Θεσσαλονίκη: Η περίφημη Άνω Πόλη

Μια άλλη Θεσσαλονίκη, βγαλμένη από το παρελθόν, περιμένει με ανοιχτές αγκάλες όσους και όσες αφήνουν πίσω τους το σύγχρονο οικιστικό πυρήνα της μακεδονικής μεγαλούπολης και ανηφορίζουν στην περίφημη Άνω Πόλη.

Η Άνω Πόλη, το βορειότερο και ψηλότερο τμήμα του παλαιού οικιστικού πυρήνα της Θεσσαλονίκης, υπήρξε η μοναδική περιοχή που ουσιαστικά έμεινε άθικτη από τη μεγάλη φωτιά του 1917.

Μικρές μονοκατοικίες αλλά και ωραία αρχοντικά μακεδονίτικης αρχιτεκτονικής, ανθοστόλιστες αυλές, στενά καλντερίμια και δαιδαλώδη σοκάκια, πλατείες με παραδοσιακά καφέ και ταβερνάκια συνθέτουν ένα υπέροχο σκηνικό, που δίνει την ευκαιρία στους επισκέπτες να πραγματοποιήσουν ένα γοητευτικό ταξίδι στο χρόνο και να απολαύσουν την εκπληκτική θέα στο ηλιοβασίλεμα.

Την Άνω Πόλη στολίζουν μνημεία ιδιαίτερα αξιόλογα από ιστορικής και αρχιτεκτονικής απόψεως:

Η Αγία Αικατερίνη. Η αρχική ονομασία του ναού, η κατασκευή του οποίου ολοκληρώθηκε λίγο μετά το 1315, είναι άγνωστη. Ανήκει στον τύπο των σύνθετων τετρακιόνιων σταυροειδών εγγεγραμμένων. Οι τοιχογραφίες χρονολογούνται στο διάστημα 1310-1320.

Η μονή Βλατάδων. Από τη μονή σώζεται μόνο το καθολικό. Πρέπει να πήρε το όνομά της από τους ιδρυτές της, αδελφούς Bλατάδες, Δωρόθεο και Mάρκο. Ήταν αφιερωμένη στη Mεταμόρφωση του Σωτήρα. Το καθολικό έχει υποστεί μετασκευές που αλλοίωσαν την αρχική μορφή του. Ο κεντρικός πυρήνας παρουσιάζει ιδιομορφία ασυνήθιστη για σταυροειδείς ναούς, διότι στηρίζεται στους τοίχους του ναού και σε πεσσούς στα δυτικά. Ο ναός αυτός του 14ου αιώνα (η κατασκευή του ολοκληρώθηκε το 1339) ήταν μετασκευή παλαιότερου, τμήματα του οποίου διατηρήθηκαν στο νέο κτίσμα. Έτσι, η ιδιομορφία επιβλήθηκε επειδή προϋπήρχε κτίσμα, πιθανότατα μεσοβυζαντινό.

Ο Άγιος Νικόλαος ο Ορφανός. Καθολικό μονής των αρχών του 14ου αιώνα. Η ονομασία του μαρτυρείται σε δύο πατριαρχικά έγγραφα και οφείλεται είτε σε πιθανό κτήτορα από την οικογένεια των Ορφανών είτε στο φιλανθρωπικό ρόλο του Αγίου Nικολάου απέναντι στα ορφανά. Είναι μετόχι της μονής Βλατάδων και λειτουργούσε ως εκκλησία και καθ’ όλη την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Τον πυρήνα του ορθογώνιου κτίσματος αποτελεί μια επιμήκης ξυλόστεγη αίθουσα, οι τρεις πλευρές της οποίας περιβάλλονται από στοά σχήματος Π, ενώ στην ανατολική πλευρά διαμορφώνεται η τρίπλευρη κόγχη του ιερού. Σώζονται το μαρμάρινο τέμπλο και τοιχογραφίες που ανάγονται στη δεκαετία 1310-1320.

