Δημήτρης Τζοβάρας: Έρευνα και καινοτομία στην υπηρεσία του ανθρώπου

Με αφορμή πρόσφατες διακρίσεις και την επικείμενη επέκταση των υποδομών και των δραστηριοτήτων του Εθνικού Κέντρου Ερευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΕΚΕΤΑ) της Θεσσαλονίκης, ζητήσαμε από τον πρόεδρό του Δημήτρη Τζοβάρα να περιγράψει το όραμά του για την ανάπτυξη του κέντρου αλλά και τον τρόπο με τον οποίο αυτό θα βοηθήσει τη χώρα να βαδίσει σταθερά στην εποχή της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης την οποία διανύουμε.

Ηγείσθε ενός μοναδικού για την Ελλάδα ερευνητικού κέντρου. Παρακαλώ θα θέλατε να μας εξηγήσετε τις ιδιαιτερότητές του;

«Η έρευνα αποτελεί την εφαλτήριο δύναμη για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής. Από την ίδρυσή του το 2000 μέχρι και σήμερα, το Εθνικό Κέντρο Ερευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΕΚΕΤΑ) εστιάζει απαρέγκλιτα σε αυτόν ακριβώς τον στόχο: την προαγωγή και αξιοποίηση της γνώσης προς όφελος του ανθρώπου. Ενδεικτικά αναφέρω ότι έχουμε αναπτύξει τεχνολογίες που υποστηρίζουν την ανεξάρτητη διαβίωση των ηλικιωμένων συνανθρώπων μας, βελτιώνουν τη βιομηχανική παραγωγή και την επικοινωνία του ανθρώπου με τις μηχανές, παράγουν καθαρότερα καύσιμα, βελτιώνουν το οικολογικό αποτύπωμα των κτιρίων, οικοδομώντας έτσι μία καλύτερη σχέση με το περιβάλλον. Επίσης θα ήθελα να αναφερθώ στην ανάπτυξη τεχνολογιών που υποστηρίζουν κρίσιμους τομείς όπως η πρόληψη αλλά και η θεραπεία ασθενειών όπως ο καρκίνος, βελτιώνουν τη διατροφή μας, τεχνολογίες που προωθούν την αυτόνομη ηλεκτροκίνηση, οδηγώντας μας στις πόλεις του μέλλοντος και τεχνολογίες έξυπνης γεωργίας που υποστηρίζουν τις αγροτικές εργασίες. Τα αντικείμενα αυτά αποτελούν πεδία έρευνας πολλών ερευνητικών κέντρων στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Αυτό που ενδεχομένως μας διαφοροποιεί είναι ότι παρά το γεγονός ότι το ΕΚΕΤΑ ανήκει στους φορείς του Δημοσίου, στηρίζεται σε κρατική επιχορήγηση που δεν ξεπερνά το 10% της συνολικής ετήσιας χρηματοδότησής του. Θα τολμούσα να πω ότι είμαστε ένα σχεδόν «αυτοχρηματοδοτούμενο» ερευνητικό κέντρο, στο οποίο το άριστο ερευνητικό προσωπικό καταφέρνει να προσελκύει χρηματοδότηση μεγαλύτερη της τάξης του 70% από ευρωπαϊκά ανταγωνιστικά προγράμματα έρευνας και ανάπτυξης».

Ο πρόεδρος του ΕΚΕΤΑ Δημήτρης Τζοβάρας προαναγγέλλει επένδυση 34 εκατ. ευρώ

Αν και αναλάβατε τα ηνία του ΕΚΕΤΑ σχετικά πρόσφατα, εργάζεστε σε αυτό από την ίδρυσή του. Εκτιμάτε ότι το κέντρο μπορεί να ανταποκριθεί στις σύγχρονες προκλήσεις;

«Νιώθω ιδιαίτερη χαρά που βρίσκομαι στο ΕΚΕΤΑ από την πρώτη κιόλας μέρα της λειτουργίας του, αρχικά ως ερευνητής σε ένα από τα τέσσερα τότε ινστιτούτα του, και συγκεκριμένα το Ινστιτούτο Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΙΠΤΗΛ), στη συνέχεια και για 8 χρόνια ως διευθυντής του και τώρα, έχοντας αναλάβει πρόσφατα τη θέση του προέδρου του κέντρου. Ολα αυτά τα χρόνια είχα την ευκαιρία να δω το ΕΚΕΤΑ να εξελίσσεται από μία μικρή νησίδα σε Κέντρο Αριστείας, να αναπτύσσει σταθερά τις συνεργασίες του, όχι μόνο μέσα στην Ευρώπη αλλά και σε διεθνές επίπεδο, βασιζόμενο στα ισχυρά του σημεία αλλά και στην προσπάθεια να υπερκεράσει τις αδυναμίες του.

