H Έλλη Παπακωνσταντίνου μιλάει στο in.gr πριν τις δύο πρεμιέρες της στο Pompidou

Η Έλλη Παπακωνσταντίνου λίγο πριν παρουσιάσει τις δύο ψηφιακές της παραστάσεις στο Centre George Pompidou μίλησε στο in.gr για αυτή την εμπειρία της.

Η σκηνοθέτις των μεγάλων επιτυχιών και των πρωτότυπων παρουσιάσεων ετοιμάζεται να διαπρέψει για ακόμη μια φορά στο εξωτερικό μετά από πρόκληση του Κέντρου Pompidou.

Η παράσταση της «Hotel AntiOedipus» παρουσιάζεται αύριο Τετάρτη 3 Μαρτίου όπως και το «Traces of Antigone»

Είδαμε ότι σας έγινε ανάθεση από το Εθνικό Θέατρο της Σουηδίας να σκηνοθετήσετε το νέο σας έργο «Η Άλκηστη μιλάει». Πώς προέκυψε αυτή η συνεργασία; Πώς θα το δουλέψετε και τι θα παρουσιάσετε;

Το καλοκαίρι μού έγινε ανάθεση από τον Ματτίας Άντερσον, καλλιτεχνικό διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου Σουηδίας να σκηνοθετήσω και να γράψω ένα νέο έργο που αντλεί από  τους ελληνικούς μύθους. Ασχολούμαι από όσο θυμάμαι τον εαυτό μου με το γυναικείο ζήτημα και το θέμα της έμφυλης βίας. Μάλιστα η πρώτη μου σκηνοθεσία στην Ελλάδα ήταν χαρακτηριστικά το «Δεκαήμερο των Γυναικών» που το αφιέρωνα στη μητέρα μου. Πρότεινα να γράψω ένα νέο θεατρικό έργο που θα αντλεί από την Άλκηστη του Ευριπίδη. Γράφω το έργο σε στενή συνεργασία με τους ηθοποιούς του Εθνικού της Σουηδίας. Η πρεμιέρα έχει οριστεί για τις 2 Δεκεμβρίου 2021 και από τον Ιούνιο 2019 συνεργάζομαι σταθερά με το Ensemble και όλα τα τμήματα του Dramaten σχεδιάζοντας το έργο μέχρι τελευταίας λεπτομέρειας. Νιώθω εξαιρετικά τυχερή που σε τέτοιους καιρούς μου έγινε μια τόσο σημαντική ανάθεση. Από την Ελλάδα τη σκηνογραφία υπογράφει η Μαρία Πανουργιά.

Αναγνωρίζω ότι και εγώ ως γυναίκα έχω εκπαιδευτεί και πολλές φορές παλεύω με τον εαυτό μου κι αγωνίζομαι για να ξεφύγω από το αίσθημα ότι φταίω που δεν πληρώ τις «προδιαγραφές» του φύλου μου. Είμαι πολύ ευγνώμων σε όσα «θύματα» κατέθεσαν δημόσια τη δική τους μαρτυρία και με αυτόν τον τρόπο κατάφεραν μια ρωγμή στο σύστημα. Είθισται να ακούμε την ιστορία των θυμάτων από τους θύτες τους. Πόσο σημαντικό είναι να ακούσουμε αδιαμεσολάβητο το λόγο των αποκλεισμένων επί τέλους! Αυτός ο λόγος ήταν απαγορευμένος. Για χρόνια επικρατούσε η σιωπή.

Στον μύθο της Άλκηστης η ηρωίδα έχει κακοποιηθεί και αδικηθεί και όταν επανέρχεται στη ζωή με την παρέμβαση του Ηρακλή, τής επιβάλλεται μια τρομακτική σιωπή – έτσι είναι ο «θεϊκός νόμος» – δε μπορεί να μιλήσει για την αδικία και την κακοποίηση που έχει υποστεί. Εκεί εστιάζω. Σε αυτό το χώρο του φόβου και της αμήχανης σιωπής περιγράφοντας μια δυστοπική κοινωνία, μια αμήχανη πατριαρχία που έφτασε στην πτώση της, ένα κόσμο ψεύδους και δυσωδίας που καταρρέει. Στο έργο μου, η  Άλκηστη μιλάει μια γλώσσα που περιμένει να την ανακαλύψουμε. Μια νέα γλώσσα έξω από την ιστορικότητα, μια γλώσσα ρωγμής που προοιωνίζει έναν νέο κόσμο.

