Σεξουαλική κακοποίηση και εξουσία: η τοξική συνέργεια της συγκάλυψης  

Μία κρίσιμη παράμετρος σε σχέση με το κύμα αποκαλύψεων σεξουαλικής κακοποίησης σε διάφορους χώρους στην Ελλάδα είναι η συνειδητοποίηση ότι εάν αυτές δεν έγιναν νωρίτερα αυτό δεν αφορούσε μόνο την δυσκολία των ίδιων των θυμάτων να μιλήσουν με δεδομένο τον κίνδυνο να αντιμετωπιστούν εχθρικά από την κοινωνία. Αφορούσε και το γεγονός ότι υπήρχαν και υπάρχουν και μηχανισμοί που θα επιδίωκαν τη συγκάλυψή τους.

Αυτό είναι κάτι που το έχουμε διαπιστώσει και σε όλες τις περιπτώσεις όπου ήρθαν στο φως μεγάλα σκάνδαλα που αφορούσαν εκτεταμένες πρακτικές σεξουαλικής κακοποίησης, συχνά ανηλίκων.

Η υπόθεση Ντιτρού, το κύκλωμα στο Βέλγιο και οι διαμαρτυρίες για συγκάλυψης

Το 1996 το Βέλγιο θα συγκλονιστεί από διαμαρτυρίες για προσπάθεια συγκάλυψης της υπόθεσης Ντιτρού. Ο Μαρκ Ντιτρού θα συλληφθεί και θα ομολογήσει απαγωγές, σεξουαλική κακοποίηση και φόνους ανηλίκων. Όμως, θα αποδεχτεί ότι η έρευνα των αρχών για την υπόθεση θα είναι ελλιπής. Στην Βελγική κοινή γνώμη θα σχηματιστεί η γνώμη ότι η υπόθεση είναι πολύ πιο εκτεταμένη, αφορά ένα δίκτυο sex trafficking ανηλίκων και αφορούσε τμήματα και του βελγικού κατεστημένου που είχαν κάθε λόγο να τη συγκαλύψουν. Η απομάκρυνση του ανακριτή Ζαν Μαρκ Κονερότ από την υπόθεση θα επιτείνει  την αίσθηση ότι ήταν σε εξέλιξη μια επιχείρηση συγκάλυψης.

Η απάντηση της κοινωνίας θα είναι ένα μια τεράστια διαδήλωση τον Οκτώβριο του 1996, η «Λευκή Πορεία» (La Marche Blanche) μια εντυπωσιακή κραυγή διαμαρτυρίας κατά του πολιτικού και δικαστικού συστήματος και του τρόπου που διαχειριζόταν τέτοιες υποθέσεις.

Το τραύμα της Καθολικής Εκκλησίας

Διεθνώς λίγοι οργανισμοί έχουν βρεθεί τόσο πολύ στο στόχαστρο για την εκτεταμένη συγκάλυψη εκτεταμένων πρακτικών σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκων όσο η Καθολική Εκκλησία. Αυτές αφορούν πλήθος χωρών και χιλιάδες θύματα.

Μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες ανάμεσα στο 1950 και το 2002 καταγράφηκαν κατηγορίες για σεξουαλική κακοποίηση παιδιών που αφορούν 10.667 άτομα που σχετίζονταν με την εκκλησία. Ως προς τους κληρικούς αυτό αφορούσε, πάλι μόνο για τις ΗΠΑ, 4392 κληρικούς, περίπου το 4% των κληρικών (ιερέων, διακόνων και μελών θρησκευτικών ταγμάτων) στις ΗΠΑ. Από αυτές τις περιπτώσεις φυλάκιση επιβλήθηκε μόνο σε 100 στην περίοδο που συζητάμε.

Η διάσημη ταινία για την αποκάλυψη του σεξουαλικού σκανδάλου

Παρότι τα περιστατικά ήταν γνωστά από πολλά χρόνια, χρειάστηκαν οι αποκαλύψεις της εφημερίδας Boston Globe το 2002 για να έρθει στο φως το πρόβλημα, με αφορμή τις περιπτώσεις ιερέων στην περιοχή της Μασαχουσέτης και της Βοστώνης. Έκτοτε οι αποκαλύψεις θα είναι καταιγιστικές όπως και η προσπάθεια της Καθολικής Εκκλησίας να αναμετρηθεί με την πιο τραυματική εμπειρία της πρόσφατης ιστορίας της, που ήρθε να προστεθεί στο προηγούμενο μεγάλο τραύμα που αφορούσε τη στάση της στην Κατοχή στην Ευρώπη.