Το ΕΚΕΤΑ έχει περάσει πλέον στην περίοδο της ωριμότητάς του. Με όλες μας τις δυνάμεις όλοι οι εργαζόμενοί του προσπαθούμε να συμβάλουμε ενεργά ώστε η περίοδος αυτή να θέσει τις βάσεις για την εδραίωση του κέντρου ως κοιτίδας αριστείας στην Ελλάδα και όχι μόνο. Σήμερα το κέντρο διαδραματίζει πολύ σημαντικό ρόλο και στη δημιουργία θέσεων εργασίας υψηλής αξίας απασχολώντας περισσότερους από 1.100 επιστήμονες, ενώ έχει καταφέρει να δημιουργήσει ένα εξαιρετικό ερευνητικό περιβάλλον, σύγχρονες εργαστηριακές υποδομές, δικτύωση με ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια ανά τον κόσμο αλλά και περιβάλλον καινοτομίας, επιτεύγματα που το καθιστούν τα τελευταία χρόνια πόλο έλξης τόσο για νέους επιστήμονες της Ελλάδας αλλά και της Ευρώπης».

Ποιες είναι οι δικές σας προτεραιότητες σχετικά με την ανάπτυξη του κέντρου;

«Οραμά μου είναι το ΕΚΕΤΑ να συνεχίσει να αποτελεί πόλο καινοτομίας στις κύριες ερευνητικές του κατευθύνσεις και να προσαρμοστεί κατάλληλα για να ανταποκριθεί στις προκλήσεις του μέλλοντος. Η ευθυγράμμιση του κέντρου με τις εμβληματικές δράσεις σε εθνικό και διεθνές επίπεδο για την τεχνολογική καινοτομία θα του επιτρέψει να παίξει ενεργό ρόλο στη Βιομηχανική Επανάσταση 4.0 (Industry 4.0), αναπτύσσοντας νέες δράσεις βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας στα πεδία της τεχνητής νοημοσύνης, των τεχνολογιών χαμηλού αποτυπώματος άνθρακα, της ολιστικής προσέγγισης υγείας – διατροφής, των πράσινων και βιώσιμων μεταφορών, της βιο-οικονομίας και της κυκλικής οικονομίας. Αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε σε μια πολύ καλή χρονική φάση όσον αφορά το αναπτυξιακό μας πλάνο. Το ΕΚΕΤΑ 2.0, μία πρωτοβουλία που έχει την απόλυτη στήριξη του υπουργείου Ανάπτυξης, μόλις εγκρίθηκε. Σύντομα θα ξεκινήσει μία επένδυση που θα αφορά την επέκταση των ερευνητικών υποδομών και εγκαταστάσεων του ΕΚΕΤΑ και αναμένεται να ξεπεράσει τα 34 εκατ. ευρώ. με χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και το Ταμείο Ανάκαμψης. Οι ερευνητικές υποδομές θα αναπτυχθούν στις εγκαταστάσεις του ΕΚΕΤΑ, στην Τεχνόπολη, στο Τεχνολογικό Πάρκο 4ης γενιάς Thess INTEC και στο Βελεστίνο της Θεσσαλίας».

Αναφερθήκατε στο Κέντρο Καινοτομίας Thess INTEC. Σε τι ακριβώς συνίσταται η συνεργασία σας;

«Η ανταλλαγή ιδεών και γνώσης πάντοτε υπήρξε καταλυτική για την ανάπτυξη καινοτομίας. Στο ΕΚΕΤΑ είμαστε ιδιαίτερα χαρούμενοι για την εκκίνηση του Τεχνολογικού Πάρκου 4ης Γενιάς Thess INTEC, μια πρωτοβουλία που θα προσδώσει μεγάλη δυναμική στην πόλη της Θεσσαλονίκης, μιας και θα φέρει σε άμεση επαφή την ερευνητική ακαδημαϊκή κοινότητα με τη βιομηχανία υπηρετώντας αυτόν ακριβώς τον σκοπό: την ανταλλαγή ιδεών και γνώσης, την ανάπτυξη συνεργασιών, τη δημιουργία νέων προϊόντων και υπηρεσιών. Το ΕΚΕΤΑ/ΙΠΤΗΛ και εγώ προσωπικά συντονίζουμε τις δράσεις του Mega Project 3 (ΜΡ3) «Artificial Intelligence and Simulation Applications» του ThessINTEC. Το MP3 θα καταλαμβάνει χώρο 4.500 τ.μ. στο Τεχνολογικό Πάρκο και θα διαθέτει εργαστηριακές εγκαταστάσεις για έρευνα και ανάπτυξη στους τομείς της Τεχνητής Νοημοσύνης, της Ρομποτικής αλλά και των Κυβερνοφυσικών Συστημάτων».