Στην Ελλάδα σας έγινε αντίστοιχη πρόταση;

Εδώ, δημιουργήθηκε «ερευνητική σκηνή» στο Εθνικό Θέατρο και δεν μου έγινε πρόταση. Τι λέτε τώρα; Για πάρα πολλά χρόνια πίστευα πως κάτι δεν κάνω καλά. Ένιωθα ενοχές και μπερδευόμουν. Πώς γίνεται να σκηνοθετώ στο περίφημο ΒΑΜ Brooklyn Academy of Music της Νέας Υόρκης ή στο Pompidou και να είναι τόσο δυσκολότερο να παρουσιάσω δουλειά μου στην Ελλάδα;

Για πολλά χρόνια έλεγα μέσα μου: «η χώρα μου με έχει αποκλείσει» κι όμως η χώρα δεν μου έκανε τίποτε ποτέ. Συγκεκριμένοι άνθρωποι που πάντοτε στο κέντρο του συστήματος στήριζαν ο ένας τον άλλον αποκλείοντας «τις άλλες φωνές» προωθώντας την ψευδή υποκριτική «κανονικότητα» τους και χρησιμοποιώντας την τέχνη ως προπέτασμα ως βιτρίνα για να τακτοποιούν τις «υποθέσεις» τους. Αυτοί οι φοβισμένοι «θεσμικοί», «ψευδοπουριτανοί» απέκλεισαν όλα αυτά τα χρόνια εμένα και τόσες άλλες «διαφορετικότητες» και νέες φωνές.

Δε θέλω να ακουστώ εμπαθής, αλλά πραγματικά αυτά τα τρία στοιχεία -να μην είσαι πολιτικά ενταγμένη, να μην είσαι από τζάκι και να μην είσαι άντρας – ήταν τουλάχιστον για τη γενιά μου η καταδίκη σου αν ήθελες να έχεις μια σοβαρή πορεία. Οι γυναίκες της γενιάς μου στην Ελλάδα εκπαιδεύτηκαν να είναι εργάτριες, να «βγάζουν την δουλειά», και να παραμένουν στα παρασκήνια, να μην παίρνουν θεσμικές θέσεις ή να προβάλλονται. Όταν ξεκινήσαμε την παράσταση «Ίχνη της Αντιγόνης» με τόση χαρά, μου είπαν μην αναφέρετε την λέξη «φεμινιστικό έργο. Δεν θα σας παίξουν πουθενά.» Ήρθε επί τέλους η στιγμή η ρωγμή που έγινε στο σύστημα να ανοίξει κι άλλο και να γίνει Τόπος. Να γεμίσει φως μετά τη σιωπή.

Μου έχουν κλείσει πολλές πόρτες όταν ήμουν μικρή από σκηνοθέτες που έμειναν στα πράγματα και ακόμα είναι μέσα στα πράγματα επειδή δεν ενέδωσα στις ερωτικές προτάσεις τους. Και έχω μπει στις μαύρες λίστες τους. Έχω βγει να συζητήσω τις τελικές λεπτομέρειες μιας σκηνοθεσίας που θα με έφερνε στην Ελλάδα όταν ήμουν πιτσιρίκα και εκεί εμμέσως πλην σαφώς ξεκαθαρίστηκε το θέμα και έκλεισαν οι πόρτες όχι μόνο ενός αλλά πολλών θεατρικών σκηνών δια μιας. Έτσι, «αναίμακτα» αυτοί οι δυνατοί άντρες έπαιξαν στα δάκτυλα την μοίρα πολλών νέων ανθρώπων. Εγώ τότε ήμουν σε πολύ ευαίσθητη φάση της ζωής μου γιατί μόλις είχα χάσει τη μητέρα μου. Ήμουν εικοσιτριών και με πόνεσε πολύ που μάζεψα ό,τι είχα και ξαναέφυγα γιατί δεν είχα μέλλον στη χώρα μου. Πιστεύω κι εύχομαι ότι τώρα τα πράγματα θα αλλάξουν! Κι αν η πορεία μου ορίστηκε από κάτι τέτοιους συστημικούς σκηνοθέτες που με εξώθησαν να κάνω διεθνή καριέρα μιας και στην Ελλάδα μου ξεκαθάρισαν ότι δεν έχω λόγο, εγώ θα αγωνιστώ να αλλάξει αυτό. Πρέπει να αλλάξει για τα παιδιά μας.

