Απίστευτες ιστορίες: «Δίκες μαγισσών» στη Γερμανία του 1947

Μέσα σε εννέα χρόνια 77 καταγεγραμμένες δίκες για υποθέσεις μαγείας. Οι καταγγελίες που δεν έφτασαν ποτέ στις δικαστικές αίθουσες είναι πολύ περισσότερες. Οι εφημερίδες σχεδόν σε καθημερινή βάση φιλοξενούσαν ρεπορτάζ για μάγισσες και «θαυματουργούς γιατρούς» που σάρωναν την ύπαιθρο. Και ο κόσμος αναζητούσε τη λύτρωση σε κομπογιαννίτες και οιωνούς. Διαβάζοντας κάποιος τις παραπάνω γραμμές, θα περίμενε όλα όσα περιγράφονται παραπάνω να έχουν συντελεστεί σε κάποια περίοδο της «κλασικής» εποχής του κυνηγιού μαγισσών (1480-1700). Κι επ’ ουδενί θα φανταζόταν ότι συνέβησαν στη μεταπολεμική Δυτική Γερμανία, την εποχή που έχει ταυτιστεί με το «οικονομικό θαύμα», τη με εντυπωσιακούς ρυθμούς ανάπτυξη της ηττημένης και τεμαχισμένης χώρας.

Αυτή την ελάχιστα γνωστή πτυχή της Ιστορίας έρχεται να αναδείξει μέσα από τη νέα της μελέτη η ιστορικός Μόνικα Μπλακ. Και στο βιβλίο της «Μια στοιχειωμένη από δαίμονες γη: μάγισσες, θαυματουργοί γιατροί και φαντάσματα του παρελθόντος μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο στη Γερμανία» σκιαγραφεί το πορτρέτο μιας χώρας που μη μπορώντας να συμβιβαστεί με το βίαιο παρελθόν της – και ειδικότερα με τα εγκλήματα του ναζισμού – αφέθηκε σε ψεύτικους μεσσίες και τρομακτικές μάγισσες.

Ενδιαφέρον για τον αποκρυφισμό

Οταν κατέστη σαφές, σύμφωνα με την ιστορική έρευνα της Μπλακ, ότι οι Σύμμαχοι θα κέρδιζαν, οι ηγέτες των Ναζί, πολλοί από τους οποίους είχαν από καιρό ενδιαφέρον για τον αποκρυφισμό, άρχισαν να εναποθέτουν τις ελπίδες τους σε «θαυματουργά όπλα» που θα μπορούσαν να σώσουν τη χώρα που κατέρρεε.

«Οι άνθρωποι έκαναν αυτό που κάνουν εδώ και χιλιετίες όταν αντιμετωπίζουν ένα κενό κατανόησης: αναζητούσαν οιωνούς στη φύση. Το φθινόπωρο του 1944, σε περιοχές της πρώην Τσεχοσλοβακίας, οι άνθρωποι ανέφεραν ότι είδαν ένα τεράστιο σύννεφο καπνού στον ουρανό και μια ματωμένη γροθιά που κινούνταν απειλητικά. Στην Κάτω Σιλεσία, οι άνθρωποι είδαν τον ήλιο να «χορεύει» και να μοιάζει έτοιμος να συγκρουστεί με τη Γη. Εκείνοι που ισχυρίζονταν ότι αντίκρισαν το αλλόκοτο θέαμα πίστευαν ότι ο κόσμος σύντομα θα «βυθιστεί σε φλόγες και θάνατο». Κάποιος άλλος είδε έναν τεράστιο σταυρό στον ουρανό με την πανσέληνο στο κέντρο του. Στην Κάτω Σαξονία, ένας ντόπιος είχε ένα όραμα: είδε ότι ολόκληρη η πόλη του καταστράφηκε από φλόγες» γράφει η Μόνικα Μπλακ, η οποία έχει εμπλουτίσει τη μελέτη της με πολλά παραδείγματα.