Λάβατε πρόσφατα τη μεγαλύτερη βαθμολογία (και χρηματοδότηση) σε διαγωνισμό της Γενικής Γραμματείας Ερευνας και Τεχνολογίας για τη δημιουργία ενός Κέντρου Ικανοτήτων για τη Βιομηχανία 4.0. Ποιος αναμένεται να είναι ο ρόλος αυτού του κέντρου;

«Ζούμε ήδη στην εποχή της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης. Εργαζόμενοι και επιχειρήσεις καλούνται να προσαρμοστούν στη νέα εποχή που δημιουργεί η αυτοματοποίηση της παραγωγής. Ετσι λοιπόν, στόχος μας είναι μέσω του Κέντρου Ικανοτήτων Industry4byDesign να ενημερώνουμε και να εκπαιδεύουμε επαρκώς τις επιχειρήσεις και τα μέλη τους για τις νέες τεχνολογίες, δίνοντάς τους τα κατάλληλα εφόδια, έτσι ώστε να μπορέσουν να ανταποκριθούν στις νέες εργασιακές συνθήκες. Αναπτύσσουμε, για παράδειγμα, ένα εργαλείο το οποίο θα έχει την ικανότητα να βλέπει τις τεχνολογίες που αυτή τη στιγμή χρησιμοποιεί η επιχείρηση και λαμβάνοντας υπόψη τις πραγματικές της ανάγκες να προτείνει τις πιο κατάλληλες αναδυόμενες τεχνολογίες που είναι καλό να εντάξει στην παραγωγή της τη δεδομένη κάθε φορά στιγμή. Ενα ακόμη εργαλείο που θα αναπτύξουμε θα προσομοιώνει τη γραμμή παραγωγής στο εργοστάσιο και θα προειδοποιεί για μελλοντικές βλάβες».

Πού οφείλεται αυτή η επιτυχία σας;

«Εκτιμώ ότι η πολύχρονη εμπειρία και η άριστη τεχνογνωσία του επιστημονικού μας δυναμικού είναι μεταξύ των κύριων παραγόντων, που κατάφεραν να κερδίσουν την εμπιστοσύνη των επιχειρήσεων ώστε να συμμετέχουν στο Κέντρο Ικανοτήτων για τη Βιομηχανία 4.0 υπό τον συντονισμό του ΕΚΕΤΑ».

Οι συνέργειες με τη βιομηχανία ήταν πάντα στο πνεύμα του ΕΚΕΤΑ. Πώς σκοπεύετε να πορευτείτε προκειμένου να ενισχύσετε την καινοτομική επιχειρηματικότητα;

«Πράγματι, το υψηλού επιστημονικού επιπέδου έργο που παράγεται στο ΕΚΕΤΑ και η τεχνογνωσία αιχμής που έχουμε αναπτύξει όλα αυτά τα χρόνια έχουν οδηγήσει στην ανάπτυξη προϊόντων υψηλής ποιότητας, με στόχο τη δημιουργία ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος για τους συνεργάτες μας. Πάγιες συνεργασίες με παγκόσμιους κολοσσούς, όπως η Samsung, αλλά και συνεργασίες με μερικές από τις πιο σημαντικές ελληνικές βιομηχανίες, όπως η Kleemann, καταδεικνύουν την ποιότητα του επιστημονικού μας έργου. Την ίδια στιγμή όμως θα ήθελα να αναφέρω ότι η μετατροπή ενός επιτυχημένου ερευνητικού αποτελέσματος σε προϊόν με εμπορική αξία δεν είναι πάντα μια απλή διαδικασία, καθώς μια επιστημονική επιτυχία δεν οδηγεί απαραίτητα στη δημιουργία προϊόντος. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι να έχει υψηλή προστιθέμενη αξία και να δίνει λύση σε κάποιο πρόβλημα. Στο ΕΚΕΤΑ μας ενδιαφέρει πολύ η ουσιαστική και αποδοτική σύνδεση της έρευνας με την αγορά – αυτό αποτελεί άλλωστε και διαχρονικά μία από τις πιο σημαντικές παραμέτρους της αποστολής του κέντρου, αλλά και δικό μου προσωπικό στόχο.

