Φρεντερίκ Σοπέν: Μια ψυχή όλο μουσική

Την 1η Μαρτίου του 1810, γεννήθηκε στην Πολωνία, ένας από τους σημαντικότερους πιανίστες και σημαντικότερους εκπροσώπους του ρομαντισμού, ο συνθέτης Φρεντερίκ Σοπέν.

­­«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 20.2.1960, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Γεννημένος στην Πολωνία, από πατέρα Γάλλο και μητέρα Πολωνίδα, ο Σοπέν έσφυζε από ταλέντο.

Γράφει ο Σωτήρης Πατατζής στο περιοδικό «ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ» της 20ης Φεβρουαρίου 1960

«Το ταλέντο του Σοπέν εκκολάφθηκε πολύ πρώιμα, όπως και του Μόζαρτ. Στον δεύτερο, η πρώιμη εκκόλαψη πήρε τις διαστάσεις αληθινού θαύματος και είναι αμφίβολο αν θα επαναληφθή ποτέ στην ιστορία αυτό το φαινόμενο, αλλά και ο Σοπέν, σε ηλικία μόλις οκτώ χρονών, έγραψε την πρώτη του «Πολωνέζα», κι έδωσε το πρώτο του κονσέρτο.

Γρήγορα ο Σοπέν «εντοπίστηκε» από τον Τύπο της γενέτειράς του.

«Όπως έγραφε μια εφημερίδα της Βαρσοβίας της εποχής εκείνης, ο Σοπέν, όχι μόνο εκτελούσε στο πιάνο τα πιο δύσκολα κομμάτια με μεγάλη ευχέρεια και εξαίρετο γούστο, αλλά είχε κιόλας γράψει πολλά τραγούδια για χορό καθώς και “παραλλαγές”  που άφηναν κατάπληκτους τους μουσικοκρητικούς και το φιλόμουσο κοινό».

Ο Σοπέν και ο αδερφός του Τσάρου

H Πολωνία βρίσκεται υπό ρωσική κτήση και υπό την κυριαρχία του Μεγάλου Δούκα Κωνσταντίνου, μεγάλου θαυμαστή του νεαρού Σοπέν.

«Ο Σοπέν ήταν ένας μικρός μάγος, ικανός να εξημερώνη με τη μουσική του ακόμα και θηρία σαν το Μεγάλο Δούκα Κωνσταντίνο, τον αδελφό του Τσάρου που, μετά την κατάληψη της Πολωνίας από τη Ρωσία, δυνάστευε τον πολωνικό λαό.

»Ο μισοπαράφρων αυτός «προτέκτορας», θύμωνε με τα πάντα και ημέρευε μονάχα με τη μουσική. Κάθε φορά, λοιπόν που τον έβλεπαν στις «κακές» του, έτρεχαν μ’ ένα αμάξι κι έπαιρναν τον μικρό Σοπέν από το σπίτι του, τον έστηναν μπροστά σ’ ένα πιάνο και τον άφηναν να παίζη ό,τι θέλει. Ο Μεγάλος Δούκας τον άκουγε ώρες ολόκληρες, βλοσυρά κι αμίλητα αλλά στο τέλος λυτρωνότανε από τη δαιμονική οργή και η ταραγμένη του ψυχή εύρισκε τη γαλήνη».

Στο Παρίσι

Μεγαλώνοντας, ο Σοπέν παρακολούθησε μαθήματα αρμονίας και αντίστιξης στο Ωδείο της Βαρσοβίας, και ύστερα από παραμονή 8 μηνών στη Βιέννη έφτασε στο Παρίσι προς τα τέλη του 1831. Εκεί, μακριά από τα όσα είχε κερδίσει στην πατρίδα του, έπρεπε να ξεκινήσει από την αρχή.

«Άσημος, φτωχός, δίχως φίλους και δίχως σχέσεις – με όλες δηλαδή τις προϋποθέσεις της αποτυχίας. Τα πρώτα χρόνια στάθηκαν πολύ δύσκολα για τον υπερευαίσθητο Σοπέν, που είχε συνηθίσει πια να τον βλέπουν με θαυμασμό και να του ανοίγουν διάπλατα όλες τις πόρτες. Τα νεύρα του, δεν αντέχουν σε δοκιμασίες. Και η υγεία του, που δεν ήτανε ποτέ καλή, άρχισε να κλονίζεται επικίνδυνα»

Ο Σοπέν έφτασε πολύ κοντά στην απόφαση να φύγει για την Αμερική. «Αύριο, γράφει, θα διασχίσω τους ωκεανούς». Σε εκείνο όμως το χρονικό σημείο η συμπτωματική γνωριμία του με τον πρίγκηπα Βαλεντίνο Ρατζιβίλ του έδωσε το διαβατήριο για τα αριστοκρατικά σαλόνια.

