Τιεν αν Μεν: Τριάντα χρόνια από τη σφαγή

Πρόκειται αναμφισβήτητα για ένα από τα πλέον εμβληματικά γεγονότα του 20ου αιώνα. Ήταν 4 Ιουνίου 1989, όταν ο κινεζικός στρατός αιματοκύλησε τις φοιτητικές διαδηλώσεις που συνεχίζονταν επί σειρά ημερών στο Πεκίνο με αίτημα την χορήγηση πολιτικών ελευθεριών.

Τα γεγονότα της ημέρας εκείνης ονομάστηκαν «Σφαγή της Πλατείας Τιεν αν Μεν»,  και η εικόνα του νεαρού διαδηλωτή να στέκεται αγέρωχος μπροστά στα απειλητικά άρματα μάχης, που τράβηξε ο αμερικανός φωτογράφος Τζεφ Βίντενερ, συγκλονίζει ακόμα και σήμερα, τριάντα ολόκληρα χρόνια μετά.

«Άσπρη γάτα, μαύρη γάτα…»

Ο ηγέτης της Κίνας Ντεγκ Σιαοπίνγκ οδηγούσε τη χώρα στην οριστική εγκατάλειψη της κολεκτιβοποίησης και στην ταχύτερη οικονομική φιλελευθεροποίηση με το σύνθημα «η οικονομία έχει τον πρώτο λόγο». Ωστόσο, έκανε ελάχιστες πολιτικές παραχωρήσεις, φοβούμενος την αντίδραση των συντηρητικών στοιχείων του Κομμουνιστικού Κόμματος.

Το μονοκομματικό κράτος παρέμενε άθικτο στην Κίνα, υφίστατο όμως πιέσεις. Στις αρχές της δεκαετίας του ‘80, προβλήθηκαν αιτήματα για έναν «πέμπτο εκσυγχρονισμό», που θα συνόδευε τους άλλους τέσσερις (γεωργία, βιομηχανία, άμυνα, επιστήμη – τεχνολογία). Έπειτα από μία χαλάρωση του πολιτικοϊδεολογικού ελέγχου και την κριτική που άσκησε ο αστροφυσικός Φανγκ Λιζί στο Κόμμα, το 1986 έγιναν διαδηλώσεις με δημοκρατικά αιτήματα σε 15 κινεζικές πόλεις.

Οι διαμαρτυρίες που κορυφώθηκαν τον Ιούνιο στην πλατεία Τιεν αν Μεν (πλατείας της Ουράνιας Γαλήνης), που βρίσκεται δίπλα στην «Απαγορευμένη Πόλη» και είναι το συμβολικό κέντρο της χώρας, είχαν ξεκινήσει τον Απρίλιο εκείνης της χρονιάς, όταν φοιτητές είχαν οργανώσει πορεία με αφορμή την κηδεία του δημοφιλούς μεταρρυθμιστή ηγέτη και πρώην γ.γ του ΚΚΚ, Χου Γιαομπάγκ, τον οποίο ο Ντεν Σιαοπίνγκ είχε αποπέμψει από τη θέση του.

Φοιτητές και εργαζόμενοι άρχισαν να συμμετέχουν σε συγκεντρώσεις, όχι μόνο στην πλατεία του Πεκίνου, αλλά σε 400 ακόμη πόλεις σε ολόκληρη τη χώρα στέλνοντας στην κυβέρνηση και το κόμμα ένα μήνυμα: απαιτούσαν να μπει τέλος στη διαφθορά μεταξύ των μελών της εκτελεστικής εξουσίας, να γίνει σεβαστή η ελευθερία του Τύπου και να ξεκινήσουν δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις.

Υπήρξαν ημέρες κατά τις οποίες κατέβηκαν στους δρόμους ένα εκατομμύριο άνθρωποι, οι οποίοι ουδέποτε κατέφυγαν στη βία. Το αίτημά τους δεν ήταν άλλο από τη μετάβαση σε ένα πλουραλιστικό πολιτικό σύστημα. Ανάμεσα στα πιο ακραία μέσα που χρησιμοποίησαν οι διαδηλωτές ήταν η ειρηνική κατάληψη της πλατείας και, σε ορισμένες περιπτώσεις, η απεργία πείνας.

«Πολύ κακό για το τίποτα…»

Η απάντηση του καθεστώτος ήταν άμεση και βίαιη. Στις 20 Μαϊου ο Ντενγκ κηρύσσει στρατιωτικό νόμο. Στις 3 και 4 Ιουνίου ο στρατός παίρνει εντολή να ανοίξει πυρ κατά των διαδηλωτών διαλύοντας το συγκεντρωμένο πλήθος με πεζοπόρα τμήματα και άρματα μάχης.

Οι νεκροί σύμφωνα με τις κινεζικές αρχές ήταν 251, από τους οποίους 218 διαδηλωτές, 23 αστυνομικοί και 10 στρατιώτες. Οι φοιτητές ανέβασαν τον αριθμό των νεκρών στους 3.000. Πιο κοντά προς την πραγματικότητα φαίνεται ότι βρίσκονται τα στοιχεία που προέρχονται από δυτικές πηγές, που κάνουν λόγο για 300 έως 1000 νεκρούς (Διεθνής Αμνηστία, Νιου Γιορκ Τάιμς, διπλωματικές πηγές).

Τις ημέρες που θα ακολουθήσουν η κρατική καταστολή επεκτείνεται σε όλες τις περιοχές της χώρας όπου έχουν πραγματοποιηθεί διαμαρτυρίες. Χιλιάδες άνθρωποι συλλαμβάνονται για «αντεπαναστατική δράση», διατάραξη κοινωνικής ειρήνης και εμπρησμό. Στη διεθνή κατακραυγή που ακολούθησε η κινεζική κυβέρνηση αντέταξε την εκτίμηση ότι έκαναν «πολύ θόρυβο για το τίποτε».

Μετά την καταστολή των διαδηλώσεων, πολλά μέλη του Κόμματος που υποστήριξαν τους διαμαρτυρόμενους φοιτητές απομακρύνθηκαν από τις θέσεις τους και τέθηκαν σε κατ’ οίκο περιορισμό, με πιο χαρακτηριστική περίπτωση τον γενικό γραμματέα του Κ.Κ.Κ. Ζάο Ζιγιάνγκ.

Στη θέση του εκλέχθηκε ο Γιανγκ Ζεμίν, ο οποίος πιστός στο μείγμα πολιτικής του Ντεγκ Σιαοπίνγκ «οικονομικός φιλελευθερισμός και πολιτικός συντηρητισμός» επιτάχυνε τις διαρθρωτικές αλλαγές στην κινεζική οικονομία, οι οποίες εγκρίθηκαν στο κομματικό συνέδριο του 1997, στο οποίο αποφασίστηκε η μετάβαση της Κίνας στην οικονομία της αγοράς.