Στην παρούσα χρονική στιγμή, η λειτουργία 18 στο σύνολο spin-off εταιρειών με σημαντική οικονομική δραστηριότητα που προέκυψαν από την αξιοποίηση ερευνητικών αποτελεσμάτων καταδεικνύει την επιτυχία του κέντρου στο κομμάτι της επιχειρηματικότητας, οι 6 μάλιστα από αυτές ιδρύθηκαν μέσα στο 2021. Τα επόμενα χρόνια θα ενταθεί η υποστήριξη των ερευνητών μας προς αυτή την κατεύθυνση μέσω της καλλιέργειας επιχειρηματικού πνεύματος, παροχής συμβουλών αλλά και εξεύρεσης οικονομικών πόρων. Σημαντικά αναμένεται να συνεισφέρει σε αυτή την κατεύθυνση η πρωτοβουλία της ΓΓΕΚ να χρηματοδοτήσει την «επανίδρυση» των Κέντρων Μεταφοράς Τεχνολογίας στα ερευνητικά κέντρα, δράση στην οποία το ΕΚΕΤΑ αναμένει με ιδιαίτερο ενδιαφέρον».

Η πανδημία δοκιμάζει την ανθρωπότητα με έναν πρωτόγνωρο τρόπο. Ποια είναι η συνταγή επιβίωσης για ένα κέντρο όπως το ΕΚΕΤΑ σε έναν κόσμο εύθραυστων ισορροπιών;

«Η ερευνητική δραστηριότητα σε περιόδους κρίσης όχι μόνο δεν σταματά, αλλά ενεργοποιείται με ακόμη μεγαλύτερη ένταση, προσαρμόζεται και μετατρέπει την πρόκληση σε ευκαιρία. Το ΕΚΕΤΑ κατάφερε να αναπτυχθεί με αξιοσημείωτους ρυθμούς τόσο μέσα στην κρίση όσο και κατά τη διάρκεια της πανδημίας στηριζόμενο στο μεγάλο ανταγωνιστικό του πλεονέκτημα, τους εξαιρετικά καταρτισμένους επιστήμονές του και τις μοναδικές στο είδος του υποδομές του!

Αναφορικά με την πανδημία, θα ήθελα να αναφέρω την ιδιαίτερα σημαντική ερευνητική δραστηριότητα του Ινστιτούτου Εφαρμοσμένων Βιοεπιστημών (ΙΝΕΒ) στην ανίχνευση των ποσοστών των διαφορετικών μεταλλάξεων του ιού στα λύματα της πόλης, μέσω τεχνολογιών βιοπληροφορικής και χρήσης κατάλληλων μοναδικών στη χώρα υποδομών. Την ίδια στιγμή πολύ σημαντική υπήρξε η συνεισφορά του ινστιτούτου στην ασφάλεια του προσωπικού του κέντρου μέσω της διενέργειας διαγνωστικών τεστ αλλά και η προσφορά του στο κοινωνικό σύνολο μέσω διενέργειας δωρεάν τεστ σε φιλανθρωπικά ιδρύματα της Β. Ελλάδας.

Βεβαίως, η πανδημία επηρέασε το κέντρο, όπως και όλους τους άλλους αναπτυξιακούς φορείς της περιοχής. Ωστόσο, την ίδια στιγμή, το βοήθησε να εξελιχθεί και να ενισχύσει τις υποδομές του για αποδοτική απομακρυσμένη εργασία».

Ποια είναι τα δικά σας προσωπικά ερευνητικά ενδιαφέροντα;

«Ο τομέας της όρασης με υπολογιστή (computer vision) με τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης, καθώς και οι εφαρμογές της στις επιστημονικές περιοχές της ρομποτικής, της επαυξημένης πραγματικότητας, της αλληλεπίδρασης ανθρώπου – υπολογιστή και της ανάλυσης πολυμεσικών δεδομένων αποτέλεσε και αποτελεί έως και σήμερα το κύριο αντικείμενο της έρευνάς μου. Τα τελευταία χρόνια έχω εστιάσει στην έρευνα και ανάπτυξη καινοτόμων μεθοδολογιών εξηγήσιμης τεχνητής νοημοσύνης (explainable artificial intelligence) για την επίλυση πολύπλοκων προβλημάτων όρασης με υπολογιστή, όπως για παράδειγμα η αναγνώριση αντικειμένων σε πολύπλοκα περιβάλλοντα χρήσης τους, καθώς και η παρακολούθηση και αναγνώριση καθημερινών δραστηριοτήτων των χρηστών των διαδραστικών μας εφαρμογών.

