22 Μαΐου 1973: Το Κίνημα του Ναυτικού

Η 22α Μαΐου είναι μια σημαντική επέτειος για τις ένοπλες δυνάμεις της πατρίδας μας, καθώς η συγκεκριμένη ημερομηνία πριν από 46 ολόκληρα χρόνια, το 1973,  είχε οριστεί ως η ημέρα εκδήλωσης του αντιδικτατορικού κινήματος που είχε ξεπηδήσει μέσα από τις τάξεις των αξιωματικών του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού.

Το λεγόμενο Κίνημα του Ναυτικού, όπως έμεινε στην ιστορία, ήταν η απάντηση των έντιμων και δημοκρατικών στελεχών του Πολεμικού Ναυτικού στο αυταρχικό απριλιανό καθεστώς, που είχε καταλύσει τους δημοκρατικούς θεσμούς και τις συνταγματικές ελευθερίες των Ελλήνων.

Το Πολεμικό Ναυτικό δεν είχε ενεργό συμμετοχή στο πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967, ενώ ο αρχηγός του ΓΕΝ, Κωνσταντίνος Εγκολφόπουλος, είχε υποβάλει την παραίτησή του μετά την επικράτηση των συνταγματαρχών.

Μετά το αποτυχόν κίνημα του βασιλιά Κωνσταντίνου, το Δεκέμβριο του 1967, όταν ο Στόλος είχε εξέλθει στο Αιγαίο, στελέχη του Πολεμικού Ναυτικού, μεταξύ των οποίων και ο Νίκος Παππάς, άρχισαν να οργανώνουν ένα συνωμοτικό πυρήνα με στόχο την ανατροπή των συνταγματαρχών.

Ο αρχικά μικρός αυτός δημοκρατικός πυρήνας στους κόλπους του Πολεμικού Ναυτικού άρχισε σταδιακά να διευρύνεται με τη συστηματική μύηση αξιωματικών που ορκίζονταν ότι θα αγωνιστούν για την ανατροπή της χούντας και την αποκατάσταση της δημοκρατίας στη χώρα μας.

Αφού εκπόνησαν επί μακρόν διάφορα σχέδια που ποτέ όμως δεν υλοποίησαν, οι κινηματίες, αρκετοί εκ των οποίων είχαν καταλάβει καίριες θέσεις στην ιεραρχία του Πολεμικού Ναυτικού, αποφάσισαν τελικά, μετά και την εξέγερση της Νομικής, το Φεβρουάριο του 1973, να αναλάβουν δράση. Την απόφασή τους αυτήν την κοινοποίησαν στον Ευάγγελο Αβέρωφ και μέσω αυτού στον Κωνσταντίνο Καραμανλή και στο βασιλιά Κωνσταντίνο.

Το σχέδιό τους προέβλεπε τον αποκλεισμό του Πειραιά και άλλων μεγάλων λιμένων, καθώς και την κατάληψη της Σύρου, που θα καθίστατο ορμητήριό τους. Στο νησί υπήρχε η Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών του Στρατού, στην οποία θα τοποθετούσαν ως διοικητή τον απόστρατο ταγματάρχη Σπύρο Μουστακλή, που ήταν μυημένος στο κίνημα. Μετά την επικράτησή τους θα καλούσαν πολιτικούς όλων των κομμάτων να προβούν στο σχηματισμό κυβέρνησης εθνικής ενότητας.

Ως ημερομηνία για την εκδήλωση του κινήματος ορίστηκε η 22α Μαΐου, όταν στο Αιγαίο θα έπλεε μοίρα νατοϊκών πλοίων. Την παραμονή της εκδήλωσης του κινήματος οι μυημένοι στο κίνημα αξιωματικοί υποψιάστηκαν ότι το σχέδιό τους είχε γίνει αντιληπτό από τη χούντα και αποφάσισαν την αναβολή του.

Το βράδυ της 22ας Μαΐου στρατιωτικές δυνάμεις του δικτατορικού καθεστώτος περικύκλωσαν το ναύσταθμο, ενώ από το πρωί της 23ης Μαΐου άρχισαν οι συλλήψεις, οι ανακρίσεις και οι βασανισμοί. Με ανακοίνωσή της η χούντα έκανε λόγο για «οπερέτα ναυτικού κινήματος ολίγων αποστράτων αξιωματικών», αποκρύπτοντας το πραγματικό μέγεθος του κινήματος.

Οι συλληφθέντες για τη συμμετοχή τους στο Κίνημα του Ναυτικού ήταν συνολικά 79. Από αυτούς, οι 63 ήταν στελέχη του Πολεμικού Ναυτικού (60 εν ενεργεία και τρεις απόστρατοι), πέντε του Στρατού Ξηράς (τρεις απόστρατοι και δύο εν ενεργεία), πέντε της Πολεμικής Αεροπορίας (εν ενεργεία) και έξι ιδιώτες.

