Η Μάχη του Μαραθώνα

Η περίφημη Μάχη του Μαραθώνα χρονολογείται τον Αύγουστο ή τον Σεπτέμβριο του 490 π.Χ. μεταξύ των Αθηναίων και των Πλαταιέων με αρχηγό τον Μιλτιάδη και των Περσών με αρχηγούς τον Δάτι και τον Αρταφέρνη.

Τα περισσότερα ιστορικά στοιχεία αναφορικά με την μάχη που συνέβη στη πεδιάδα του Μαραθώνα, όπως και για το σύνολο των Περσικών Πολέμων, έρχονται από τον «πατέρα της ιστορίας» Ηρόδοτο.

Το 490 π.Χ. πραγματοποιείται η δεύτερη περσική εκστρατεία, με σκοπό να τιμωρηθούν οι Αθηναίοι αλλά και οι Ερετριείς, καθώς είχαν βοηθήσει τους Ίωνες να ξεσηκωθούν κατά των Περσών. Παράλληλα τίθεται σε εφαρμογή το σχέδιο του Δαρείου για πλήρη υποταγή. Οι Πέρσες είχαν μαζί τους ως οδηγό και σύμβουλο τον πρώην τύραννο της Αθήνας Ιππία, γιο του Πεισίστρατου.

Στόχος των Περσών η τιμωρία Αθηναίων-Ερετριών

Ο περσικός στόλος συγκεντρώθηκε στην Κιλικία, από όπου έπλευσε στη Σάμο, πέρασε από τις Κυκλάδες κι έφθασε στην Ερέτρια, πορεία διαφορετική συγκριτικά με εκείνη της πρώτης εκστρατείας του Μαρδόνιου (492 π.Χ.).

Μετά την κατάληψη της Ερέτριας, στόχος των Περσών ήταν η κατάληψη της Αθήνας και η επαναφορά στην αρχή της πόλης τον πιστό σ’ αυτούς Ιππία, με την καθοδήγηση του οποίου κατάφεραν να περάσουν από την Ερέτρια απέναντι στον Μαραθώνα και στην αμμώδη παραλία του σημερινού Σχοινιά.

Γιατί οι Αθηναίοι έστειλαν στρατό στον Μαραθώνα;

Οι Πέρσες επέλεξαν να «πλήξουν» την πόλη των Αθηνών για ποικίλα πολιτικά κριτήρια, όπως οι φτωχοί κάτοικοι της περιοχής και γιατί οι Διάκριοι, υποστήριζαν τους Πεισιστρατίδες, αλλά και στρατηγικούς λόγους (η πεδιάδα ήταν κατάλληλη για την δράση του περσικού ιππικού).

Στον αντίποδα, η αποστολή του στρατού εκ μέρους της Αθήνας στην πεδιάδα του Μαραθώνα ήταν στρατηγικής σημασίας,  καθώς η Αθήνα δεν περιστοιχιζόταν από ισχυρά τείχη και δεν διέθετε στόλο για να πραγματοποιήσει τον ανεφοδιασμό σε περίπτωση πολιορκίας ενώ παράλληλα η πεδιάδα προσέφερε το κατάλληλο έδαφος για την δράση της αθηναϊκής φάλαγγας.

Οι Αθηναίοι ζήτησαν κατόπιν την βοήθεια των Σπαρτιατών και ενώ οι τελευταίοι δέχθηκαν, δεν έστειλαν την βοήθειά τους εγκαίρως, καθώς οι 2.000 άνδρες που υποσχέθηκαν να συνδράμουν, έφθασαν την επομένη της μάχης. Ο λόγος που επικαλέστηκαν από το μέρος τους οι Σπαρτιάτες, ήταν θρησκευτικός.