«Θαυματουργός γιατρός»

Ενας από τους κύριους πρωταγωνιστές του είναι ο Μπρούνο Γκρούνινγκ, ένας «θαυματουργός γιατρός» που «όργωσε» τη Δυτική Γερμανία για μία δεκαετία, από το 1949 έως το 1959. Εμφανίστηκε για πρώτη φορά στην πόλη Χέρφορντ της Βεστφαλίας, όπου φέρεται να είχε θεραπεύσει τον Ντίτερ Χούλσμαν, ένα αγόρι εννέα ετών, το οποίο δεν μπορούσε να περπατήσει κανονικά. Οταν η οικογένεια του παιδιού έφερε τον Γκρούνινγκ να δει τον γιο τους, τον Μάρτιο του 1949, «το αγόρι ξαφνικά άρχισε να έχει μια αίσθηση καψίματος στα πόδια και στην πλάτη. Τα κρύα άκρα του ξαφνικά ζεστάθηκαν. Το επόμενο πρωί, διστακτικά και με κάποια αστάθεια ο μικρός, ο οποίος είχε περάσει μεγάλο μέρος των προηγούμενων μηνών στο κρεβάτι, σηκώθηκε και περπατούσε».

Τα νέα για τον «μεσσία του Χέρφορντ» διαδόθηκαν σαν πυρκαγιά σε ολόκληρη τη χώρα. Τα γερμανικά μέσα μαζικής ενημέρωσης άρχισαν να μιλούν με ενθουσιασμό για τον νέο «θαυματουργό γιατρό» και για το πώς ο κόσμος έσπευδε να βρει σωτηρία στο μικρό χωριουδάκι της Βορειοδυτικής Γερμανίας. Κατά τα επόμενα χρόνια, ο Γκρούνινγκ ταξίδεψε σε ολόκληρη τη χώρα, συναναστρεφόμενος με επιχειρηματίες και επιτήδειους που ήθελαν να επωφεληθούν από τις μυστικές δυνάμεις του, ενώ του υποβλήθηκαν κι αγωγές για παραβίαση του γερμανικού ιατρικού νόμου. Τελικά δικάστηκε στη Βαυαρία, κατηγορούμενος, μεταξύ άλλων, για ανθρωποκτονία εξ αμελείας, αλλά τελικά πέθανε από καρκίνο το 1959 πριν εκδοθούν οι δικαστικές αποφάσεις.

Ψυχαναλυτική προσέγγιση

Η προσέγγιση της Mόνικα Μπλακ σε γεγονότα σαν το προηγούμενο είναι ψυχαναλυτική: κατά την εκτίμησή της τέτοια φαινόμενα είναι προϊόντα της «στοιχειωμένης μεταπολεμικής γερμανικής κοινωνίας», καθώς «άτομα που αισθάνθηκαν ταλαιπωρημένα, ένοχα ή καταραμένα είδαν έναν σωτήρα, ο οποίος έτυχε να εμφανιστεί τη στιγμή της πιο βαθιάς τους ανάγκης». Η σωτηρία που προσέφεραν πρόσωπα όπως ο Γκρούνινγκ αφορούσε τη συνείδηση εκείνων που ήξεραν ότι είναι «συνένοχοι στα εγκλήματα του εθνικοσοσιαλισμού».

Εκτός από τους μεσσίες, ιδιαίτερα δημοφιλής ήταν την περίοδο εκείνη και η μαγεία, ειδικά σε μικρές κοινότητες στα βόρεια της χώρας. Στο αγροτικό Ντιθμαρσέν, τον Οκτώβριο του 1952, ο Χανς και η Ερνα, ιδιοκτήτες πανδοχείου, ζήτησαν από τον Βάλντεμαρ Εμπερλινγκ, έναν επιπλοποιό με μαγικές ικανότητες, να θεραπεύσει το άρρωστο μωρό τους. «Ο Εμπερλινγκ ήρθε στο σπίτι της οικογένειας και αντιμετώπισε το βρέφος με ένα φάρμακο βασισμένο σε χειρονομίες και ξόρκια». Εν συνεχεία ενημέρωσε την οικογένεια ότι «είχε καταληφθεί από το δαιμονικό πνεύμα» και έδειξε ως μάγους τον τέως δήμαρχο Κλάους και κάποια κυρία Μάαζεν. Το χωριό διχάστηκε. Η κυρία Μάαζεν αρρώστησε όταν άκουσε τις κατηγορίες. Ο Κλάους άσκησε αγωγή.

