Μια «γραφιστική πολιτιστική κληρονομιά»: Οι ομάδες της Ιβηρικής Χερσονήσου που διασώζουν… πινακίδες

Η κατακόκκινη ταμπέλα του καταστήματος ενδυμάτων Orte δέσποζε στη Μαδρίτη επί πέντε ολόκληρες δεκαετίες.

Όταν έκλεισε και ο χώρος διατέθηκε προς ενοικίαση, τα νέα έφτασαν γρήγορα στον Αλμπέρτο Νανκλάρες. Μέσα σε λίγες ημέρες έφτασε στο σημείο μαζί με την ομάδα του και όλοι μαζί κατάφεραν με κόπο να απομακρύνουν την ταμπέλα από την πρόσοψη του καταστήματος.

Ο Νανκλάρες είναι μέλος του Ιβηρικού Δικτύου για την Υπεράσπιση της Γραφιστικής Κληρονομιάς, μιας χαλαρής ένωσης περισσότερων από 50 project που τιμούν και προστατεύουν μια κληρονομιά που, κατά τη γνώμη τους, απειλείται όλο και περισσότερο: Τις εμπορικές πινακίδες που δίνουν στις πόλεις την ταυτότητά τους.

View this post on Instagram

A post shared by @carril___conga

«Όλοι βλέπουν αυτές τις πινακίδες, όμως ελάχιστοι τις παρατηρούν», εξηγεί ο Νανκλάρες, που συμμετέχει στο Paco Graco project. «Όταν αυτές οι πινακίδες καταλήγουν στον κάλαθο των αχρήστων, η ιστορία αυτών των μαγαζιών, των πελατών και των ιδιοκτητών τους εξαφανίζονται. Η μνήμη των πόλεών μας πετιέται στα σκουπίδια».

Τα project που συμμετέχουν στο δίκτυο έχουν τεράστιες διαφορές μεταξύ τους: Ορισμένοι σκοπεύουν να αξιοποιήσουν τις πινακίδες που διασώζουν μέσα από την ίδρυση σχετικού μουσείου, όπως ο Νανκλάρες, ενώ άλλοι απλώς καταγράφουν πινακίδες που μπορεί να έχουν ηλικία αιώνων ή να αποτελούνται από κιτς νέον επιγραφές, με σκοπό τη δημιουργία ενός ζωντανού αρχείου που να απλώνεται σε 25 πόλεις και κωμοπόλεις σε όλη τη χερσόνησο.

View this post on Instagram

A post shared by @carril___conga

Κεντρικό στοιχείο στο δίκτυο είναι η ιδέα ότι κληρονομιά δεν αποτελούν μόνο τα παλάτια, οι καθεδρικοί ναοί και τα βασιλικά θησαυροφυλάκια, αλλά και τα μέρη που δίνουν μορφή στις ζωές μας και ορίζουν τις ταυτότητές μας – κάτι σαν λαϊκή κληρονομιά, σημειώνει ο Νανκλάρες στον Guardian. «Στην Ισπανία δεν σκεφτόμαστε αρκετά τι σημαίνει κληρονομιά, ότι αυτό θα έπρεπε να είναι κάτι που μας ενώνει, που μας επιτρέπει να προχωρήσουμε και να καταλάβουμε καλύτερα τους εαυτούς μας».

View this post on Instagram

A post shared by Letreiro Galeria (@letreirogaleria)

Εμπνευσμένο εν μέρει από τα μουσεία επιγραφών του Βερολίνου και της Βαρσοβίας, το ιβηρικό κίνημα απέκτησε νέο περιεχόμενο καθώς η περιοχή προσπαθεί να ανακάμψει από μια σειρά από οικονομικές υφέσεις – από την κρίση του 2008 μέχρι και την οικονομική καταστροφή που προκάλεσε η πανδημία – και οι οποίες έχουν μεταμορφώσει την όψη των πόλεων.

Καθώς οι μικρές επιχειρήσεις κατεβάζουν για πάντα τα ρολά τους, συχνά αντικαθίστανται από παγκόσμιους κολοσσούς που μικρή σύνδεση έχουν με την πόλη, εξηγεί στον Guardian η Λόρα Ασένσιο, γραφίστρια από τη βορειοδυτική πόλη της Βαγιαδολίδ.

View this post on Instagram

A post shared by Letreiro Galeria (@letreirogaleria)

Παραπέμπει στις αλλαγές που έχουν σημειωθεί στα αστικά κέντρα της Ισπανίας: «Είτε είσαι στη Μαδρίτη, είτε στη Βαρκελώνη, είτε στη Σαλαμάνκα, το αστικό τοπίο παραμένει ουσιαστικά το ίδιο και το αυτό», τονίζει. «Είναι κρίμα, γιατί οι πόλεις χάνουν τη γοητεία τους».

