«Ιβάν Κλιούν. Υπερβατικά τοπία. Ιπτάμενα γλυπτά. Φωτεινές σφαίρες» στο MOMus

Υπερβατικά, σχεδόν άτοπα τοπία, ιπτάμενα γλυπτά που αιωρούνται και μεταλλάσσονται στον λευκό χώρο, φωτεινές σφαίρες που εκπέμπουν εκτυφλωτικά και συγχρόνως οικεία χρώματα, μελέτες, κείμενα και αρχειακό υλικό, όλα αυτά συνθέτουν τον ιδιαίτερο κόσμο του Ιβάν Κλιούν, του πρωτοπόρου της ρωσικής πρωτοπορίας, στο πλαίσιο της έκθεσης για το έργο και τη ζωή του στο MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη, στη Θεσσαλονίκη.

Η έκθεση «Ιβάν Κλιούν. Υπερβατικά τοπία. Ιπτάμενα γλυπτά. Φωτεινές σφαίρες»  θα διαρκέσει από τις 2 Ιουλίου έως τις 19 Σεπτεμβρίου 2021, αποτελεί δε τη νέα, διεθνή παραγωγή του Μουσείου, μονογραφία στο έργο ενός καλλιτέχνη της συλλογής Κωστάκη.

Ο Ιβάν Κλιούν εκπροσωπείται στη συλλογή Κωστάκη του MOMus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης με 383 έργα τέχνης (πίνακες και σχέδια) και ένα μοναδικό αρχειακό υλικό (γράμματα, χειρόγραφα, λιθογραφικές εκτυπώσεις, διδακτικό υλικό κ.λπ.).

Η έκθεση «Ιβάν Κλιούν. Υπερβατικά τοπία. Ιπτάμενα γλυπτά. Φωτεινές σφαίρες.», πραγματοποιείται με την υποστήριξη του Heritage Art Foundation στη Μόσχα, του Συλλόγου Υποστηρικτών του Μουσείου και του The Malevich Society, καταγράφει την καλλιτεχνική ζωή αυτού του σημαντικού Ρώσου ζωγράφου, γλύπτη, συγγραφέα και δασκάλου.

Ο ίδιος πέρασε από όλο το φάσμα των κινημάτων και μεθόδων, από τον Νεο-ιμπρεσιονισμό και τον Συμβολισμό ως τον Κυβοφουτουρισμό και την μη-αντικειμενική τέχνη, ασχολήθηκε επίσης με τη δημιουργία τρισδιάστατων μη-αντικειμενικών κατασκευών ήδη από το 1914. Υπήρξε μέλος της ομάδας Σουπρέμους του Καζιμίρ Μαλέβιτς, αλλά στην πορεία ανέπτυξε δική του εκδοχή για τον Σουπρεματισμό.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1920 μελέτησε διεξοδικά τα στοιχεία της φόρμας, του φωτός και του χρώματος και δημιούργησε μια δική του καλλιτεχνική μέθοδο προτείνοντας μη-αντικειμενικά έργα που παρουσιάζουν κυρίως σφαιρικές φόρμες, ακολουθώντας την προσωπική του θεωρία για το φως και την κίνηση στον χώρο. Μετά την σύντομη διδακτική του σταδιοδρομία στα Εργαστήρια ΒΧΟΥΤΕΜΑΣ ακολούθησε μια μακρά προσωπική επιστημονική έρευνα πάνω στις θεωρίες του χρώματος. Το 1934, όταν παγιώνεται ο Σοσιαλιστικός Ρεαλισμός ως η μοναδική επίσημη καλλιτεχνική κατεύθυνση, ο Κλιούν ανακοινώνει την επιστροφή του στη ρεαλιστική ζωγραφική, ωστόσο θα δυσκολευτεί να προσαρμοστεί στους νέους επιβεβλημένους εικαστικούς κανόνες και θα έχει ελάχιστες καλλιτεχνικές αναθέσεις, ώσπου θα διαγραφεί και από την Πανρωσική Συνεταιριστική Ένωση Καλλιτεχνών.