Οι αποκαλύψεις δεν έδειξαν μόνο πόσο εκτεταμένες ήταν οι πρακτικές κακοποίησης σε έναν χώρο που κατεξοχήν θεωρείτο ασφαλής, αλλά σε ποιο βαθμό ένας μηχανισμός ιεραρχικός και ταυτόχρονα με πολλαπλές διασυνδέσεις και με την κοσμική εξουσία θα έκανε ό,τι μπορούσε για να συγκαλύψει την υπόθεση.

Τα βρετανικά boarding schools

Τα βρετανικά ιδιωτικά σχολεία με οικοτρόφους έχουν βρεθεί στο στόχαστρο κατηγοριών για περιστατικά σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκων.

Το 2018 ένα ντοκιμαντέρ του βρετανικού τηλεοπτικού καναλιού ITV αποκάλυψε την κλίμακα του φαινομένου. Ζητώντας στοιχεία από τις τοπικές αστυνομικές διευθύνσεις μπόρεσαν να διαπιστώσουν ότι υπήρχαν εκατοντάδες καταγγελίες από το 2012.

Και εδώ οι περιπτώσεις που έφτασαν στην δικαιοσύνη ήταν σχετικές λίγες, συχνά με το φόβο του σκανδάλου. Σημαντικό ρόλο έπαιξε και το ότι τα βρετανικά ιδιωτικά σχολεία είναι ένας από τους κατεξοχήν θεσμούς που αναπαράγουν τις βρετανικές ελίτ. Αρκεί να σκεφτούμε ότι το 75% των βρετανών πρωθυπουργών είναι απόφοιτοι ενός τέτοιου ιδιωτικού σχολείου.

Η υπόθεση Τζίμι Σάβιλ

Ο Τζίμι Σάβιλ ήταν ένας από τους πιο γνωστούς παρουσιαστές μουσικών εκπομπών στην Βρετανία. Ήταν εξαιρετικά δημοφιλής, είχε μεγάλη φιλανθρωπική δράση, είχε φιλικές σχέσεις ακόμη και με μέλη της βασιλικής οικογένειας (είχε αναφερθεί μάλιστα ότι αποτέλεσε και άτυπο σύμβουλο γάμου στη δεκαετία του 1990 του Καρόλου και της Νταϊάνας) και είχε λάβει και τίτλο τιμής (OBE) το 1990 για την προσφορά του.

Ταυτόχρονα ευθυνόταν για κατ’ εξακολούθηση πρακτικές σεξουαλικής κακοποίησης αρκετές από αυτές να αφορούν ανήλικα θύματα.

Παρότι υπήρχαν σε βάρος του καταγγελίες και βάσιμες υπόνοιες αρκετά χρόνια πριν το θάνατό του, σε τέτοιο βαθμό ώστε για παράδειγμα μια φιλανθρωπική οργάνωση στην οποία ανήκε να έχει απαγορεύσει τη συμμετοχή, η αλήθεια θα αποκαλυφθεί μόνο μετά το θάνατό του. Παράλληλα, θα αποκαλυφθεί ότι ενώ υπήρχαν σε βάρος του υπόνοιες και καταγγελίες καμία έρευνα δεν θα υπάρξει για αρκετά χρόνια στο BBC. Το 2014 ο τότε βρετανός υπουργός Υγείας Τζέρεμι Χαντ θα εκφράσει τη δημόσια συγγνώμη για το ότι δεν είχαν διερευνηθεί οι καταγγελίες πριν από το 2012.

Το σκάνδαλο Έπσταϊν

Το 2019 ήρθε στο φως και ένα άλλο σκάνδαλο. Αυτό αφορούσε τον επιχειρηματία Τζέφρι Έπσταϊν.

Παρότι καταδίκες για σεξουαλικά αδικήματα θα υπάρχουν σε βάρος του ήδη από το 2008, θα είναι μόλις το 2019 που θα συλληφθεί με την κατηγορία για σεξ τράφικινγκ ανηλίκων και θα αποκαλυφθεί το μέγεθος και η έκταση των κακοποιητικών πρακτικών του.

Το γεγονός ότι όλα αυτά αφορούσαν έναν άνθρωπο που στις δεκαετίες του 1990 και 2000 ήταν στο επίκεντρο της αμερικανικής «κοσμικής ζωής», είχε φιλίες με τέως προέδρους των ΗΠΑ όπως ο Μπιλ Κλίντον αλλά και μελλοντικούς όπως ο Ντόναλντ Τραμπ, όπως και μέλη της αγγλικής βασιλικής οικογένειας όπως ο Δούκας του Γιορκ Πρίγκιπας Άντριου, επέτεινε την εικόνα ότι στο παρελθόν είχε μάλλον ευνοϊκή μεταχείριση. Δημιούργησε επίσης σημαντικά ερωτηματικά για το είδος και τη μορφή που είχαν οι φιλικές του σχέσεις με διάφορους επωνύμους.

Ο θάνατός του, ενώ ήταν κρατούμενος, τον Αύγουστο του 2019 δεν επέτρεψε τη διερεύνηση της δικής του εμπλοκής, όμως υπάρχει η αναμενόμενη δίκη της φίλης του Γκιλέιν Μάξουελ, κόρης του μεγιστάνα του Τύπου Ρόμπερτ Μάξουελ, που κατηγορείται ότι ήταν η βασική συνεργός του.

Να σημειώσουμε εδώ ότι από τον Ιούλιο του 2020 ο Πρίγκιπας Άντριου δεν ασκεί τα δημόσια καθήκοντά του, καθώς περιλάμβάνεται στη δικαστική διερεύνηση της υπόθεσης στις ΗΠΑ.

Λίγο πριν τη δεύτερη φάση του σκανδάλου Έπσταϊν, στις ΗΠΑ είχε υπάρξει το σκάνδαλο Γουαϊνστάιν. Ο κάποτε πανίσχυρος παραγωγός κινηματογράφου θα είναι το αντικείμενο πλήθος καταγγελιών για σεξουαλική κακοποίηση. Για την ακρίβεια θα είναι αυτές οι καταγγελίες που θα πυροδοτήσουν το κίνημα #MeToo, με πλήθος θύματα σεξουαλικής κακοποίησης να κάνουν το βήμα να καταγγείλουν τους θύτες. Οι καταγγελίες θα δείξουν ότι πίσω από τα φώτα της δημοσιότητας στο Χόλυγουντ θα υπάρχουν εκτεταμένες κακοποιητικές συμπεριφορές από άντρες σε θέσεις ισχύος (με την ευρύτερη διασύνδεση που προσφέρει η βιομηχανία του θεάματος), που θα εκμεταλλεύονται ακριβώς τη θέση τους και για να πιέζουν τα θύματά τους, αλλά και να εξασφαλίσουν την αποσιώπηση της παραβατικής συμπεριφοράς.

Κύπρος: η τραγική ιστορία της Έλενας Φραντζή

Όταν τον Μάρτιο του 2018 έγινε γνωστή η αυτοκτονία της 29χρονης Έλενας Φραντζή, δεν ήταν λίγοι εκείνοι που μίλησαν για δολοφονία και για έναν θάνατο προδιαγεγραμμένο.

Η Έλενα σε ηλικία 4 ετών είχε δοθεί σε ανάδοχη οικογένεια για να απομακρυνθεί από τη μητέρα της που ήταν χρήστης ναρκωτικών, μια μητέρα βαθιά τραυματισμένη αφού είχε δει τον πατέρα της να δολοφονεί τη μητέρα της.

Η ανάδοχη οικογένεια αποτελείται από έναν παιδεραστή παππά που τη βίαζε μια μητριά που την τσάκιζε στο ξύλο. Δέκα χρονών η Έλενα προσπαθεί να μιλήσει για αυτό που ζει. Κανείς δεν την πιστεύει και η υπόθεση κουκουλώνεται. Τη λένε ψεύτρα, ενώ ο παπάς αντιμετωπίζεται ως «άγιος άνθρωπος».

Όμως, επέμεινε. Όταν ενηλικιώθηκε συνέχισε την προσπάθεια και στράφηκε ποινικά κατά του πατριού της. Το 2013 ο ιερέας καταδικάστηκε σε δύο χρόνια φυλάκισης και το 2015 αποφυλακίστηκε.

Αντί να τον απομακρύνει από τις τάξεις της η Κυπριακή Εκκλησία τον επανέφερε στα καθήκοντά του και ο Μητροπολίτης Ταμασού και Ορεινής Ησαΐας του παραχώρησε δωρεάν σπίτι δίπλα σε νηπιαγωγείο και δημοτικό σχολείο και του ανέθεσε καθήκοντα ιερέα σε γυναικείο μοναστήρι.

Για την Έλενα αυτό ήταν ακόμη ένα μεγάλο τραύμα σε ψυχισμό βαθιά σημαδεμένο. Την Παρασκευή 23 Μαρτίου αυτοκτονεί.

Ελλάδα: η περίπτωση του γυμναστή Νίκου Σειραγάκη

Το 2011 ο ψυχίατρος και Διευθυντής Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού Δρ. Γιώργος Νικολαΐδης συμμετέχει στην έρευνα του προγράμματος BECAN. Κομμάτι του προγράμματος και η τυχαία δειγματοληψία σε 15.000 παιδιά σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Κατά την επεξεργασία των αποτελεσμάτων στο νομό Ρεθύμνης παρατηρούν ένα παράδοξο: υψηλό βαθμό αυτοαναφερόμενης σεξουαλικής θυματοποίησης των αγοριών και μάλιστα σε πλήρη αντιστροφή της αναμενόμενης αναλογίας θυμάτων αγοριών προς κοριτσιών. Στην αρχή πιστεύουν ότι υπάρχει κάποιο τεχνικό λάθος στην έρευνα.

Όμως, η αλήθεια ήταν διαφορετική. Την 1^η Δεκεμβρίου 2011 η αστυνομία συλλαμβάνει τον γυμναστή Νίκο Σειραγάκη, προπονητή της τοπικής ομάδας μπάσκετ του Ρεθύμνου για ασέλγεια σε δεκάδες παιδιά. Ο Σειραγάκης εκμεταλλευόταν την εικόνα «μέντορα» που είχε δημιουργήσει και ουσιαστικά έπειθε τα παιδιά ότι τα «μυεί» σε έναν ενδότερο κύκλο εκλεκτών. Παρότρυνε τα παιδιά πρώτα να συνευρεθούν ερωτικά το ένα με το άλλο πριν ασελγήσει ο ίδιος επάνω τους.

Θα παραπεμφθεί σε δίκη για ασέλγεια σε βάρος 53 παιδιών. Καταδικάστηκε για παιδεραστία σε βάρος 36 παιδιών σε 401 έτη φυλάκισης πρωτόδικα και στο εφετείο και κατά συγχώνευση 220 χρόνια. Το 2020 θα τύχει υφ’ όρων απόλυσης, όμως τελικά το Συμβούλιο Εφετών θα απορρίψει την αρχική απόφαση και θα επιστρέψει στη φυλακή.

O Σειραγάκης θα απολαμβάνει μεγάλου κύρους στην κοινωνία του Ρεθύμνου και είχε σημαντικές διασυνδέσεις με τις τοπικές ελίτ, οικονομικές και πολιτικές. Μάλιστα ακόμη και μετά την αποκάλυψη της δράσης τους, που εκτιμάται ότι περιλάμβανε πολύ περισσότερα θύματα, θα υπάρξει στην τοπική κοινωνία έντονο το αντανακλαστικό να μπει η υπόθεση «κάτω από το χαλί»

Κακοποίηση και εξουσία

Ούτως ή άλλως η σεξουαλική κακοποίηση περιλαμβάνει μια σχέση εξουσία, πραγματικής ή συμβολικής, τυπικής ή άτυπης. Αυτή άλλωστε η άνιση και εξουσιαστική σχέση είναι που επιτείνει το τραύμα και διαμορφώνει τη συνθήκη της κακοποίησης, ακόμη και ένα δεν υπάρχει η τυπική μορφή του βίαιου εξαναγκασμού. Γι’ αυτό ακριβώς τον λόγο και πλέον θεωρούμε ότι η κακοποιητική συμπεριφορά μεταξύ ενηλίκων αφορά την απουσία συναίνεσης και όχι τη φυσική βία. Όταν όμως μιλάμε για τις σχέσεις μεταξύ ενηλίκων και παιδιών τότε η κακοποίηση είναι εγγεγραμμένη στη δομική ανισότητα που αποτυπώνει η ίδια η διαφορά ηλικίας, σε πείσμα της προσπάθειας να εξωραϊστούν τέτοιες σχέσεις. Σύμφωνα με τον ορισμό του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, σεξουαλική κακοποίηση παιδιών «θεωρείται η συμμετοχή ή η έκθεση παιδιών και έφηβων σε πράξεις με σεξουαλικό περιεχόμενο υποκινούμενες από ενήλικα, που συνήθως έχει σχέση φροντίδας ή οικειότητας με το παιδί και οι οποίες έχουν ως σκοπό τη σεξουαλική διέγερση ή/και ικανοποίηση του ενήλικα».

Και τα πράγματα γίνονται ακόμη χειρότερα όταν όλα αυτά συνδέονται με τις άλλες μορφές εξουσίας, οικονομικής και πολιτικής. Γιατί τότε περνάμε από την ατομική παραβατική συμπεριφορά, στα δίκτυα sex trafficking, στα εκτεταμένα δίκτυα παιδικής πορνογραφίας (η παραγωγή του υλικού της οποίας είναι πολλαπλά κακοποιητική για τα παιδιά που εξαναγκάζονται σε συμμετοχή) και βέβαια στις διαδεδομένες πρακτικές αποσιώπησης, συγκάλυψης ή ευνοϊκής ποινικής μεταχείρισης τέτοιων φαινομένων.

Και αυτό απλώς κάνει τα τραύματα πιο βαθιά.