Βασικός τομέας έρευνας είναι η μετατροπή ενός συστήματος τεχνητής νοημοσύνης από ένα μαύρο κουτί (black BOX) που έχει εκπαιδευτεί να φέρνει σε πέρας μια λειτουργία, σε μια συσκευή της οποίας κατανοούμε σε μεγάλο βαθμό τις αρχές λειτουργίας καθώς και τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματά της. Η έρευνα αυτή αναμένεται να συνεισφέρει καταλυτικά στην εδραίωση της εμπιστοσύνης στη χρήση των νέων μεθόδων τεχνητής νοημοσύνης σε εφαρμογές υγείας (αυτοματοποιημένη διάγνωση και θεραπεία), εκπαίδευσης (εξατομίκευση, επικέντρωση σε συγκεκριμένες ανάγκες και δεξιότητες των εκπαιδευομένων), ασφάλειας (κυβερνοασφάλεια, υψηλά επίπεδα προστασίας), μεταφορών (αυτόνομη οδήγηση, έξυπνες υποδομές), ενέργεια (βελτιστοποίηση παραγωγής/κατανάλωσης, έξυπνα δίκτυα διανομής), κ.λπ.».

Εχετε μπορέσει να ασχοληθείτε με αυτά τώρα που τα διοικητικά καθήκοντα είναι αυξημένα;

«Η ενασχόλησή μου με την έρευνα, από τη στιγμή που ανέλαβα καθήκοντα προέδρου στο κέντρο, έχει μειωθεί σε κάποιον βαθμό ως αποτέλεσμα ενός ιδιαίτερα απαιτητικού προγράμματος. Ωστόσο, η στενή επαφή μου με τα μέλη της ερευνητικής μου ομάδας στο ΕΚΕΤΑ/ΙΠΤΗΛ μού δίνει τη δυνατότητα να ενημερώνομαι για τις νέες ερευνητικές και τεχνολογικές κατευθύνσεις, καθώς και να διατηρήσω επαφή με τα κύρια αντικείμενα έρευνάς μου».

Ποια θα ήταν η συμβουλή σας στα νέα παιδιά που θέλουν να ασχοληθούν με την επιστήμη αλλά και στους νέους επιστήμονες που πιθανόν θα είναι οι αυριανοί συνεργάτες σας στο ΕΚΕΤΑ;

«Η έρευνα θα χρειάζεται πάντα νέους που έχουν τον ενθουσιασμό να μοιραστούν τις ιδέες τους και να αναπτύξουν τεχνολογίες που αναβαθμίζουν το επίπεδο της ζωής μας σε όλους τους τομείς. Ιδιαίτερα για τον χώρο της Πληροφορικής και των Επιστημών του Μηχανικού, ένα πολλά υποσχόμενο επιστημονικό πεδίο, στο οποίο έχω μεγάλη εμπειρία, οι νέοι επιστήμονες που ενδιαφέρονται να εκπαιδευτούν και να καταρτιστούν θα ήταν σημαντικό να γνωρίζουν ότι ο συγκεκριμένος τομέας τούς εξασφαλίζει τεράστια εφόδια για ανάπτυξη δεξιοτήτων και σε διάφορους άλλους διεπιστημονικούς τομείς εφαρμογών. Παρ’ όλα αυτά, μία επαγγελματική πορεία στον χώρο της έρευνας δεν είναι ένας εύκολος δρόμος. Ενας νέος που θα αποφασίσει να την ακολουθήσει θα πρέπει να έχει κατά νου ότι θα αντιμετωπίζει εμπόδια, πολλές φορές και αδιέξοδα, καθώς μια ερευνητική προσπάθεια δεν καταλήγει με την πρώτη φορά σε κάποιο επιτυχημένο αποτέλεσμα. Είναι, όμως, αυτό ακριβώς το στοιχείο που την καθιστά συναρπαστική.
Είμαι ιδιαίτερα περήφανος που στο ΕΚΕΤΑ ανοίγουν τακτικά θέσεις εργασίας για νέους επιστήμονες που θέλουν να ενταχθούν στο δυναμικό μας και να δουλέψουν μαζί μας για την κοινή αυτή αποστολή: την αναβάθμιση της ποιότητας της ζωής του ανθρώπου».