Η διαδικτυακή σας παράσταση «Ίχνη της Αντιγόνης» πήγε πολύ καλά στην πρώτη της παρουσίαση στην Ελλαδα και βλέπουμε ότι φιλοξενείται σε διάφορες πόλεις της Ευρώπης. Ποιοι είναι οι επόμενοι σταθμοί; Πώς την υποδέχεται ο κόσμος;

Η παράσταση θα παρουσιαστεί στις 4 Μαρτίου στο Centre Pompidou στο Παρίσι, όπου βρίσκομαι αυτή τη στιγμή. Μετά το Centre Pompidou Paris, θα παρουσιαστεί στο Operadagen Festival της Ολλανδίας, ένα από τα πέντε σημαντικότερα φεστιβάλ μουσικού θεάτρου παγκοσμίως στις 10 με 12 Μαΐου. Θα παιχτεί επίσης για ένα μικρό αριθμό παραστάσεων και για το ελληνικό κοινό μέσα τον Μάρτιο και το κοινό μπορεί να προμηθευτεί  εισιτήρια για να την δει.

 Τι άλλο θα παρουσιάσετε στο Παρίσι;

Μετά από πρόσκληση του Κέντρου Pompidou και του Ircam, σε συνεργασία με το France Culture, θα κάνει σε λίγες μέρες πρεμιέρα η νέα μου παράσταση Hotel «AntiOedipus», ένα ψηφιακό παιχνίδι ταυτοτήτων για άβαταρ και ατομικότητες στο Centre Pompidou Paris σε συνεργασία με το IRCAM (Institut de Recherche et Coordination Acoustique/Musique). Το Hotel «AntiOedipus» αναφέρεται στη ρευστή ταυτότητα των Deleuze-Guattari και στην ιδέα ενός διαρκώς εξελισσόμενου εαυτού.

Εδώ, οι τεχνολογίες gaming, face recognition και AR (Augmented Reality) συνδυάζονται με live visuals. Οι θεατές διαλέγουν το άβατάρ τους και εισέρχονται σε αυτό το ψηφιακό ξενοδοχείο, κινούνται ελεύθερα από το ένα δωμάτιο του ξενοδοχείου στο άλλο, συναντιόνται με άλλους θεατές στο virtual bar. Πολλοί διαφορετικοί άνθρωποι ενώνουν τις φωνές τους σε μία νέα παγκόσμια Αγορά, άλλοι κρυφοκοιτάζουν μέσα από κλειδαρότρυπες σε ψυχαναλυτικές συνεδρίες ή πίσω από κλειστές πόρτες στις πιο προσωπικές στιγμές του Οιδίποδα και της Ιοκάστης.

Πώς σας έχει επηρεάσει προσωπικά και επαγγελματικά ο κορονοϊός;

Τι να πω τώρα; Δύσκολα. Βρήκαν και τον κόσμο γύρω μου τους αγαπημένους μου, όλους, πολύ μεγάλες προκλήσεις. Χώρισα, πόνεσα, βαρέθηκα, έψαξα τρόπο να εκφράσω τι είναι αυτό που μου συμβαίνει..

Ποια είναι η επίδραση του κορονοϊού στο θέατρο;

Αδυσώπητα καταστροφική καθώς άφησε τόσους εργάτες της τέχνης μας στην αεργία απειλώντας τους ανθρώπους του θεάτρου με αφανισμό. Το θέατρο δε θα πεθάνει αλλά δε ξέρουμε σε τι θα εξελιχτεί.