Μετά το θάνατό του, η πρώτη έκθεση των έργων του πραγματοποιήθηκε στο Ινστιτούτο Ατομικής Ενέργειας Κουρτσάτοφ στη Μόσχα το 1972 και βασίστηκε σε έργα των συλλογών Γιώργου Κωστάκη και Ντμίτρι Σαραμπιάνοφ. Η δεύτερη προσωπική έκθεση πραγματοποιήθηκε το 1999 στην Κρατική Πινακοθήκη Τρετιακόφ στη Μόσχα, όπου πολλά έργα προέρχονται επίσης από τη δωρεά του Γιώργου Κωστάκη.

Η έκθεση «Ιβάν Κλιούν. Υπερβατικά τοπία. Ιπτάμενα γλυπτά. Φωτεινές σφαίρες» είναι η μεγάλη παραγωγή με την οποία επιστρέφει το  MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη μετά το lockdown», σημείωσε ο κ. Ανδρέας Τάκης, Πρόεδρος ΔΣ του MOMus. «Πρόκειται για την τρίτη στη σειρά έκθεση με την οποία υλοποιείται η νέα μας στρατηγική σε ό,τι αφορά την ανανεωμένη παρουσίαση της συλλογής Κωστάκη. Ξεκινήσαμε με την έκθεση Restart to 2018, συνεχίσαμε με την έκθεση για τη Λιουμποβ  Ποπόβα το 2019. Ο Σύλλογος Υποστηρικτών του Μουσείου υπήρξε μεγάλος αρωγός και στις τρεις παραγωγές και ευχαριστούμε τα μέλη του για την εμπιστοσύνη. Ξεχωριστή σημασία έχει επίσης για εμάς η σημερινή παρουσία της κ. Ζελφίρα Τραγκούλοβα, Γενικής Διευθύντρια της Κρατικής Πινακοθήκης Τρετιακόφ. Με τον τρόπο αυτό κρατάμε ενεργή την επαφή με τον έτερο φορέα που διαχειρίζεται το άλλο μισό της συλλογής Κωστάκη στη Ρωσία.»

Η κ. Μαρία Τσαντσάνογλου, Διευθύντρια του MOMus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη και επιμελήτρια της έκθεσης δήλωσε «Η έκθεση βασίζεται σε έργα και αρχειακό υλικό του Ιβαν Κλιούν στη συλλογή Κωστάκη, γεγονός που αποδεικνύει πόσο πλούσια είναι η συγκεκριμένη συλλογή σε μικρότερα συνόλα-μονογραφίες καλλιτεχνών. Για την συγκεκριμένη έκθεση σημαντικός ήταν και ο ρόλος του The Malevich Association στη Νέα Υόρκη, με την υποστήριξη του οποίου το αρχείο Κωστάκη πρόκειται να μεταφραστεί και να μελετηθεί τα επόμενα χρόνια. Ο Ιβάν Κλιούν είναι ο δάσκαλος-ο θεωρητικός, ο ζωγράφος που δεν είναι ευρέως γνωστός λόγω της στενής φιλίας του με τον Μαλέβιτς, που τον επισκίασε. Έχει μοναδικές δεξιότητες στη ζωγραφική και στην πραγματικότητα η σχέση των δύο καλλιτεχνών ήταν αμοιβαία δημιουργική. Η συγκεντρωμένη και ομαδοποιημένη παρουσίαση των έργων του Κλιούν είναι μια εκπληκτική εμπειρία. Είναι ένας σπουδαίος δάσκαλος της τέχνης, ένας δεξιοτέχνης και πολύ ταλαντούχος ζωγράφος, που καταφέρνει να δώσει την αίσθηση του αυτόφωτου πίνακα. Η τέχνη του κάνει τους ανθρώπους πιο αλληλέγγυους, ψυχολογικά πιο ανθεκτικούς και πιο χαρούμενους.»

