Ραμόν Σαμπέδρο: Ο άνθρωπος που άνοιξε τη συζήτηση περί ευθανασίας και η ταινία του Χαβιέ Μπαρδέμ

Στις 18 Μαρτίου 2021, το ισπανικό κοινοβούλιο νομιμοποίησε την ευθανασία στη χώρα. Είναι η τέταρτη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης που παρέχει αυτό το δικαίωμα στους πολίτες της, μετά την Ολλανδία, το Λουξεμβούργο και το Βέλγιο. Σύμφωνα με τον νέο νόμο, επιτρέπεται σε «άτομα που πάσχουν από σοβαρά χρόνια νοσήματα, χωρίς καμία ελπίδα βελτίωσης και τα οποία υποφέρουν αδιάκοπα» να ζητήσουν από μέλος της ιατρικής κοινότητας να τους βοηθήσει να θέσουν τέλος στη ζωή τους.

Το ζήτημα της ευθανασίας έχει απασχολήσει αρκετά την Ισπανία. Όπως αναφέρει η Μηχανή του Χρόνου την συζήτηση, άνοιξε η υπόθεση του ναυτικού Ραμόν Σαμπέδρο, που έζησε 29 χρόνια της ζωής του ως τετραπληγικός. Κατά τη διάρκεια της αναγκαστικής καθήλωσής του διεκδικούσε αδιάκοπα το δικαίωμά του στην ευθανασία.

Η υπόθεση Ραμόν Σαμπέδρο

Ο Ραμόν Σαμπέδρο γεννήθηκε στις 5 Ιανουαρίου του 1943 σε ένα μικρό χωριό της επαρχίας της Κορούνια. Σε ηλικία 22 ετών, ξεκίνησε να εργάζεται ως μηχανικός σε νορβηγικό πλοίο, με το οποίο επισκέφτηκε περίπου πενήντα λιμάνια σε ολόκληρο τον κόσμο.

Στα 25 του, όταν είχε επιστρέψει στην Ισπανία και πριν το επόμενο ταξίδι του, επισκέφτηκε την παραλία κοντά στο σπίτι του για να κολυμπήσει. Πλημμυρισμένος από νεανικό θάρρος και σθένος βούτηξε από τα βράχια. Δεν υπολόγισε σωστά το βάθος της θάλασσας και το κεφάλι του χτύπησε με δύναμη στον βυθό. Ο βαρύς τραυματισμός του στον νωτιαίο μυελό, τον άφησε παράλυτο από τον λαιμό και κάτω.

Ο ίδιος έλεγε ότι ήταν «ένα ζωντανό κεφάλι σε ένα νεκρό σώμα». Αν και ακούγεται ιδιαίτερα σκληρό, η περιγραφή του ήταν απολύτως αντιπροσωπευτική της κατάστασής του. Η σκέψη του και η διάθεση να αναπτύσσει τις διανοητικές του ικανότητες δεν τον εγκατέλειψαν ποτέ, όμως το σώμα του χρειαζόταν τα χέρια άλλων για να κινηθεί. Έτσι, ως τετραπληγικός, έζησε τα 29 από τα 55 χρόνια της ζωής του.

Το δικαίωμα στο θάνατο

Tην φροντίδα του ανέλαβαν αμέσως τα μέλη της οικογένειάς του. Ο Ραμόν τους αποκαλούσε «σωματικούς και ψυχολογικούς σκλάβους», καθώς ήταν υπεύθυνοι όχι απλώς για την επιβίωσή του αλλά για την παραμικρή κίνηση που ήθελε να εκτελέσει. Φυσικά, οι ίδιοι αρνούνταν αυτόν τον «τίτλο». Ο Αυστραλός δημοσιογράφος Ροντ Ούσερ επισκέφτηκε τον Ραμόν και περιέγραψε στους Times «όταν έφτασα, η νύφη του τον τάιζε το μεσημεριανό. Μετά άναψε το τσιγάρο του και «ήταν» το χέρι του. Έσταζε τη στάχτη, κάπνιζε, έβαζε τα γυαλιά του, όλα».

Ο Ραμόν δεν άργησε να εκφράσει την απόφασή του να πεθάνει. Όμως, ήταν σωματικά ανίκανος να αυτοκτονήσει. Έτσι διεκδίκησε το δικαίωμα του στην υποβοηθούμενη αυτοκτονία. Για τουλάχιστον πέντε χρόνια ζητούσε νομική έγκριση, ώστε να τον βοηθήσει ο τοπικός ιατρός του,  Carlos Peon Fernandez. Υπέβαλε αίτηση στα κατώτερα και ανώτερα δικαστήρια της Ισπανίας, φτάνοντας μέχρι την Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Στρασβούργο. Υποστήριξε ότι ήταν δικαίωμά του να αυτοκτονήσει, μιας και δεν έχει ελπίδα ανάρρωσης και όντας σχεδόν ολοκληρωτικά παράλυτος.