Πιστεύετε ότι οι on line παραστάσεις θα καθιερωθούν σε μια μόνιμη βάση;

Όχι. Προσωπικά, ανυπομονώ να επιστρέψω στις φυσικές παραστάσεις, όπως ανυπομονώ να πάω για ποτά με τους φίλους μου! Ξέρετε τι μου έχει λείψει τρομερά; Οι μυρωδιές, τα αγγίγματα, τα σώματα!  Όμως, όταν γυρίσω, ξέρω ότι θα φέρω πολλά από όσα κέρδισα από τις ψηφιακές δουλειές μου. Την ακρίβεια στη χρήση της τεχνολογίας, τις διεθνείς συνεργασίες, έναν άλλο κατακερματισμένο Ντελεζιανό τρόπο αφήγησης, την σπουδαιότητα της θεατρικής «παγκόσμιας κοινότητας».  Πιστεύω ότι το θέατρο δε θα γυρίσει ποτέ σε αυτό που θυμόμαστε ως «θέατρο». Πολλοί παραγωγοί του εξωτερικού μιλούν ήδη για τα επόμενα χρόνια ως μια πολύ ασταθή περίοδο. Η νέα γενιά μυείται με τρομακτικούς ρυθμούς στον ψηφιακό κόσμο. Πώς θα επηρεάσουν όλα αυτά την τέχνη μας; Κανείς δεν το ξέρει.

Ποια είναι η άποψή σας για αυτές;

Η τέχνη είναι το αντίδοτο στην απολυταρχικότητα και στον μηδενισμό που επικρατεί. Είμαι πραγματικά σε μεγάλη απόγνωση! Δεν μπορώ να φανταστώ ότι η ζωή μας και η ζωή των παιδιών μας θα συνεχίσει να είναι μια ατελείωτη εργασία, δηλαδή μια σκλαβιά! Γιατί εκεί μας κατάντησαν. Σκλάβους! Δείτε τι συμβαίνει, τι πουριτανισμός και απολυταρχισμός επικρατεί παγκόσμια, όσο οι πολίτες κλειδαμπαρώνονται στα σπίτια τους και το μόνο που κάνουν είναι να παράγουν. Μα τι παράγουν και για ποιον;

Ο Noam Chomsky λέει πολύ σωστά:′′ Ο έξυπνος τρόπος για να κρατάς τους ανθρώπους παθητικούς και υπάκουους είναι να περιορίζεις αυστηρά το φάσμα της αποδεκτής γνώμης, αλλά να επιτρέπεις μια πολύ ζωντανή συζήτηση μέσα σε αυτό το φάσμα…» Η τέχνη υπάρχει για να μας συγκινεί να μας εξωθεί να σε μια πνευματική ενεργητικότητα. Το μέσο είναι πάντα ένα ζητούμενο ανοιχτό και σε κατάσταση ρευστότητας.

Θεωρώ πολυτέλεια τη συζήτηση στο επίπεδο «τι είναι θέατρο και τι όχι». Ας φτιάξουμε συλλογικότητες κι ας αντισταθούμε και θα δούμε μετά πώς λένε τον τρόπο που εκφραστήκαμε.

Πώς αντιμετωπίσατε τις 2 καραντίνες καλλιτεχνικά-δημιουργικά;

Δουλεύοντας ασταμάτητα. Έγραψα δύο νέα έργα και σκηνοθέτησα τρεις νέες ψηφιακές περφόρμανς (Traces of Antigone, Hotel Antioedipus, Aede of the Ocean and land) τα οποία παίξαμε σε Ευρωπαϊκά/ Αυστραλέζικα φεστιβάλ ανάμεσά τους και το μεγαλύτερο φεστιβάλ της Ιταλίας Romaeuropa Festival, όπου παρουσίαστηκε η φυσική παράσταση της Αντιγόνης τον Οκτώβριο που μας πέρασε. Προετοιμάζοντας τις παραστάσεις μας σε φεστιβάλ του εξωτερικού. Το έργο μου the Kindly Ones έχει προσκληθεί από το Φεστιβάλ της Αβινιόν για να παίξουμε σε Στρατόπεδο Συγκέντρωσης Camp des Milles και στο πλαίσιο του Avignon Festival το καλοκαίρι 2021.