Η κ. Κριστίνα Κρασνιάνσκαγια, Επικεφαλής του Συλλόγου Υποστηρικτών του MOMus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη, σημείωσε πως στόχος του Συλλόγου είναι ακριβώς η γνωριμία των επισκεπτών με τη ρωσική πρωτοπορία, η οποία είναι πλέον διεθνές brand λόγω του συλλέκτη Γιώργου Κωστάκη. «Κρίναμε υποχρέωσή μας να συστήσουμε στο κοινό τον ίδιο τον συλλέκτη στην έκθεση Restart το 2018, οπότε και εκτέθηκαν ξανά πάνω από 350 έργα στο μουσείο, και στη συνέχεια την έκθεση για την Λιουμπόβ Ποπόβα. Σήμερα, καταφέραμε να είμαστε εδώ και να εγκαινιάζουμε την έκθεση για τον Ιβάν Κλιούν, κάτι που δεν ήταν εύκολο λόγω της πανδημίας. Ελπίζουμε πολύς κόσμος να γνωρίσει το έργο του. Επίσης σημαντική είναι και η παρουσία της κ. Τρεγκούλοβα στη Θεσσαλονίκη. Η συλλογή Κωστάκη μπορεί να εξεταστεί πλήρως μόνο στο σύνολό της. Στόχος του Συλλόγου μας είναι επίσης η συστηματική δουλειά πάνω στη μελέτη του αρχειακού υλικού και την εκπαίδευση των νέων επιστημόνων πάνω στη ρωσική πρωτοπορία.»

Η έκθεση του Ιβάν Κλιούν στη Θεσσαλονίκη πραγματοποιείται ταυτόχρονα με την έκθεση «Ιβάν Κουντριασόφ. Στην 125η επέτειο από τη γέννησή του» στην Κρατική Πινακοθήκη Τρετάκοφ όπου παρουσιάζονται 32 έργα προερχόμενα από το MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Θεσσαλονίκης.

Η κ. Ζελφίρα Τρεγκούλοβα, γενική διευθύντρια της Πινακοθήκης Τρετιακόφ που βρίσκεται καλεσμένη στη Θεσσαλονίκη δήλωσε:  «Είδα την έκθεση για τον Ιβάν Κλιούν και το μουσείο όπου υπάρχει το μεγαλύτερο μέρος της συλλογής Κωστάκη. Πρώτη φορά γνωρίζω τα συγκεκριμένα έργα εδώ και χαίρομαι πολύ για αυτό. Τα τελευταία χρόνια το ενδιαφέρον μας στην Πινακοθήκη Τρετιακόφ για τη συλλογή Κωστάκη συνδέεται και με τη νέα μας στρατηγική ως προς τη ρωσική πρωτοπορία και σε αυτή την βάση συνεργαζόμαστε ακόμη πιο στενά με το MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης.

Το MOMus και η Κρατική Πινακοθήκη Τρετιακόφ εξάλλου συνεργάζονται στενά εδώ και καιρό. Εκθέματα από το MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης έχουν φιλοξενηθεί σε εκθέσεις όπως η πρώτη μεγάλης κλίμακας αναδρομική έκθεση του El Lissitzky στη Ρωσία το 2017 – 2018 και η έκθεση «Πρωτοπορία Αρ. 1 με αφορμή την 100ή επέτειο του Μουσείου Καλλιτεχνικής Παιδείας» το 2019-2020. Το 2019 εγκαινιάστηκε επίσης μια ειδική αίθουσα αφιερωμένη στον Γιώργο Κωστάκη στην μόνιμη έκθεση της Νέας Τρετιακόφ. Μέρος της δωρεάς Κωστάκη παρουσιάζεται επίσης στις αίθουσες των καλλιτεχνών Φιλόνοφ και Τάτλιν καθώς και στη νέα αίθουσα της «μη-αντικειμενικής τέχνης».