«Χωρίς την υποστήριξη αυτών των κύκλων, οι μουσουργοί δεν μπορούσαν να υπάρξουν τότε εύκολα.

»Μέσα σε λίγο χρονικό διάστημα, ο Σοπέν έγινε της μόδας. Τον δέχονται παντού, τον εξυμνούν παντού, τον ικετεύουν να τους παραδώση μαθήματα. Όλα αυτά, φυσικά, μεταφράζονται, σε πολύ πεζά πράγματα, αλλά τόσο απαραίτητα – αλλοίμονο- σε λεφτά! Ο Σοπέν, πληρώνεται είκοσι χρυσά φράγκα το μάθημα, τη στιγμή που η συνηθισμένη “ταρίφα” για τους μουσικοδιδάσκαλους δεν ήτανε παρά πάνω από ένα – δύο φράγκα».

Έτσι ο Σοπέν απέκτησε περιουσία, δικό του αρχοντικό, πολυάριθμο υπηρετικό προσωπικό και άμαξα. Έτσι αφοσιώθηκε αποκλειστικά στη σύνθεση, το μεγάλο του πάθος, χωρίς να αναγκάζεται να δίνει κονσέρτα, για τα οποία δεν έτρεφε ποτέ του ιδιαίτερο ενθουσιασμό.

Με τη «γόησσα του αιώνα», Γεωργία Σάνδη

Το 1836, ο Σοπέν γνώρσε τη “γόησσα του αιώνος”, την ποιήτρια, Γεωργία Σάνδη. «Του τη γνώρισε μια μέρα ο Λιστ. Η πρώτη εντύπωσή του δεν ήτανε καθόλου καλή γι’ αυτή. Έπειτα, είχε τόσο τρομερή φήμη αυτή η γυναίκα!

»Φορούσε πολύ συχνά παντελόνια, κάπνιζε ασταμάτητα πούρα και ήτανε γνωστή για ένα σωρό κουσούρια. “Τι αντιπαθητική που είναι! Έγραφε ο Σοπέν για την κατοπινή μεγάλη και μοναδική του αγάπη. Μα είναι πραγματικά γυναίκα; Πολύ αμφιβάλλω!”

Τα περισσότερα πάντως σχόλια προκαλούσε η ερωτική ζωή της.

«Μια πλευρά της φήμης της, που την παρουσίαζε ν’ αλλάζη τους εραστές της σαν πουκάμισα και να δείχνη ιδιαίτερη προτίμηση στους νεαρούς δασκάλους των παιδιών της πιστοποιούσε πως είχε μια θηλυκότητα εκρητική».

Ο Φρεντερίκ Σοπέν, για τον οποίο οι βιογράφοι του για πολλές δεκαετίες αποσιωπούσαν σαφείς ενδείξεις και αναφορές του ομοφυλοφιλικού του σεξουαλικού προσανατολισμού, «έπεσε» όπως περιγράφουν οι σύγχρονοι του «στα δίχτυα του έρωτα της Σάνδη» που ανέλαβε «να τον μυήση σε άλλου είδους έρωτα».

­­«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 20.2.1960, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

«Και καθώς είναι φυσικό σε τέτοιες περιπτώσεις, η ερωτική αποκάλυψη, μετουσίωσε όλη την αποστροφή που ένοιωθε γι’ αυτήν τη γυναίκα σε συμπάθεια, σε έρωτα αληθινόν, παρ’ όλο που ήτανε πολύ μεγαλύτερή του και θα μπορούσε να είναι και μητέρα του».

Το πάθος της Γεωργίας Σάνδη για τον Σοπέν έσβησε, όπως αναμενόταν, νωρίς. Του συμπαραστάθηκε όμως και τον φρόντισε με στοργή στη σοβαρή περιπέτεια της υγείας του, όταν προσβλήθηκε από φυματίωση.

Ύστερα από λίγα χρόνια κοινής οικογενειακής ζωής, και έχοντας αποκτήσει δύο παιδιά χώρισαν.

Ο Σοπέν πέθανε στο Παρίσι σε ηλικία 39 ετών, το 1849, ύστερα από επιπλοκές που προκάλεσε στην υγεία του η φυματίωση.

Ο Σοπέν στο νεκροκρέβατο του, Teofil Kwiatkowski, 1849

Το κείμενο βασίστηκε σε υλικό του Ιστορικού Αρχείου των εφημερίδων «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ».