Ο Σαρδανάπαλος, ο βασιλιάς Ασουρμπανιπάλ και τα fake news

Ηθελε να συστήνεται ως ο «βασιλιάς του κόσμου» και ίσως δικαίως καθώς ήταν ηγέτης της μεγαλύτερης αυτοκρατορίας της εποχής του. Η ελληνική εκδοχή του ονόματός του – Σαρδανάπαλος – είναι ταυτισμένη με τον χαρακτήρα που ζει έκλυτο βίο. Στη μνήμη των περισσοτέρων, ασχέτως αν είναι ακριβές, έχει καταγραφεί ως ο τελευταίος βασιλιάς της Ασσυρίας. Η Ιστορία τον έχει καταγράψει ως έναν από τους πρώτους που θέλησαν να πλάσουν οι ίδιοι, ώστε να την ελέγχουν, την ιστορική μνήμη με όσα μέσα διέθετε: τον λόγο – εξού και ήταν ο δημιουργός τής πιο μεγάλης βιβλιοθήκης που είχε ως τότε συσταθεί – αλλά και την εικόνα, διαχρονικό όπλο της προπαγάνδας.

Ο λόγος για τον Ασουρμπανιπάλ. Τον βασιλιά που κράτησε τα ηνία μιας αυτοκρατορίας η οποία εκτεινόταν από την Αίγυπτο ως τις στέπες της Κεντρικής Ανατολίας από το 669 έως το 631 π.Χ., με πρωτεύουσα τη μεγαλύτερη πόλη τού τότε γνωστού κόσμου, τη βιβλική Νινευή, στις όχθες του ποταμού Τίγρη. Αποφάσισε να επιστρατεύσει όχι μόνο «ψεύτικες ειδήσεις» (fake news) για να διατρανώσει την ισχύ του, αλλά φρόντιζε μέσα από λεπτομέρειες – αδιόρατες στον ανυποψίαστο θεατή – να περάσει το μήνυμα του μεγαλείου του, όπως παρατηρεί σε άρθρο τoυ στην ιστοσελίδα του BBC ο αμερικανός ιστορικός, ποιητής και ιστορικός τέχνης Κέλι Γκρόβιερ.

Ο μεγεθυντικός φακός πέφτει πάνω στα ανάγλυφα που απεικονίζουν σκηνές κυνηγιού λιονταριών με πρωταγωνιστή βεβαίως τον βασιλιά. Υποχρέωσή του ήταν να προστατέψει τους υπηκόους του από την επέλαση των λιονταριών. Στα ανάγλυφα, τα οποία κοσμούσαν το παλάτι του στη Νινευή, έχει κυρίαρχη θέση ανάμεσα στο χάος που τον περιβάλλει, με λιοντάρια έτοιμα να επιτεθούν κι άλλα να έχουν καρφωμένα στο σώμα τους βέλη. Οι σκηνές υποτίθεται ότι εκτυλίσσονταν στη φύση, εκεί όπου τα άγρια ζώα απειλούσαν ανθρώπους και περιουσίες.

Μια πιο προσεκτική ματιά όμως σε κάποια γωνιά δείχνει ότι τα fake news έχουν ηλικία 2.700 ετών, καθώς ένας νεαρός απεικονίζεται να απελευθερώνει λιοντάρια από ένα κλουβί, ένδειξη ότι ναι μεν ο Ασουρμπανιπάλ κυνηγούσε λιοντάρια – κάτι που αποτελούσε βασιλικό προνόμιο, καθώς και υποχρέωση προς τους υπηκόους του -, αλλά σε ελεγχόμενο περιβάλλον (πιθανόν σε κάποιον μεγάλο περιφραγμένο χώρο, όπως ένα σημερινό πάρκο) και όχι στη φύση. Το μήνυμα προς τον λαό ωστόσο ήταν ότι ο ηγέτης τους ρίχνεται στη μάχη για να τους προστατέψει.

Το κόσμημα στο αυτί

Κλείσιμο του ματιού στον θεατή αποτελεί και το κόσμημα που φοράει στο αφτί του ο Ασουρμπανιπάλ. Η εκπληκτικά λεπτομερής απόδοσή του είναι εκείνη που ξεκλειδώνει τον μυστικό συμβολισμό του, σύμφωνα με τον αμερικανό ιστορικό, και δίνει την αίσθηση στον θεατή ότι ο βασιλιάς μπορεί ανά πάσα στιγμή να πετάξει το τόξο του και να χρησιμοποιήσει ως όπλο του το ενώτιο. Η απεικόνισή του, δε, έρχεται να απαντήσει σε ένα κομβικό ερώτημα: Αν ο βασιλιάς είναι τόσο ικανός, γιατί ο λαός του δεν απαλλάσσεται διαρκώς από τα λιοντάρια, αλλά έπειτα από κάθε κυνήγι εκείνα επιστρέφουν; Εκ πρώτης, το σκουλαρίκι παραπέμπει στον ήλιο και τις ακτίνες του. Με προσεκτικότερη παρατήρηση, όμως, φαίνεται στο κόσμημα να συνυπάρχουν το τόξο και τα δόντια και νύχια των λιονταριών, το όπλο και τα θύματα. Κι εν τέλει ο κυνηγός και το κυνήγι, καθώς ορίζουν το ένα το άλλο, είναι συμπληρωματικά γρανάζια στην αεικίνητη μηχανή της ύπαρξης.