Το ματωμένο καλοκαίρι του ναζισμού

Το 1943 η ηπειρωτική γη βρισκόταν,όπως και η υπόλοιπη χώρα, υπό γερμανική Κατοχή. Τα βουνά της Πίνδου έχουν καταγραφεί ήδη στο εθνικό αφήγημα ως πεδία ηρωισμού και μάχης – και πράγματι, εν πολλοίς καθορίστηκε επάνω τους η έκβαση του πολέμου. Όμως, ο ηρωισμός τυχαίνει να σκεπάζει με πέπλα μεγαλείου μία από τς σκοτεινότερες σελίδες της ιστορίας των ίδιων βουνών: Το ματωμένο καλοκαίρι του 1943 άφησε την ηπειρωτική γη να θρηνεί νεκρά σώματα κι ερήμωσε την πόλη των Ιωαννίνων από την εβραϊκή κοινότητα, μία από τις εμβληματικότερες του ελλαδικού χώρου.

Το 1943 αναλαμβάνει να τακτοποιήσει» την Ήπειρο η διαβόητη μεραρχία Εντελβάις, η οποία δρούσε στους ορεινούς όγκους της βαλκανικής, φημιζόταν δε για την αγριότητά της. Οι ναζί την αποκαλούσαν «άσπιλη». Υπολογίζεται ότι σκότωσε πάνω από 2.500 αμάχους, ενώ εξόντωσε 10.000 Ιταλούς αιχμαλώτους της μεραρχίας Άκουι. Η δε εβραϊκή κοινότητα, που επρόκειτο για ρωμανιώτες Εβραίους με παρουσία αιώνων στην γεωγραφική περιοχή, εστάλη στο Άουσβιτς. Περίπου 1850 άνθρωποι οδηγήθηκαν το 1944 στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, από τα οποία επέστρεψαν ζωντανοί μόλις περίπου 163.

Το 1943 η Ήπειρος φιλοξενεί δύο αντάρτικους στρατούς: Τον ΕΔΕΣ του Ναπολέοντα Ζέρβα και τον ΕΛΑΣ, που απελευθέρωσε περιοχές, όπως το κεντρικό Ζαγόρι. Η ναζιστική κατοχή δεν θα μπορούσε να αφήσει στο έλεος του αντάρτικου την στρατηγικής σημασίας γη της Ηπείρου. Ανέλαβε εκκαθαρίσεις με το πρόσχημα της συνεργασίας των χωρικών με τα αντάρτικα στρατεύματα. Η οποία, ευτυχώς θα μπορέσουμε να πούμε, υπήρχε.

Η φρίκη

Η ναζιστική θηριωδία δεν πόνταρε μόνο στην εξόντωση. Στοιχείο εκφοβισμού ήταν ο τρόμος, οι απάνθρωπες εκκαθαρίσεις. Κοντά στο Δίστομο και στη Βιάννο, τα ηπειρώτικα ολοκαυτώματα έρχονται να προσθέσουν ιστορίες που θυμίζουν προχριστιανικούς μύθους, με τέρατα και πηχτό φόβο.

Η μέθοδος των ναζί ήταν η οργισμένη επίθεση. Με πρόσχημα τα αντίποινα για επιθέσεις των αντάρτικων στρατευμάτων, ορμούσαν στα χωριά και έσφαζαν, βίαζαν, σότωναν α βρέφη.

Στις 25 Ιουλίου του 1943 τα ναζιστικά στρατεύματα ορμούν στο χωριό Μουσιωτίτσα. Το χωριό ετοιμαζόταν για το ετήσιο πανηγύρι της Αγίας Παρασκευής, την 26η Ιουλίου. Οι ναζί συνέλαβαν, κκοποίησαν και στη συνέχεια εκτέλεσαν με μία σφαίρα στο κεφάλι 157 ανθρώπους. Τα πτώματα τα πέταξαν στο πηγάδι, μολύνοντας το νερό των ζωντανών. Οι αιχμάλωτοι οδηγήθηκαν στα υπόγεια της Ζωσιμαίας σχολής, όπου και παρέμειναν μέχρι τις 26 Αυγούστου.

Τον 15αυγουστο του 1943 το χωριό Κομμένο στην Άρτα είχε διπλή γιορτή: Έκανε γάμο. Εκείνη την ημέρα είχε πανσέληνο, ετσι κάποιοι έλειπαν για το κυνήγι της πάπιας. Οι ναζί επιτέθηκαν μαινόμενοι, βίασαν, έσφαξαν, λεηλάτησαν. Αναφέρεται πως βρέθηκαν βρέφη με μπαρούτι στο στόμα τους, τα οποία στη συνέχεια… άναψαν σα να είναι πυροτεχνήματα. Δολοφόνησαν 317 ανθρώπους κι δείπνησαν ανάμεσα στα πτώματα. Όσοι επέστρεψαν στο χωριό την επόμενη ημέρα, μετέφεραν εικόνες ασύλληπτης φρίκης.