Ο Όσιος Δαυίδ (μονή Λατόμου). Ο μικρός ναός, μια προδρομική παραλλαγή του σταυροειδούς ναού με τρούλο, αποτελούσε άλλοτε το καθολικό της μονής του Σωτήρος Χριστού του Λατόμου ή, κατ’ άλλη εκδοχή, ναό αφιερωμένο στον Προφήτη Ζαχαρία. Οικοδομήθηκε πάνω σε ρωμαϊκό κτίσμα στα τέλη του 5ου με αρχές του 6ου αιώνα, μετατράπηκε σε τζαμί το 1430, αποδόθηκε στη χριστιανική λατρεία το 1921 και αφιερώθηκε στον Όσιο Δαυίδ τον Δενδρίτη. Αρχικά τετράγωνο κτίσμα με κόγχη στα ανατολικά και είσοδο στα δυτικά. Μικρά τετράγωνα διαμερίσματα στις τέσσερις γωνίες του κτιρίου έδιναν στην κάτοψη του κυρίως ναού σχήμα ισοσκελούς σταυρού. Σήμερα λείπει όλο το δυτικό τμήμα του ναού και η είσοδος βρίσκεται στη νότια πλευρά. Σώζονται το σπάνιο ψηφιδωτό της κόγχης, 5ου-6ου αιώνα, και τοιχογραφίες 12ου αιώνα.

Ο ναός των Ταξιαρχών. Η ονομασία του κατά τους Bυζαντινούς Xρόνους παραμένει άγνωστη. Ο αρχικός ναός του 14ου αιώνα έχει σχεδόν χαθεί σήμερα, μετά τις επισκευές και τις προσθήκες που μεσολάβησαν. Ήταν μονόχωρη μικρή βυζαντινή εκκλησία με σαμαρωτή στέγη, που περιβαλλόταν στις τρεις πλευρές από στοά σε σχήμα Π. Οι τοιχογραφίες στο εσωτερικό του ναού χρονολογούνται στο β’ μισό του 14ου αιώνα.

Το τζαμί Αλατζά Ιμαρέτ. Το εξαίρετης αρχιτεκτονικής μνημείο (λειτούργησε και ως πτωχοκομείο) οικοδομήθηκε το 1484 από τον Ισάκ πασά, βεζίρη επί σουλτάνου Μωάμεθ Β’, οφείλει δε την ονομασία του στον εντυπωσιακό πολύχρωμο μιναρέ που συμπλήρωνε το κτίσμα.

Το μαυσωλείο (τουρμπές) του Μουσά Μπαμπά. Στο δυτικό άκρο της πλατείας Τερψιθέας δεσπόζει το θολοσκεπές μαυσωλείο (τουρμπές) του αγιοποιηθέντος Μουσά Μπαμπά. Χτισμένος το 16ο αιώνα (πριν από το 1527),  ο μοναδικός σωζόμενος τουρμπές της πόλης έχει οκταγωνική κάτοψη, περιλαμβανόταν δε αρχικά σε τεκέ (μοναστήρι) του τάγματος των μπεκτασήδων δερβίσηδων. Πλήθος θρησκευτικών μύθων αλλά και αστικών θρύλων συνδέονται με τη ζωή του Μουσά Μπαμπά, που κέρδισε το σεβασμό ακόμη και των χριστιανών, οι οποίοι διατήρησαν τον προσκυνηματικό χαρακτήρα του μαυσωλείου.

Τους περιπατητές και τους λάτρεις του αστικού τουρισμού συντροφεύουν στη διαδρομή τους τα τείχη της Θεσσαλονίκης, ακοίμητοι φρουροί της πόλης, το ξακουστό φρούριο του Επταπυργίου ή Γεντί Κουλέ (το πολυγωνικό φρούριο οφείλει την ονομασία του στους επτά ορθογώνιους πύργους που το αποτελούν, μαζί με τον περίβολο και τον κεντρικό πύργο της εισόδου, που έχει σχήμα Π) και ο κυκλικός Πύργος της Αλύσεως ή Πύργος του Τριγωνίου, στο βόρειο άκρο των ανατολικών τειχών της Θεσσαλονίκης (από το σημείο αυτό εισχώρησαν οι Τούρκοι στην πόλη το 1430).

*Οι φωτογραφίες που περιλαμβάνονται στο παρόν άρθρο προέρχονται στο σύνολό τους από το διαδικτυακό τόπο του Δήμου Θεσσαλονίκης (thessaloniki.gr).