Τι μήνυμα θέλετε να περάσετε στον κόσμο με τις δουλειές σας;

Μπορούμε και αξίζουμε να ζήσουμε σε έναν καλύτερο κόσμο. Έχω την αίσθηση ότι φτιάχνεται  τώρα που μιλάμε μια παγκόσμια αδερφότητα, πέραν του φύλου και των άλλων διαφορών μας. Είμαστε όλοι μικροί κόκκοι σε ένα τεράστιο αραχνοϋφαντο δίχτυ. Πιστεύω ότι αυτό το δίχτυ είναι η Αλήθεια που η εποχή μας αναδεικνύει. Θα βγουν όλα στο φως και πρέπει να προχωρήσουμε ενωμένοι!

Ποια είναι τα πρότυπά σας στο θέατρο;

Δεν έχω πρότυπα στο θέατρο, έχω πρότυπα στην ζωή. Ζήσαμε με το πρότυπο των μεγάλων δημιουργών που για να κάνουν μεγάλη τέχνη έπρεπε να πατάνε πάνω στις ζωές των άλλων. Όχι, δεν μπορώ να ξαναδώ το «Τελευταίο ταγκό στο Παρίσι» χωρίς να σκέφτομαι πως βιάστηκε ένα κορίτσι για να βγούμε από την μικροαστική βαρεμάρα μας και να διεγερθούμε σεξουαλικά. Ότι αυτό που μας διεγείρει στην ταινία δεν ήταν η ερμηνευτική δεινότητα του Μάρλον Μπράντο αλλά ο στεγνός βιασμός μιας νέας γυναίκας.

Ποια είναι η ευχή σας για το 2021;

Να επιστρέψει η ζωή εκεί «έξω» αλλά έχοντας απαλλαγεί από την βία της κανονικότητας. Το «MeToo» να επεκταθεί και να εξυγιάνει τις σχέσεις μας σε όλους τους επαγγελματικούς χώρους. Ξέρετε στην Σουηδία (όπου ξεκίνησε πριν 3 χρόνια) έγιναν αποκαλύψεις αλυσιδωτές για χρόνια και τώρα που μιλάμε οι αποκαλύψεις έχουν φτάσει και στον χώρο της αστυνομίας. Είναι πάρα πολύ δύσκολο να μιλήσουν γυναίκες και θύματα κακοποιητικών σχέσεων σε άλλους επαγγελματικούς χώρους. Αν ξεκίνησε από όσες/ους είχαν τον τρόπο να μιλήσουνε δημόσια και να τους ακούσουν, ελπίζω να επεκταθεί. Τότε μόνο θα έχουμε καταφέρει κάτι.

Επίσης, εύχομαι να δούμε γυναίκα διευθύντρια στο Εθνικό. Μια γυναίκα με πρόταση καλλιτεχνική και όχι εγκάθετη κάποιου κόμματος που δεν θα χρειάζεται να ετεροκαθορίζεται από έναν δυνατό πατέρα ή σύντροφο για να έχει δημόσιο λόγο. Είναι τουλάχιστον εξοργιστικό να τοποθετείται μια γυναίκα σε θέση εξουσίας και να διαβάζεις στον τύπο το βιογραφικό του νεκρού πατέρα της! Στην Μάνη παλιά ρωτούσαν «Τίνος είσαι;» Επί τέλους, μπορούμε να αυτοκαθοριζόμαστε.

Traces of Antigone
at 7 pm Centre Pompidou

https://www.ircam.fr/agenda/traces-of-antigone-en-live/detail/

Hotel «AntiOedipus»
World Premiere
at 8:30 pm Centre Pompidou

https://www.ircam.fr/agenda/hotel-antioedipus-en-live/detail/

Links για τα επόμενες παραστάσεις:

Hotel «AntiOedipus»:
https://www.eventbrite.com/e/hotel-antioedipus-tickets-142857226811

Traces Of Antigone:

 https://www.eventbrite.com/e/traces-of-antigone-tickets-104746513642