνω/Φοβάμαι να μην προσπαθώ»). Ο Λούις Αρμστρονγκ και η Αρίθα Φράνκλιν λαμβάνουν από μία αναφορά ο καθένας, που δείχνει πολύ λίγο σεβασμό στην πολιτιστική επιρροή αυτών των μεγάλων μαύρων μουσικών.

Χρειάζεται πραγματικά ο κόσμος 27 αποσπάσματα από τον Τζορτζ Γ. Μπους, όταν ολόκληρος ο άνθρωπος συνοψίζεται στη μοναδική φράση «Είμαι ο κύριος των χαμηλών προσδοκιών»; Ή 20 παραθέματα από τον Ρόναλντ Ρίγκαν, όταν η ατάκα που λέει τα πάντα για αυτόν είναι η: «Εχω βγαλμένο το στυλό μου για βέτο και έτοιμο για οποιαδήποτε αύξηση φόρου που το Κογκρέσο θα μπορούσε ακόμη και να σκεφτεί να στείλει. Και ένα μόνο πράγμα έχω να πω στους φορολογουμένους: Εμπρός, φτιάξτε μου τη μέρα»;

Η πρώτη έκδοση του Yale (2006) περιελάμβανε μόνο μία φράση από τον Ντόναλντ Τραμπ: «Οι εμπορικές συμφωνίες είναι η τέχνη μου». Ωστόσο το «New Yale» περιλαμβάνει 29 από τα μη γυαλιστερά του, συμπεριλαμβανομένου του «Δεν είμαι έξυπνος, αλλά ιδιοφυΐα… και μάλιστα μια πολύ σταθερή ιδιοφυΐα!». Αυτό που ίσως όλα τα εξηγεί και τα αποκαλύπτει στο βιβλίο παραθεμάτων του Yale είναι η αναλογία φράσεων ανάμεσα στον Πλάτωνα και τον Μαρκ Τουέιν: Πλάτωνας 11, Μαρκ Τουέιν 154.

Η σύγκλιση της φιλοσοφίας με τους αφορισμούς στα τέλη του 19ου αιώνα είχε μόνιμη επίδραση σε αυτό που τον 20ό και μετά θεωρήθηκε «παράθεμα». Αλλά ο Νίτσε (με 29 παραθέματα στο «Yale» και μόλις 15 στην «Οξφόρδη» του 2014) και ο Οσκαρ Γουάιλντ (με 123 στο «Yale» και 61 παραθέματα στην «Οξφόρδη» του 2014) επηρέασαν τον τρόπο με τον οποίο μιλούσαν και έγραφαν οι άνθρωποι που ήθελαν να φαίνονται ασταφτεροί.

Επηρέασαν επίσης αυτά που οι συλλέκτες των παραθεμάτων θεωρούσαν κριτήρια αναφοράς. Το πρόβλημα με τον Γουάιλντ δεν είναι μόνο ότι αυτός και κάθε χαρακτήρας που δημιούργησε ακούγεται πάντα σαν να αναφέρουν τα δικά του λόγια. Αλλά ότι μετά από αυτόν αποσπάσματα που δεν ακούγονταν τουλάχιστον λίγο σαν του Οσκαρ Γουάιλντ ήταν απίθανο να αναφερθούν. Επειδή δεν ακούγονταν σαν παραθέματα.

Έντυπη έκδοση «ΤΑ ΝΕΑ»