Το project της Ασένσιο, «Βαγιαδολίδ με Χαρακτήρα» έχει στόχο την αντίσταση σε αυτή την ομοιογένεια, μέσα από έναν διαδραστικό χάρτη που σημειώνει περισσότερες από 1.000 μοναδικές πινακίδες σε όλη την πόλη. Ο κατάλογος δημιουργήθηκε από μια ολόκληρη ομάδα και δείχνει τα πάντα, από μια πινακίδα «Stop» για λεωφορεία που αποτελείται από νέον και η οποία καλωσορίζει εδώ και δεκαετίες τους ταξιδιώτες που φτάνουν στον τοπικό σταθμό λεωφορείων, μέχρι το γιγάντιο μολύβι καλλιγραφίας που κυριαρχεί στην ταμπέλα ενός καταστήματος που ειδικεύεται στις πένες.

Στη Λισαβόνα, η Ρίτα Μούριας και ο Πάουλο Μπατάτα ξεκίνησαν το δικό τους project το 2014, καθώς τα καταστήματα σουβενίρ και οι κρεπερί απλώνονταν αδιάκοπα σε όλη την πόλη.

«Ξεκινήσαμε ως σχεδιαστές που έψαχναν για γραμματοσειρές και συνειδητοποιήσαμε ότι οι πινακίδες κρύβουν τις ιστορίες των ιδιοκτητών του κάθε καταστήματος και δημιουργούν αναμνήσεις στους ανθρώπους», υποστηρίζει η Μούριας μιλώντας στον Guardian. «Οι άνθρωποι σου λένε ότι επισκέφθηκαν το εκάστοτε κατάστημα με τη γιαγιά τους ή όταν ήταν παιδιά. Συνδέουν τον τόπο με τις αναμνήσεις τους».

View this post on Instagram

A post shared by Letreiro Galeria (@letreirogaleria)

Σύντομα άρχισαν να αξιοποιούν τον ελεύθερο χρόνο τους – αλλά και να δαπανούν μέρος των χρημάτων τους – για τη διάσωση πινακίδων εταιρειών που έκλειναν. Το project του, που λέγεται Letreito Galeria, πλέον διαθέτει μια συλλογή 250 πινακίδων, αποθηκευμένη σε μια αποθήκη καθώς το ζευγάρι προσπαθεί να κάνει πραγματικότητα το όνειρό του να ιδρύσει μουσείο.

Περίπου το 90% των πινακίδων που έχουν συλλέξει αποτελούνται από νέον, πράγμα που σηματοδοτεί τις τεράστιες αλλαγές που έχει βιώσει η πόλη στη διάρκεια των τελευταίων ετών. «Μέχρι τη δεκαετία του 1980 υπήρχαν πολλές πινακίδες νέον στη Λισσαβόνα», εξηγεί η Μούριας. Πολλές υπέπεσαν σε αχρηστία, καθώς η πόλη περνούσε από πολλαπλές οικονομικές κρίσεις, εξευγενισμό (gentrification) και βίωνε την εκτόξευση του τουρισμού.

Κάθε στοιχείο μιας πινακίδας, από τη γραμματοσειρά μέχρι τα υλικά από τα οποία αποτελείται και τα χρώματά της, είναι αποτέλεσμα μιας προσωπικής απόφασης, ενώ παράλληλα επιτρέπει μια ματιά στο πώς κεντρικά ζητήματα, όπως η κατάσταση της οικονομίας, επηρεάζουν τις ανθρώπινες ζωές, υποστηρίζει η Ρόζα Λόπεθ, μια γραφίστρια και δημιουργός του project Carril Conga που αναδεικνύει τις ταμπέλες της Μαδρίτης από το 2015.

View this post on Instagram

A post shared by @carril___conga

«Οι τάσεις αλλάζουν, όμως πάντα εμπλέκονται αποφάσεις που σχετίζονται με τα υλικά ή την ανθεκτικότητα», εξηγεί. «Συχνά αυτές οι αποφάσεις δεν περνούν απαρατήρητες – καμιά φορά, όταν βλέπεις μια νέον επιγραφή, αναρωτιέσαι: madre mia, τι μπορεί να πουλούν εδώ;»

Αν και ορισμένες πόλεις έχουν εφαρμόσει νομοθεσία για την προστασία των εμβληματικών πινακίδων τους, τα μέλη του δικτύου ελπίζουν ότι οι προσπάθειές τους θα καλλιεργήσουν μια βαθύτερη εκτίμηση και κατανόηση αυτής της κληρονομιάς, ενδεχομένως πείθοντας ορισμένους ακόμη και να αφήσουν τις παλιές πινακίδες στη θέση τους μετά την εγκατάσταση νέων καταστημάτων ή υπηρεσιών.

«Είναι μια δουλειά που επιχειρεί να καλλιεργήσει συνειδήσεις. Είναι ενδιαφέρων ο τρόπος με τον οποίο αντιδρούν οι άνθρωποι που με ακολουθούν στο Instagram και βλέπουν φωτογραφίες από πινακίδες αντί για selfies ή φωτογραφίες από βραδινές εξόδους», σημειώνει η Λόπεθ. «Όμως μετά αρχίζουν κι εκείνοι να μου στέλνουν φωτογραφίες από πινακίδες που παρατηρούν καθώς ταξιδεύουν. Είναι μεταδοτικό».