Ενας άλλος από τους ασθενείς του Εμπερλινγκ ήταν η κόρη του πρώην δήμαρχου της ναζιστικής εποχής. Είπε ότι οι άνθρωποι αντιμετώπισαν τον πατέρα της «πολύ άσχημα» μετά την «πτώση» και υποστήριξε ότι ο Κλάους – ο οποίος είχε τοποθετηθεί ως δήμαρχος υπό τη συμμαχική κατοχή για να εποπτεύσει την αναδιανομή των κατασχεθεισών περιουσιών – είχε «δαιμονικές δυνάμεις».

Οι άνθρωποι φοβούνται, σύμφωνα με τη συγγραφέα, ότι τα εκδικητικά φαντάσματα θα επιστρέψουν και θα ανακτήσουν ό,τι τους ανήκει. Η μαγική σκέψη προσφέρει έναν τρόπο διαθλάσεως της ευθύνης για τέτοια κακά είτε μέσω της αναζήτησης της πνευματικής σωτηρίας, είτε εξαλείφοντας την ενοχή σε μια μυστηριώδη και δαιμονική οντότητα.

Η προσέγγιση της Μόνικα Μπλακ εντάσσεται στην τάση που καταγράφεται στην ιστορική έρευνα τις τελευταίες δύο δεκαετίες και η οποία πλέον αντιμετωπίζει με κριτικό βλέμμα τις απλουστευμένες αφηγήσεις σχετικά με την οικονομική ανάκαμψη της Δυτικής Γερμανίας μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι μελετητές πλέον επισημαίνουν τον ακραίο μισογυνισμό και τις πατριαρχικές δομές, καθώς και τη δίωξη των ομοφυλοφίλων (πάνω από 50.000 άνδρες καταδικάστηκαν βάσει των νόμων περί ομοφυλοφιλίας της ναζιστικής περιόδου πριν καταργηθούν το 1969).

Εκρηξη μυστικιστικών σκέψεων

Η ιδέα, λοιπόν, ότι υπήρξε το σημείο μηδέν που διαχώρισε με σαφήνεια τη ναζιστική εποχή από τη μεταπολεμική περίοδο φαίνεται πως ήταν κατά βάση προϊόν αισιοδοξίας που κυριάρχησε στα μέσα του 20ού αι. Και η ιστορικός εκτιμά ότι δεν απουσίασε ποτέ από τη μεταπολεμική τάξη πραγμάτων και, επιπλέον, ότι οι εκρήξεις μυστικιστικών σκέψεων συχνά εμφανίζονται σε περιόδους ακραίας πολιτικής αναστάτωσης, κάνοντας παραλληλισμούς με τη σύγχρονη αμερικανική ιστορία.

Τα γεγονότα μάλιστα επιβεβαιώνουν την πεποίθησή της, καθώς πριν από μόλις τέσσερις μήνες ο απερχόμενος αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ επαινούσε την παιδίατρο και υπουργό από το Χιούστον Στέλα Ιμανουέλ για την πεποίθησή της ότι οι κύστες των ωοθηκών προκαλούνται από σεξουαλική επαφή με δαίμονες. Εναν μήνα αργότερα, κατηγόρησε τον πολιτικό του αντίπαλο ότι χειραγωγείται από «σκοτεινές δυνάμεις», ενώ συνιστούσε την έγχυση του ηλιακού φωτός και της χλωρίνης ως θεραπεία από τον κορωνοϊό, την ώρα που ο αντιπρόεδρός του Μάικ Πενς δήλωνε στην Εθνική Συνέλευση των Ρεπουμπλικανών ότι «η Αμερική είναι ένα έθνος θαυμάτων». Στο μεταξύ, γιγαντώνεται το αντιεμβολιαστικό κίνημα που ξεκίνησε από εύπορους φιλελεύθερους, με αποτέλεσμα υψηλό ποσοστό παιδιών που δεν έχουν εμβολιαστεί να συναντάται σε ορισμένες από τις πλουσιότερες πόλεις και τα ακριβότερα προάστια, ενώ μεγάλη μερίδα των Δημοκρατικών πιστεύει στην αστρολογία, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η Αριστερά δεν κατέχει μερίδιο στη μυστικιστική διανοητική τάση.