«Το μεγάλο μας τσίρκο»: Οι καημοί και τα όνειρα της φυλής μας, οι προδομένες ελπίδες

Ο Καραγκιόζης βασιλιάς

ΡΩΜΙΟΣ: Κι έτσι λοιπόν ο Όθωνας και η Αμαλία μάς έφυγαν και μείναμε χωρίς Βασιλιά και Βασίλισσα! Οι αυλικοί χωρίς αυλή, οι κυρίες της τιμής χωρίς τιμή, οι τελετάρχες χωρίς τελετές και οι ξένοι αδελφοί βασιλείς με έναν αδελφό λιγότερο. Μεγάλο κακό! Υπήρχαν βέβαια και μερικοί πεζοί που υποστήριζαν ότι δεν είναι ανάγκη να εισάγουμε βασιλείς, ότι μπορούμε να ζήσουμε και χωρίς! Λέγανε μάλιστα ότι μοιάζει με δουλοπρέπεια το ότι εκατομμύρια Έλληνες θα ’χουνε έναν ξένο που θα λέει ο λαός μου, διότι έτσι πρέπει, και θα εννοεί —από πού κι ως που— εμάς. Απόψεις! Τελικά επικρατήσανε οι πρώτοι οι οποίοι με τη συμπαράσταση των μεγάλων δυνάμεων εξήγησαν στον Ελληνικό λαό ότι η Ελλάς χωρίς βασιλείς δεν προσφέρεται για παραμύθια! Αποκλείεται δηλαδή να πεις «μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένας Βασιλιάς και μια Βασίλισσα» και να εννοείς την Ελλάδα! Πράγμα το οποίον είναι συμφορά. Κι έτσι εβάλαμε πάλι μεσίτες να ψάξουνε, εβάλαμε αγγελίες στις εφημερίδες, εβγάλαμε ντελάληδες… (προς την εξωτερική σκηνή χτυπώντας και τα χέρια για σινιάλο) Ελάτε, κύριε Χατζηαβάτη μου, σας περιμένουμε…

(Μπαίνουν ο ΧΑΤΖΗΑΒΑΤΗΣ, ο ΜΠΑΡΜΠΑΓΙΩΡΓΟΣ, ο ΝΙΟΝΙΟΣ, ο ΜΟΡΦΟΝΙΟΣ και ο ΣΤΑΥΡΑΚΑΣ. Ο πρώτος διαλαλεί το μήνυμα και οι υπόλοιποι ακολουθούν από κοντά.)