Από τις 18 Μαΐου έως τις 22 Αυγούστου 2021, η Πινακοθήκη Τρετιακόφ φιλοξενεί έκθεση έργων του Ιβάν Κουντριασόφ, του ζωγράφου-σουπρεματιστή και του σημαντικότερου εκπροσώπου του κινήματος του Κοσμισμού στην τέχνη του περασμένου αιώνα, ο οποίος ήταν ιδεολογικός συνεργάτης του Ιβάν Κλιούν στα μέσα της δεκαετίας του 1920. Το MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-συλλογή Κωστάκη δάνεισε 32 έργα τέχνης για την συγκεκριμένη έκθεση. Οι δύο Ιβάν, οι δύο μη αντικειμενικοί καλλιτέχνες -ο Κλιούν και ο Κουντριασόφ- είχαν εκτεθεί μαζί και είχαν απασχολήσει τους κριτικούς στην πρώτη έκθεση OST το 1925. Ο Kουντριασόφ ανήκε σε μια νεότερη γενιά καλλιτεχνών που ανταποκρίθηκαν με ειλικρίνεια στους επαναστατικούς μετασχηματισμούς και η επικοινωνία του με τον Κλιουν ήταν πολύ σημαντική.

Όραμά μας είναι μια έκθεση που θα ενώσει τα δύο κομμάτια της συλλογής Κωστάκη στο μέλλον, μια επανεκκίνηση ως προς τις συλλογές μας, την ερευνητική δραστηριότητα και την εξέλιξη τη συνεργασίας μας.

Και οι δύο εκθέσεις -ο Ιβάν Κλιουν στο MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη και ο Ιβάν Κουντριασόφ στην Κρατική Πινακοθήκη Τρετιακόφ- μας εισάγουν στο έργο δύο μεγάλων αλλά όχι τόσο μελετημένων δασκάλων της ρωσικής πρωτοπορίας, σημαντικών καλλιτεχνών στο ευρύτερο πλαίσιο της τέχνης του 20ου αιώνα. Η κληρονομιά αυτών των καλλιτεχνών διασώθηκε και είναι προσβάσιμη στο κοινό σε μεγάλο βαθμό χάρη στην φροντίδα του μεγαλύτερου συλλέκτη και γνώστη της ρωσικής πρωτοποριακής τέχνης, του Γιώργου Κωστάκη.»

 

Η έκθεση στο MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη στη Θεσσαλονίκης είναι η πρώτη διεθνής έκθεση έργων του Ιβάν Κλιούν, σε τέτοιο μεγάλο σύνολο, σε επιμέλεια της Μαρίας Τσαντσάνογλου, διευθύντριας του Μουσείου και συνεπιμέλεια της Αγγελικής Χαριστού, προϊσταμένης συλλογών.

Σημαντικές μελέτες του ίδιου του καλλιτέχνη επιτρέπουν την αποκατάσταση πολλών χαμένων έργων, κυρίως γλυπτών και τρισδιάστατων κατασκευών. Το Εργαστήριο Γλυπτικής του Τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών του ΑΠΘ με επικεφαλής τον καθηγητή γλυπτικής Άρη Κατσιλάκη δημιούργησε, στο πλαίσιο της έκθεσης, ανακατασκευές των «Ιπτάμενων Γλυπτών» του Κλιούν με βάση το υλικό της συλλογής και του αρχείου Κωστάκη, και διοργάνωσε ένα δημιουργικό εργαστήριο με τη συμμετοχή των φοιτητών/τριών του 3^ου έτους, τα έργα των οποίων θα εκτίθενται στο χώρο του Μουσείου.

Η έκθεση συμπληρώνεται με έργα από τις συλλογές της Ιρίνα Πράβκινα και των Ταμάζ & Ιβέτα Μανασέροφ.

Την έκθεση συνοδεύει δίγλωσσος κατάλογος (ελληνικά-αγγλικά) με επιστημονικά κείμενα των ιστορικών τέχνης Κριστίνα Λόντερ, Αντρέι Σαραμπιάνοφ, Βικτώριας Σίντλερ, Μαρίας Κωστάκη, Μαρίας Τίμινα και Μαρίας Τσαντσάνογλου.