Γιατί άργησε η βοήθεια των Σπαρτιατών;

Συγκεκριμένα οι Σπαρτιάτες γιόρταζαν τα Κάρνια και δεν ήταν δυνατό να εκστρατεύσουν πριν από την πανσέληνο. Ο Πλάτωνας, ωστόσο, αναφέρει ότι δίστασαν να υλοποιήσουν την δέσμευσή τους στην Αθήνα, καθώς βρίσκονταν σε εμπόλεμη κατάσταση με τους Μεσσηνίους και τους είλωτες.

Στο κάλεσμα τελικά των Αθηναίων ανταποκρίθηκαν μόνο οι Πλαταιείς με την συνδρομή 1.000 ανδρών.

Όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος, οι Αθηναίοι στρατοπέδευσαν στο Ηράκλειο του Μαραθώνος, στις βορειοανατολικές υπώρειες του όρους Αγριελίκι, όπου υπήρχε νερό και μπορούσαν να ελέγξουν τον ορεινό όγκο προς την Αθήνα αλλά και να υποχωρήσουν σε περίπτωση ήττας.

Το ύψωμα παράλληλα τους έδινε την δυνατότητα να παρακολουθούν τις κινήσεις των εχθρικών στρατευμάτων από ψηλά. Η δύναμη των Αθηναίων, σύμφωνα με την κρατούσα άποψη, ανερχόταν σε 10.000 άνδρες και των Πλαταιέων σε 1.000 άνδρες, ενώ των Περσών σε 44.000 με 55.000 άνδρες, με τις νεώτερες εκτιμήσεις να τους υπολογίζουν σε 26.000.

Αν και αρχικά ορισμένοι στρατηγοί των Αθηναίων είχαν διχαστεί, διότι δεν ήθελαν να ξεκινήσουν την μάχη δίχως την βοήθεια των Σπαρτιατών, ο Μιλτιάδης κατάφερε τελικά να τους πείσει ώστε να επιτεθούν αμέσως κατά των Περσών.

Η σύγκρουση και ο αιφνιδιασμός των Περσών

Η έναρξη της επίθεσης ορίστηκε από τον αρχιστράτηγο των Αθηναίων Μιλτιάδη να γίνει το πρωί, με στόχο τον αιφνιδιασμό των αντιπάλων.  Η σύγκρουση πραγματοποιήθηκε στην ομαλή περιοχή πλησίον του τύμβου, όπου βρισκόταν το περσικό στρατόπεδο.

Οι Αθηναίοι έπρεπε να διατρέξουν απόσταση συνολικά 8 σταδίων (περίπου 1,5 χιλιομέτρου) προς τις εχθρικές γραμμές των Περσών για να αποφευχθούν οι βολές από τους τοξότες που διέθεταν.

Οι οπλίτες ήταν παρατεταγμένοι σε πλάτος ίσο με αυτό της περσικής δύναμης. Οι πτέρυγες ήταν ενισχυμένες, ενώ το κέντρο, όπου αντιστοιχούσε το ισχυρότερο τμήμα του περσικού στρατού, ήταν ασθενές.

Στο αριστερό άκρο βρίσκονταν οι Πλαταιείς. Στο δεξιό άκρο έλαβε τη θέση του, σύμφωνα με την παλιά συνήθεια, ο πολέμαρχος Καλλίμαχος. Το ανίσχυρο κέντρο οδηγούσαν ο Αριστείδης και ο Θεμιστοκλής, που διέθεταν την απαραίτητη στρατιωτική ικανότητα, ώστε να καλύψουν την εύθραυστη γραμμή και να καθοδηγήσουν την προγραμματισμένη υποχώρηση.

Η αδυναμία του αθηναϊκού στρατού στο κέντρο

Όπως ακριβώς είχε σχεδιαστεί, το ελληνικό κέντρο εξασθένησε αλλά οι ενισχυμένες πτέρυγες αναπτύχθηκαν, περικυκλώνοντας τους Πέρσες, που τελικά τράπηκαν σε άτακτη φυγή. Μέσα στη σύγχυση, πολλοί Πέρσες μην γνωρίζοντας την περιοχή, έπεφταν στο μεγάλο έλος και οι απώλειες ήταν βαριές.