Σε ηρωική μορφή του Κινήματος του Ναυτικού αναδείχθηκε ο απόστρατος ταγματάρχης Σπύρος Μουστακλής, ο οποίος βασανίστηκε απάνθρωπα στα μπουντρούμια του ΕΑΤ-ΕΣΑ επί πολλές ημέρες και έμεινε ανάπηρος.

Η αξία του Κινήματος του Ναυτικού

Με τη συμμετοχή τους στο προαναφερθέν κίνημα, οι αξιωματικοί του Πολεμικού Ναυτικού με τη δημοκρατική συνείδηση και τις πατριωτικές καταβολές, έχοντας τη συνδρομή συναδέλφων τους του Στρατού Ξηράς και της Πολεμικής Αεροπορίας, αποστράτων αλλά και απλών πολιτών, αμφισβήτησαν τη χούντα των συνταγματαρχών, συντήρησαν το αντιδικτατορικό κλίμα και αναθέρμαναν τις ελπίδες των Ελλήνων για την απαλλαγή τους από τα δεσμά της τυραννίας και την αποκατάσταση της δημοκρατίας.

Οι κινηματίες γνώρισαν τους μηχανισμούς καταστολής της χούντας, στερήθηκαν, βασανίστηκαν, εξορίστηκαν. Αποτέλεσαν, όμως, παράδειγμα και πηγή έμπνευσης.

Ανεξάρτητα από την ατυχή κατάληξή του, το Κίνημα του Ναυτικού ήταν η έμπρακτη απόδειξη τού ότι η δικτατορία δεν είχε κόψει τον οργανικό δεσμό των ενόπλων δυνάμεων με τον ελληνικό λαό.

Ο Νίκος Παππάς και το «Βέλος»

Στις 23 Μαΐου 1973 το αντιτορπιλικό «Βέλος», με κυβερνήτη τον αντιπλοίαρχο Νίκο Παππά, αποχώρησε από τη διασυμμαχική άσκηση στην οποία συμμετείχε λόγω της συλλήψεως αξιωματικών του Πολεμικού Ναυτικού για τη συμμετοχή τους στο Κίνημα του Ναυτικού. Το σκάφος κατέπλευσε στο Φιουμιτσίνο της Ιταλίας, όπου ο κυβερνήτης, έξι αξιωματικοί και είκοσι πέντε υπαξιωματικοί ζήτησαν πολιτικό άσυλο και παρέμειναν εκεί ως πολιτικοί εξόριστοι.

Το αντιτορπιλικό «Βέλος» (πρώην USS CHARRETTE DD 581) ναυπηγήθηκε στη Βοστώνη των ΗΠΑ κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και καθελκύστηκε στις 3 Ιουνίου 1942.

Έλαβε μέρος στις επιχειρήσεις του Αμερικανικού Ναυτικού κατά των Ιαπώνων στον Ειρηνικό ωκεανό, κυρίως ως πλοίο υποστηρίξεως αεροπλανοφόρων, καθώς και ανθυποβρυχιακής και αντιαεροπορικής προστασίας νηοπομπών.

Στο σκάφος απονεμήθηκαν δεκατρείς σταυροί μάχης και άλλα παράσημα κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Το 1958, αφού εκσυγχρονίστηκε σε ναυπηγεία της Καλιφόρνιας, το σκάφος παραχωρήθηκε στο τότε Ελληνικό Βασιλικό Ναυτικό μαζί με τρία ομοίου τύπου αντιτορπιλικά (τύπου FLETCHER).

Στις 16 Ιουνίου 1959 υψώθηκε στο «Βέλος» η ελληνική σημαία και το αντιτορπιλικό, με πρώτο κυβερνήτη τον αντιπλοίαρχο Γ. Μόραλη, κατέπλευσε στην Ελλάδα.

Από τότε, και αφού εντάχθηκε στο Αρχηγείο Στόλου, το «Βέλος» έλαβε μέρος σε εθνικές και διασυμμαχικές ασκήσεις, σε επίδειξη σημαίας στο εσωτερικό και εξωτερικό, καθώς και στις επιχειρήσεις κατά τη διάρκεια της ελληνοτουρκικής κρίσης των ετών 1964, 1967, 1974 και 1987.

Στις 26 Φεβρουαρίου 1991 το πλοίο παροπλίστηκε, αφού είχε διανύσει συνολικά 362.662 ναυτικά μίλια. Το 1994, με απόφαση του ΥΕΘΑ/ΓΕΒ, χαρακτηρίστηκε «Μουσείο Αντιδικτατορικού Αγώνα Α/Τ ΒΕΛΟΣ».

Από τις 6 Ιουνίου 2002 το «Βέλος» βρίσκεται στο χώρο του Άλσους Ναυτικής Παράδοσης, στο Φλοίσβο του Παλαιού Φαλήρου, αποτελώντας επισκέψιμο μουσειακό χώρο.