ΧΑΤΖΗΑΒΑΤΗΣ: Ακούσατε, Άγγλοι, Γάλλοι, Πορτογάλοι, Δανοί, Γερμανοί, Ισπανοί, Αμερικανοί, ορθόδοξοι, διαμαρτυρόμενοι, καθολικοί… Ζητείται βασιλεύς διά χώραν πτωχήν, αλλά ενάρετον, με λαμπράς οικογενειακάς αρχάς και παραδόσεις, ολίγον μεταχειρισμένην, αλλά ωραίαν και εις καλήν κατάστασιν! Οι ενδιαφερόμενοι δέον να έχουν τα εξής προσόντα: Να μην ομιλούν ελληνικά, να είναι ελέω Θεού γαλαζοαίματοι, να είναι ξανθοί, χαριτωμένοι και εύθυμοι διά να ευθυμήσει και η δύστυχος Ελλάς. Μισθός ικανοποιητικός, ώραι εργασίας κατόπιν ειδικής συμφωνίας. Διά περισσοτέρας πληροφορίας απευθυνθείτε εις τα συμμαχικάς κυβερνήσεις.
ΜΠΑΡΜΠΑ-ΓΙΩΡΓΟΣ: Ρε Χατζηαβάτη…
ΧΑΤΖΗΑΒΑΤΗΣ: Όλος αυτιά, Μπαρμπα-Γιώργο μου.
ΜΠΑΡΜΠΑ-ΓΙΩΡΓΟΣ: Μιας κι είμαστε σιμά στην παράγκα του Καραγκιόζη, δεν του βαράμε λέω ’γω την πόρτα, να του πούμε να ’ρθει κι αυτός, να ’μαστε σύμπας ο λαός;
ΧΑΤΖΗΑΒΑΤΗΣ: Αν συμφωνούν κι οι άλλοι, ματάκια μου, το δέχομαι μετά χαράς.
ΜΠΑΡΜΠΑ-ΓΙΩΡΓΟΣ: Τι λέτε ελόγου σας; Δεν είναι πρέπον εις την ζήτησιν του βασιλιά να ’ναι κι ο Καραγκιόζης μαζί;
ΟΙ ΑΛΛΟΙ: Πρέπον, πρέπον.
ΝΙΟΝΙΟΣ: Το λοιπό, τζογούλες μου, έτσι που είμαστε αγαπημένοι, μου ’ρχεται μα τον Άγιο μια ιδέα από τσι λίγες!
ΜΟΡΦΟΝΙΟΣ: Να την ακούσομεν.
ΝΙΟΝΙΟΣ: Γιατί να ψάχνουμε για βασιλέα στη Ρουσία, στην Αλεμάνια και στην Ιγγλετέρα; Γιατί, τζογούλες, να μη διαλέξουμε έναν από το δικό μας πόπολο; Να μιλούμε την ίδια λίνγκουα και να ’χουμε την ίδια μανταλιτά;
ΧΑΤΖΗΑΒΑΤΗΣ: Μα, σιορ Διονύσιε, ξεχνάς τι σόι παραγγελιές μας δώσανε;
ΝΙΟΝΙΟΣ: Μωρέ, τσου χέζω εγώ τσι παραγγελιές των! Εγώ, τζογούλες μου, πιστεύω στην ποίηση, εγώ είμαι θρεμμένος με Διονυσάκη Σολωμό που τα ήθελε ούλα ελληνικά! Τσέντο περ τσέντο!
ΣΤΑΥΡΑΚΑΣ: Να μου ζήσεις, φιόρο του λεβάντε.
ΝΙΟΝΙΟΣ: Είστε ντ’ ακόρντο;
ΣΤΑΥΡΑΚΑΣ: Εγώ θέλω βασιλιά παιδί δικό μας, τελεία και παύλα!
ΧΑΤΖΗΑΒΑΤΗΣ: Θα βρούμε τον μπελά μας.
ΜΠΑΡΜΠΑ-ΓΙΩΡΓΟΣ: Να τους κοροϊδέψουμε! Να πούμε ότι δε βρήκαμε ευρωπαϊκόν και πήραμ’ ελληνικόν.
ΝΙΟΝΙΟΣ: Τσέρτο, τζογούλες μου. Κι έτσι που ‘μαστε όλοι ενωμένοι, ποιος στρανιέρος ή ντόπιος θα τολμήσει να πάει κόντρα στη βολοντά του λαού;
ΜΠΑΡΜΠΑ-ΓΙΩΡΓΟΣ: Ζήτου ο λαός!
ΟΛΟΙ: Ζήτω!
ΝΙΟΝΙΟΣ: Και τώρα, τζογούλες μου, ας πενσάρουμε ποιόνε να διαλέξουμε!
ΜΠΑΡΜΠΑ-ΓΙΩΡΓΟΣ: Ιν μπρώτοις πιστεύω ότι δε χρειάζεται να πάμε μακριά! Ευτούνος που κάνει διά βασιλέας των Ελλήνων μπορεί να ’νι κι ένας από μας, φτάνει οι αποδέλοιποι ν’ ανοίξουν καλά τα στραβά τους και να τον παραδεχτούν.
ΜΟΡΦΟΝΙΟΣ: …Φθάνει να έχει μάτια διά να ιδεί!
ΧΑΤΖΗΑΒΑΤΗΣ: Λαμπράα! Ας προχωρήσουμε λοιπόν στην εκλογή.
ΝΙΟΝΙΟΣ: Εγώ, τζογούλες μου, θα σας πω την παρόλα μου νέτα-σκέτα! Διαλέξετέ με για βασιλιά και μα τον Άγιο…