Οι περισσότεροι έτρεχαν στα πλοία στην ακτή του Σχοινιά ενώ στην συμπλοκή που ακολούθησε σώμα με σώμα  έπεσαν ο πολέμαρχος Καλλίμαχος, ο στρατηγός Στησίλαος και ο Κυναίγειρος, αδελφός του τραγικού ποιητή Αισχύλου.

Η ηρωική μορφή του Κυναίγειρου

Μοναδικό παράδειγμα ανδρείας και αυταπάρνησης ήταν ο Κυναίγειρος. Όταν οι ηττημένοι Πέρσες έτρεξαν πανικόβλητοι στα καράβια τους για να σωθούν, ο Κυναίγειρος άρπαξε με τα χέρια του ένα καράβι στην προσπάθειά του να το συγκρατήσει για να μην αποπλεύσει και να προφτάσουν έτσι οι συμπολεμιστές του να το καταλάβουν.

Τότε ένας Πέρσης του έκοψε το χέρι, αλλά ο Κυναίγειρος έπιασε το πλοίο με το άλλο του χέρι και το έχασε και αυτό. Έχοντας χάσει πια και τα δύο του χέρια ο αδελφός του τραγικού ποιητή Αισχύλου, αποπειράθηκε να συγκρατήσει το πλοίο, γραπώνοντας το με τα δόντια του.

Ο γενναίος Αθηναίος εγκατέλειψε την προσπάθεια μόνον, όταν ο Πέρσης στρατιώτης του τελικά έκοψε το κεφάλι.

Αγγελιαφόρος Φειδιππίδης: «Νενικήκαμεν»

Ενώ ακόμα η μάχη στον Μαραθώνα βρισκόταν σε εξέλιξη, ο αγγελιαφόρος Φειδιππίδης εγκατέλειψε το πεδίο πεζός, για να μεταφέρει την χαρμόσυνη είδηση της νίκης των Αθηναίων.  Μόλις αναφώνησε «Νενικήκαμεν» ενώπιον των συμπολιτών του όμως, έπεσε νεκρός από την εξάντληση.

Αν και ο Ηρόδοτος δεν αναφέρει κάτι σχετικό, ο θρύλος αυτός διαδόθηκε μεταγενέστερα από τον ιστορικό Πλούταρχο (ο Φειδιππίδης αναφέρεται ως Θέρσιππος) και στη συνέχεια από τον ρητοροδιδάσκαλο και συγγραφέα Λουκιανό τον Σαμοσατέα, που αναφέρει τον Φειδιππίδη ως Φιλιππίδη.

Οι απώλειες Αθηναίων και Περσών

Οι Αθηναίοι έχασαν στη μάχη 192 άνδρες και οι Πλαταιείς 11, ενώ οι απώλειες των Περσών ανήλθαν σε 6.400 νεκρούς και 7 βυθισμένα πλοία, σύμφωνα με τα στοιχεία του Ηρόδοτου.

Οι Αθηναίοι αφού έθαψαν τους νεκρούς τους στην πεδιάδα του Μαραθώνα, ανήγειραν μνημείο από λευκή πέτρα, πάνω στο οποίο χαράχτηκε το επίγραμμα του Σιμωνίδη του Κείου: «Ελλήνων προμαχούντες Αθηναίοι Μαραθώνι χρυσοφόρων Μήδων εστόρεσαν δύναμιν».

Αφού οι Πέρσες εγκατέλειψαν με τον στόλο τους τον Μαραθώνα, αποπειράθηκαν να προσεγγίσουν την Αθήνα ελπίζοντας να την βρουν αφρούρητη και τελικά να την καταλάβουν. Σχέδιο που δεν έμελλε να πραγματοποιηθεί, αφού ο Μιλτιάδης πρόλαβε να οδηγήσει έγκαιρα το στρατό στην πόλη και οι Πέρσες αναγκάστηκαν να επιστρέψουν στην Ασία καταποντισμένοι.