«Μαύρο Σάββατο», 11/7/1942: Η έναρξη του δράματος για τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης

Η 11η Ιουλίου 1942 υπήρξε μια ημερομηνία που χαράχτηκε βαθιά στη μνήμη των Εβραίων της Θεσσαλονίκης και όχι μόνο, καθώς σήμανε την αρχή του τέλους για την πάλαι ποτέ πολυπληθή και ακμαία εβραϊκή κοινότητα της πόλης.

Ακριβώς πριν από οκτώ ολόκληρες δεκαετίες, το αποκληθέν «Μαύρο Σάββατο» του Ιουλίου του 1942, οι ναζιστικές κατοχικές Αρχές της Θεσσαλονίκης έθεσαν σε εφαρμογή το σχέδιο της «Τελικής Λύσης», που έμελλε να οδηγήσει στον εκτοπισμό και την εξόντωση τη συντριπτική πλειονότητα των Εβραίων της Θεσσαλονίκης.

Οι διώξεις και οι παρενοχλήσεις των μελών της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης είχαν ξεκινήσει αμέσως μετά την κατάληψη της πόλης από τους ναζί (9 Απριλίου 1941), αλλά την 11η Ιουλίου 1942 άρχισε πλέον να υλοποιείται με μεθοδικές κινήσεις η επιχείρηση αφανισμού του εβραϊκού πληθυσμού της πόλης. Με το πρόσχημα της καταγραφής, οι γερμανοί κατακτητές συγκέντρωσαν στην πλατεία Ελευθερίας όλους τους άρρενες Εβραίους ηλικίας 18-45 ετών, προκειμένου να επιλέξουν ομάδες που θα εκτελούσαν καταναγκαστική εργασία.

Επιδεικνύοντας απάνθρωπη συμπεριφορά και αποσκοπώντας ολοφάνερα στη διαπόμπευσή τους, οι ναζί υπέβαλαν 9.000 θεσσαλονικείς Εβραίους σε αναγκαστικές «ασκήσεις γυμναστικής», σε ατέλειωτα μαρτύρια και εξευτελισμούς κάτω από τον καυτό ήλιο, μέσα στην αφόρητη καλοκαιρινή ζέστη. Μάλιστα, η επιχείρηση καταγραφής συνεχίστηκε και τις επόμενες ημέρες (13‐15 Ιουλίου).

Οι περισσότεροι από όσους τελικά επιλέχθηκαν ως εργατικό δυναμικό για λογαριασμό γερμανικών τεχνικών εταιρειών στάλθηκαν σε οδικά έργα και μεταλλεία, σε διάφορα σημεία της Μακεδονίας. Εξαιτίας των άθλιων συνθηκών και της ελλιπέστατης σίτισης τα ποσοστά νοσηρότητας και θνησιμότητας μεταξύ των εργατών ήταν ιδιαίτερα υψηλά.

Τον Οκτώβριο του 1942 υπεγράφη πρωτόκολλο μεταξύ των κατοχικών Αρχών και της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης (ΙΚΘ) για την εξαγορά της καταναγκαστικής εργασίας έναντι δύο δισεκατομμυρίων δραχμών, ποσού που επρόκειτο να συγκεντρωθεί με υποχρεωτικές εισφορές.

Δυστυχώς, η ευρύτερη ναζιστική επιχείρηση οριστικού ξεκληρίσματος του εβραϊκού στοιχείου της Θεσσαλονίκης είχε ολέθρια αποτελέσματα.

Από ένα σύνολο 46.091 Εβραίων της Θεσσαλονίκης που μεταφέρθηκαν με διαδοχικά σιδηροδρομικά δρομολόγια, εντός λίγων εβδομάδων, στα στρατόπεδα εξόντωσης Άουσβιτς και Μπιρκενάου, επέστρεψαν στη Θεσσαλονίκη μόνο 1.950.

Η πλατεία Ελευθερίας με το Μνημείο Ολοκαυτώματος αποτελεί σήμερα τόπο ιστορικής μνήμης, μια και υπήρξε ο χώρος όπου μαρτύρησαν και ταπεινώθηκαν 9.000 Θεσσαλονικείς μόνο και μόνο επειδή είχαν γεννηθεί Εβραίοι.