ΦΩΝΕΣ-ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΕΣ
ΧΑΤΖΗΑΒΑΤΗΣ: Ψυχραιμία, παρακαλώ, εδώ, ματάκια μου, διακυβεύονται ύψιστα εθνικά συμφέροντα! Κύριε Μπαρμπα-Γιώργο, η σειρά σας!…
ΜΠΑΡΜΠΑ-ΓΙΩΡΓΟΣ: Τη γλέπετε την γκλίτσα; Έτσι και δε μ’ αφήκετε να τελειώσω, θα σπάσω κεφάλια. Το λοιπόν! Ποιος από σας, ρε ζαγάρια, ξέρει από κοπάδια καλύτερα από μένα; Ο λαός είναι κοπάδ’ ή δεν είναι; Αραγούν μόνο εγώ ξέρω να τον βγάνω για βοσκή, να ’χω μαντρόσκυλα να τόνε φυλάνε, να τον φέρνω πίσω στη στρούγκα, να τον αρμέγω, να τον κουρεύω, να τον πουλώ και να τον αγοράζω.
ΦΩΝΕΣ-ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΕΣ
ΧΑΤΖΗΑΒΑΤΗΣ: Καρδούλες μου, δεν είναι πράματα αυτά, θα μας ακούσουνε. Κύριε Μορφονιέ, η σειρά σας!
ΜΟΡΦΟΝΙΟΣ: Θα επιμείνω εις το ίδιο! Όποιος έχει μάτια ας με ιδεί!
ΧΑΤΖΗΑΒΑΤΗΣ: Κύριε Σταύρακα;
ΣΤΑΥΡΑΚΑΣ: Προτιμώ τελευταίος…
ΧΑΤΖΗΑΒΑΤΗΣ: Ετότες ας μιλήσω εγώ! Καρδούλες, όχι πως θέλω να το παινευτώ αλλά ποιος από σας είδε κι άκουσε στη ζωή του πιο πολλά από μένα; Ποιος εχρημάτισε τσιράκι σε όλα τα ως τώρα αφεντικά; Ποιος από σας άκουσε χίλιες φορές να του λένε «πάρε αυτά και κάνε πως δεν είδες και πως δεν άκουσε τίποτα»; Ποιος από σας ξέρει την ιστορία που δε γράφτηκε, δε γράφεται και δε θα γραφτεί ποτέ; Όθεν, καρδούλες μου, οι γνώσεις μου και η μόρφωσή μου…
ΦΩΝΕΣ-ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΕΣ
ΜΠΑΡΜΠΑ-ΓΙΩΡΓΟΣ: (άγρια) …Ο ένας το μακρύ του, ο άλλος το κοντό του… Ως εδώ και μη παρέκει! Ουρίστε μας! Ιμπρός ούλοι στη σειρά και πάμε να ζητήσουμε βασιλιά στην Ευρώπη! Το ’χω καλύτερα έναν ξένο παρά ένα ζαγάρι σαν και λόγου σας.
ΝΙΟΝΙΟΣ: Τι ήθελες δηλαδή, μωρέ ινιοράντε. Να ’χουμε σένανε τον τσέλιγκα βασιλιά στο παλάτσο, να ’μαστε ρεντίκολο τση οικουμένης; Αβάντι να βρούμε ένα στρανιέρο! Χίλιες φορές ένα στρανιέρο παρά ένα κομμαντάντε τση στρούγκας. Ακόμα και τον Καραγκιόζο, μωρέ, τον προτιμώ από λόγου σου!
ΜΠΑΡΜΠΑ-ΓΙΩΡΓΟΣ: Και σάματι εγώ δεν τον προτιμώ από σένα;
ΧΑΤΖΗΑΒΑΤΗΣ: Είστε με τα καλά σας, καρδούλες μου;
ΜΠΑΡΜΠΑ-ΓΙΩΡΓΟΣ: Κι από σένα!
ΧΑΤΖΗΑΒΑΤΗΣ: Τον Καραγκιόζο από μένα;
ΝΙΟΝΙΟΣ: Μην είσαι καλύτερός του, μωρέ τσανακογλύφτη;
ΧΑΤΗΑΒΑΤΗΣ: Αν είναι μια φορά καλύτερός μου, είναι δέκα φορές καλύτερός σας, παλιόβλαχοι και λωλοεφτανήσιοι!
ΣΤΑΥΡΑΚΑΣ: (άγρια) Δε μου λες, αγόρι, βάνεις και μένα μαζί;
ΧΑΤΖΗΑΒΑΤΗΣ: Όλους σας, αστοιχείωτοι άνθρωποι! Και παρά να ’χω αφέντη κανέναν από σας ψηφίζω κι εγώ τον Καραγκιόζη!
ΣΤΑΥΡΑΚΑΣ: (με πείσμα) Το ίδιο κι εγώ!
ΜΟΡΦΟΝΙΟΣ: Κι εγώ!
ΝΙΟΝΙΟΣ: Αραγούν διαλέγουμε τον Καραγκιόζο;
ΟΛΟΙ: Όχι!
ΝΙΟΝΙΟΣ: Πως όχι, μωρέ κουζουλοί; Εφόσον διαφωνούμε όλοι σε κείνο που θέμε και συφωνάμε στο αντίθετο, πάει να πει ότι διαλέξαμε τον Καραγκιόζο.