Συνάντησε δεκάδες δυσκολίες. Από τη γραφειοκρατία των δικαστικών αρχών μέχρι τα επιχειρήματα της Καθολικής Εκκλησίας, που πρότασσε την «προστασία της ανθρώπινης ζωής» απέναντι στο θάνατο. Η αναζήτηση βοήθειας στο εξωτερικό Σκέφτηκε να απευθυνθεί στην Ολλανδία, όπου αν και δεν ήταν νόμιμη η υποβοηθούμενη αυτοκτονία, οι γιατροί προστατεύονταν από τέτοιου είδους διώξεις. Σύμφωνα με σχετικά δημοσιεύματα, στην Ολλανδία προβλεπόταν η χορήγηση μεγάλης μερίδας παυσίπονων στους ασθενείς που βρίσκονταν στο τελευταίο στάδιο της ζωής τους. Το σκεπτικό των ιατρών αλλά κυρίως του ποινικού κώδικα που πρότασσε αυτή την τακτική, ήταν ότι είναι προτιμότερο να χορηγηθεί μια «θανάσιμη» ποσότητα χαπιών για ανακούφιση από τον πόνο παρά να έχει μοναδικό στόχο τον θάνατο. Ο Ραμόν Σαμπέδρο δεν τα κατάφερε ούτε με τη βοήθεια της Ολλανδίας. Η επόμενη ελπίδα του ήταν η Αυστραλία, καθώς σε ένα τμήμα της νομιμοποιήθηκε εκείνα τα χρόνια η ευθανασία με θανατηφόρα ένεση. Ωστόσο, ο νόμος ανατράπηκε την χρονιά που ο Ραμόν ανακάλυψε αυτή τη νομική παροχή. Βαθιά λυπημένος σκέφτηκε ως έσχατη λύση την αποχή από το φαγητό, αλλά το μετάνιωσε σκεπτόμενος τη θλίψη που θα προκαλούσε στην οικογένειά του.

Η λύση

Μετά τη χρόνια αλλά άκαρπη προσπάθειά του να αυτοκτονήσει νομίμως, επινόησε έναν τρόπο για να ελαχιστοποιήσει τον νομικό κίνδυνο για όσους είχαν συμφωνήσει να βοηθήσουν τον θάνατό του. Καθένας από τους έντεκα εμπλεκόμενους ανέλαβε να εκτελέσει μια καθ’ όλα νόμιμη πράξη, που στο τέλος το αποτέλεσμα όλων μαζί, θα επέτρεπε στον Ραμόν να δηλητηριαστεί από την κατάποση κυανούχου καλλίου. Έτσι και έγινε.

Στις 12 Ιανουαρίου 1998, ο Ραμόν Σαμπέδρο άφησε την τελευταία του πνοή. Κατόπιν δικής του επιθυμίας, μία φίλη του βιντεοσκόπησε τη στιγμή της δηλητηρίασης και τις δηλώσεις που πραγματοποίησε ο Ραμόν πριν ξεψυχήσει, απευθυνόμενος στις «πολιτικές και θρησκευτικές αρχές» της χώρας. Η κασέτα με το βίντεο απεστάλη σε έναν ισπανικό τηλεοπτικό σταθμό όπου και προβλήθηκε. Ο ίδιος είπε:

«Όπως μπορείτε να δείτε, δίπλα μου, έχω ένα ποτήρι νερό που περιέχει μια δόση κυανιούχου καλλίου. Όταν το πιω, θα αποκηρύξω – εθελοντικά – την πιο νόμιμη και ιδιωτική περιούσια μου- δηλαδή το σώμα μου. Θα απελευθερωθώ από μια ταπεινωτική δουλεία – το να είμαι τετραπληγικός.»

Η φίλη του που βιντεοσκόπησε τις τελευταίες του στιγμές, η Ραμόνα Μανέιρο Κάστρο, λίγες μέρες μετά το θάνατο του Ραμόν κατηγορήθηκε για συμμετοχή σε αυτοκτονία. Ωστόσο αφέθηκε ελεύθερη ελλείψει στοιχείων. Επτά χρόνια αργότερα, παραδέχτηκε σε συνέντευξή της ότι του είχε δώσει το δηλητηριώδες ρόφημα και μετά έκανε τη βιντεοσκόπηση.

Στη μεγάλη οθόνη

Η υπόθεση του τετραπληγικού μηχανικού πλοίων γρήγορα ταξίδεψε σε όλο τον κόσμο και άναψε τη συζήτηση περί ευθανασίας. Το 2004 η ιστορία του μεταφέρθηκε στη μεγάλη οθόνη, με την ταινία «Η θάλασσα μέσα μου» (Mar adentro) σε σκηνοθεσία, σενάριο, παραγωγή και μουσική του Αλεχάντρο Αμενάμπαρ και με πρωταγωνιστή τον Χαβιέ Μπαρδέμ.

Η ταίνια απέσπασε το Όσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας, τη Χρυσή Σφαίρα Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας, το Βραβείο Satellite Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας και το βραβείο Διεθνούς Ταινίας στο Φεστιβάλ της Βενετίας. Ο Ραμόν Σαμπέρδο κατά τη διάρκεια της ζωής του έγραψε ένα βιβλίο με τίτλο «Γράμματα από την Κόλαση» , στο οποίο συμπεριέλαβε μια συλλογή από ποιήματά του, δοκίμια και προβληματισμούς για τη ζωή αποτυπωμένους σε ένα χαρτί. Η ταινία βασίστηκε στο βιβλίο ενώ μετά την κυκλοφορία της, πουλήθηκαν παραπάνω από 100.000 αντίτυπα του βιβλίου. 23 χρόνια μετά τον θάνατο του Ραμόν Σαμπέδρο, η Ισπανία νομιμοποίησε την ευθανασία και το «δικαίωμα στο θάνατο». Το επόμενο χρονικό διάστημα αναμένεται να ακολουθήσει και η Νέα Ζηλανδία ενώ ο Καναδάς, η Ολλανδία, το Βέλγιο, το Λουξεμβούργο, επιμέρους περιοχές στις ΗΠΑ και την Αυστραλία έχουν ήδη νομιμοποιήσει την υποβοηθούμενη αυτοκτονία και την ευθανασία.