Στις 3 Οκτωβρίου του 1943 οι άντρες του παραλίμνιου χωριού Λιγκιάδες των Ιωαννίνων, έλειπαν, είχαν πάει να μαζέψουν καρύδια σε διπλανό χωριό. Οι ναζί όρμησαν και δολοφόνησαν όποιον βρήκαν: Τους ηλικιωμένους, τις γυναίκες και τα παιδιά. Μοναδικός επιζήσας ο, βρέφος τότε, κύριος Παναγιώτης, ο οποίος βρέθηκε να θηλάζει τη νεκρή του μητέρα. Δεκαετίες αργότερα θα έλεγε «τι τους έφταιξαν τα μαξούμια  (σσ. τα παιδιά) και τα σκότωσαν;).

Οι τσάμηδες

Η σύγχρονη ελληνική αφήγηση (κι όχι η ίδια η ιστορία) αναπαράγει μία διαρκώς συκοφαντική γενίκευση: Ότι οι ναζί συνεργάστηκαν με του τσάμηδες της Θεσπρωτίας, δηλαδή τους μουσουλμάνους, αλβανόφωνους πληθυσμούς.

Πράγματι, το 1943, ναζί και Τσάμηδες ορμούν στην Παραμυθιά, κοντά στο Σούλι κι δολοφονούν 49 προκρίτους, ενώ λεηλατούν πλιατσικολογώντας τα σπίτια των κατοίκων. Αναφέρεται, μάλιστα, πως βίαζαν τις εγκύους μέχρι να πεθάνουν κι άνοιγαν τις κοιλιές τους για να σκοτώσουν τα έμβρυα.

Ως αντίποινα, στα τσάμικα χωριά επιτέθηκε μετά ο ΕΔΕΣ, σε συνεργασία με την εκκλησία. Κι οφείλουμε να ομολογήσουμε ότι δεν ακολούθησε ιδιαίτερα διαφορετικές μεθόδους σε ό,τι φορά την λεηλασία τους…

Βεβαίως, όμως, οφείλεται μια διευκρίνηση που αποκαθιστά την ιστορία. Οι ναζί συνεργάστηκαν με δοσίλογους αρχηγούς ορισμένων τσάμικων κοινοτήτων. Η συναλλαγή μετξύ του είχε, βεβαίως, οικονομικές υποσχέσεις και όχι ιδεολογικές. Σε καμία, όμως, περίπτωση, δεν μπορούμε να χρεώσουμε συνολικά στους τσάμικους πληθυσμούς ότι υπήρξαν συνεργάτες των ναζί.

Οι Εβραίοι

Η εβραϊκή κοινότητα των Ιωαννίνων είχε παρουσία αιώνων στην περιοχή. Οι θρύλοι και οι αφηγήσεις τους ήθελαν να έρχονται στα Γιάννενα μαζί με τον Μεγάλο Αλέξανδρο. Η ιστορία, ωστόσο, καταλήγει πως το πιο πιθανό ήταν να εμφανίστηκαν στην περιοχή περί τον 1ο αιώνα μΧ, ως αιχμάλωτοι των Ρωμαίων μεταφερόμενοι με πλοίο που ναυάγησε στην Πρέβεζα. Οι ρωμανιώτικης καταγωγής Εβραίοι των Ιωαννίνων χάρισαν στην πόλη καλλιτέχνες, εμπόρους, ανάπτυξη και ριζοσπαστικές ιδέες.

Το 1944 μπήκε η σφραγίδα του τέλους μίας ιστορικής κοινότητας. Από τους 2.000 Εβραίους, 1850 μεταφέρθηκαν στο Άουσβιτς. Επέστρεψαν μόλις οι 163. Οι Εβραίοι των Ιωαννίνων συγκεντρώθηκαν στις πύλες του κάστρου της πόλης, πλησίον της εβραϊκής συνοικίας και κοντά στη Συναγωγή, που αποτελεί αρχιτεκτονικό κόσμημα μέχρι και σήμερα.

Το γεγονός ότι η ιστορική μνήμη δεν έχει πεθάνει στην Ήπειρο, το αποδεικνύουν τα εξαρχής χαμηλά -τα χαμηλότερα στην Ελλάδα- που λάμβανε από το 2012 η νεοναζιστική Χρυσή Αυγή. Κι αυτή η άρνηση των κατοίκων να ξεχάσουν τον όλεθρο, mας χαρίζει -κλείνοντας- μία σπαρταριστή ιστορία:

Τον χειμώνα του 2012 η χώρα βρίσκεται άτυπα σε προεκλογική περίοδο. Στο χωριό Νεοκαισάρεια, κοντά στην πόλη των Ιωαννίνων, έχει χιονίσει κι εκείνη την ημέρα νεοναζί της Χρυσής Αυγής καταφθάνουν στο καφενείο για προπαγάνδα.

Οι κάτοικοι τους άκουσαν χωρίς αντιδράσεις,μόνο που, επιστρέφοντας οι νεοναζί στα αυτοκίνητά τους για να φύγουν, βρήκαν όλα τα λάστιχα σπασμένα… Το μήνυμα ήταν παραπάνω από σαφές.