*Απόσπασμα από το θεατρικό έργο του Ιάκωβου Καμπανέλλη «Το μεγάλο μας τσίρκο» (πηγή: Ιάκωβος Καμπανέλλης, «Το μεγάλο μας τσίρκο», Θέατρο, τ. Η’, Κέδρος, Αθήνα 2010, σ. 96-100).

Η εν λόγω θεατρική παράσταση πρωτοανέβηκε στο θέατρο «Αθήναιον» στις 22 Ιουνίου 1973 από το θίασο Καρέζη – Καζάκου (πέραν του ζεύγους, Διονύσης Παπαγιαννόπουλος, Νίκος Κούρος, Χρήστος Καλαβρούζος, Σπύρος Κωνσταντόπουλος, Τίμος Περλέγκας κ.ά.). Η σκηνοθεσία ήταν έργο του Κώστα Καζάκου, τα σκηνικά – κοστούμια του Φαίδωνος Πατρικαλάκι, η μουσική του Σταύρου Ξαρχάκου και η ερμηνεία των τραγουδιών επί σκηνής του Νίκου Ξυλούρη.

Λίγες ημέρες αργότερα, στις 7 Ιουλίου 1973, ο δημοσιογράφος και παιδαγωγός Αλκιβιάδης Μαργαρίτης (1908-2004) κατέθεσε τις σκέψεις του για «Το μεγάλο μας τσίρκο» του Καμπανέλλη.

Στη στήλη της θεατρικής κριτικής που κρατούσε στην εφημερίδα «Τα Νέα», ο Μαργαρίτης έγραψε μεταξύ πολλών άλλων τα ακόλουθα:

Στο ευρύχωρο και παλαιότατο υπαίθριο θέατρο «Αθήναιον» (ιδρύθηκε το 1895) στήθηκε ένα λαϊκό πανηγύρι ποιότητος και –θα ελέγαμε ακόμη– εθνικού φρονηματισμού.

Ο κ. Ιάκωβος Καμπανέλλης πήρε θέματα από την αρχαία, μεσαιωνική και νεώτερη ελληνική ιστορία, και σε ένα ύφος σατιρικό, σαρκαστικό και ενίοτε –χωρίς επιμονή και υπερβολή– μελοδραματικό προβάλλει με αυτά «τους καημούς και τα όνειρα της φυλής μας, τους προδομένους αγώνες, τις προδομένες ελπίδες».

«Το μεγάλο μας τσίρκο» έχει βεβαίως ανισότητες· τα ιστορικά περιστατικά, που είναι η αφετηρία για διάφορα «νούμερα», δεν χρησιμοποιούνται πάντοτε με την ίδια ευστοχία.

Μερικά φαίνονται περιττά, άλλα τραινάρουν άσκοπα.

Αλλά δεν παραβλάπτουν την ατμόσφαιρα του γλεντιού, που προσφέρει το θέαμα στο σύνολό του, άλλωστε πολύ καλά σκηνοθετημένο από τον κ. Κώστα Καζάκο. Όλοι οι παράγοντες του θεάτρου αυτού φαίνεται να εργάσθηκαν με πολύ κόπο και με τιμιότητα.

[…]

«TA NEA», 7.7.1973, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Σύνδεσμος των διαφόρων σκηνών, είδος πομπέρ, ήσαν η κ. Καρέζη και ο κ. Καζάκος. Ήσαν πολύ μελετημένοι και έπαιζαν με εξαιρετικό κέφι, που το μετέδωσαν και στους συνεργάτες τους και στους θεατάς. Θα τους συμβουλεύαμε μόνο να μην τραγουδούν οι ίδιοι. Η ένταση της φωνής τους, λόγω του μεγάλου υπαιθρίου χώρου, ήταν φυσικό να τους κάνη να μην είναι πάντοτε «σωστοί». Ο κ. Νίκος Ξυλούρης ήταν άψογος στο είδος του τραγουδιού που καλλιεργεί. […] Ο κ. Σταύρος Ξαρχάκος έγραψε την κατάλληλη μουσική. Μερικά του τραγούδια προβλέπομε ότι θα «διαρκέσουν». […] Η κίνηση και οι χοροί ήσαν της κ. Μαρίας Κυνηγού, η οποία μαζί με τον κ. Άρη Δαβαράκη βοήθησε αποτελεσματικά τον κ. Καζάκο. Ο κ. Φαίδων Πατρικαλάκις εφιλοτέχνησε τα κοστούμια και τα σκηνικά. Ο κ. Σπαθάρης, εκτός από την θεατρική απόδοση του θέματος του Καραγκιόζη, έκανε και τους δύο δράκους της σκηνής και την τόσο εύθυμη διακόσμηση της εισόδου. Γενικά ένα θέαμα όχι συνηθισμένο.